Te zarzuty jednak są równocześnie wskazaniem największych zalet ustawy o fundacjach i pozwalają na elastyczne ustalenie jej ustroju w statucie. Problem leży w tym, że ten często tworzony jest bez świadomości jego doniosłego prawnie znaczenia.
Wola fundatora wyrażona w statucie
Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (tj. Dz.U. z 2020 r. poz. 2167, dalej jako: „Ustawa”) podstawą działania fundacji są przepisy Ustawy i statut. Uprawnienie do ustalenia treści statutu posiada co do zasady fundator, który może jednak upoważnić do jego ustalenia inną osobę fizyczną lub prawną (art. 5 ust. 1 oraz art. 6 ust. 1 Ustawy). Z uwagi na to statutowi fundacji przypisuje się istotną cechę, zgodnie z którą statut – zaraz obok oświadczenia o ustanowieniu fundacji (aktu fundacyjnego) – jest dokumentem wyrażającym wolę fundatora. Wola fundatora zaś ma kluczowe znaczenie z punktu widzenia działalności podejmowanej przez fundację, gdyż to fundator jako osoba przekazująca swoje składniki majątkowe powinna decydować o celu i sposobie ich przeznaczenia w granicach określonych przez Ustawę. Takie założenie ma oczywiście pełne uzasadnienie teoretyczne, jednak często zderza się z problemami natury praktycznej. Trzeba bowiem zauważyć, że fundatorzy często nie są świadomi doniosłości statutu oraz jak ważne jest jego właściwe przygotowanie.
WZORY DOKUMENTÓW w LEX:
- Ustanowienie fundacji >
- Akt ustanowienia fundacji w formie aktu notarialnego >
- Oświadczenie zarządu fundacji w sprawie przeznaczenie dochodów z działalności organizacji na działalność pożytku publicznego >
Cena promocyjna: 159 zł
|Cena regularna: 159 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: zł
Braki w statucie
Lakoniczność ustawy o fundacjach daje dość szerokie spektrum możliwości do indywidualnego uregulowania w statucie lub do… nieuregulowania. Inaczej zaś niż jest to w przypadku spółek, gdzie istnieje część przepisów Kodeksu spółek handlowych regulujących ustrój spółki niezależnie od zapisów w jej umowie, dla fundacji Ustawa nie przewiduje rozwiązań dla wielu problemów spotykanych w praktyce. Charakterystyka tych problemów jasno obrazuje, że najczęściej wynikają one raczej z braku jakiegoś zapisu w statucie, niż z ich nadmiaru. Skutki zaś takich braków mogą być znaczące a w najbardziej skrajnych scenariuszach prowadzić do unicestwienia fundacji i to nawet prowadzącej rozbudowaną, dobrze prosperującą działalność.
Czytaj w LEX: Działalność zagranicznych organizacji pozarządowych w Polsce – aspekty praktyczne >>>
Czytaj także: Na fundacje rodzinne trzeba jeszcze poczekać>>
Uregulowanie roli fundatora w statucie
Najbardziej powszechnymi problemami trapiącymi statuty fundacji są zapisy związane z wprowadzeniem do fundacji organu, jakim jest fundator. Przyznanie w statucie określonych kompetencji fundatorowi jawi się jako rozwiązanie naturalne i zgodne z poglądem o konieczności zapewnienia ścisłej realizacji jego woli, lecz często zapomina się, że jest to rozwiązanie nieznane Ustawie. Ta bowiem określa rolę fundatora wyłącznie w założeniu fundacji, która to po złożeniu oświadczenia o ustanowieniu fundacji oraz ustaleniu treści statutu dobiega końca. W takim układzie należy uznać, że wszystkie inne działania fundatora względem fundacji powinny mieć swoje umocowanie w statucie, a sam fundator pełni w tym zakresie rolę „innego organu fundacji”, o którym mowa w art. 5 ust. 1 in fine Ustawy. Wprowadzając zatem fundatora do fundacji, czy też ściślej – nadając mu jakieś statutowe obowiązki lub uprawnienia dobrą praktyką jest określenie również jego sposobu powołania w przypadku jego śmierci lub rezygnacji czy też w przypadku fundatorów będących osobami prawnymi – ustania bytu prawnego. To właśnie problem sukcesji fundatora w fundacji stwarza pojawia się najczęściej na gruncie praktycznym, jeżeli zapisy statutu nie uregulowały takiej kwestii. W takich okolicznościach może czasami wystąpić nawet konieczność likwidacji fundacji.
Czytaj w LEX: Fundacja rodzinna jako podatnik podatku dochodowego od osób prawnych – uwagi de lege lata i de lege ferenda >>>
Załóż bezpłatne konto na Moje Prawo.pl i zyskaj unikalne funkcjonalności >>>
Przydatne zapisy w statucie
Tematy dotyczące sukcesji to nie jedyne obszary, w których pojawia się mnóstwo błędów w trakcie przygotowania statutu fundacji. Podobnie często pomija się aspekt konieczności wprowadzenia zmiany celów fundacji czy zmiany samego statutu, co również rodzi później praktyczne problemy przy chęci dokonania ich zmiany. Podobnie też często fundacje, które pragną otrzymać status Organizacji Pożytku Publicznego pomijają konieczność dostosowania statutu fundacji pod wymogi ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (tj. Dz.U. z 2022 r. poz. 1327), a znajdują się tam bardzo konkretne informacje, co należy w statucie uregulować. To oczywiście tylko część przykładów przydatnych zapisów w statucie, które mają jej ułatwić dalsze funkcjonowanie i zabezpieczyć na przyszłość.
Czytaj w LEX: Fundacja na Rzecz Bezpiecznego Obrotu Prawnego - KOMENTARZ PRAKTYCZNY >>>
Czytaj w LEX: Ustanowienie fundacji w testamencie – czynność prawna mortis causa czy inter vivos? >>>
Kopiuj-wklej nie zawsze działa
Niestety zdaje się, że powszechną praktyką przy zakładaniu fundacji jest ustalanie jej statutu poprzez przekopiowanie statutu innej fundacji. Choć jest to działanie sprawne i łatwe to niestety nie zawsze zagwarantuje ono właściwą skuteczność. Może bowiem ono pominąć te wszystkie istotne kwestie, które wymagają szczegółowej regulacji lub w drugą stronę – skomplikować proces decyzyjny i funkcjonowanie fundacji w tych aspektach, w których dla danego przypadku byłoby to zbędne. Oczywiście inspirowanie się zapisami statutów od innych fundacji może znacznie ułatwić przygotowanie własnego dokumentu, jednak tylko przy świadomości, że każdy przypadek należy traktować indywidualnie i dobrać rozwiązania skrojone na jego miarę. W tym zakresie warto mieć z tyłu głowy, że statut ma wyrażać wolę fundatora co do celu i sposobu funkcjonowania fundacji, więc jego treść będzie miała doniosłe znaczenie dla całej jej działalności, a jeżeli statut sam z siebie nie będzie przewidywał takiej możliwości to ewentualnych błędów to fundator już post factum nie naprawi.
Czytaj w LEX: Reprezentacja fundacji i stowarzyszeń >>>
Czytaj w LEX: Badanie sprawozdań finansowych fundacji >>>
Lepsze widoki na przyszłość
Ciągle rosnąca popularność formy prawnej jaką są fundacje połączona jest z tendencją większej świadomości przy ich zakładaniu. Można śmiało stwierdzić, że fundacje przestały być już wyłącznie organizacjami dobroczynnymi skupionymi na działalności charytatywnej a stały się w dużej mierze organizacjami prowadzącymi działalność w pełnym spektrum celów społecznie lub gospodarczo użytecznych i to z pełnym profesjonalizmem działania oraz biznesową świadomością swojej roli. Sprzężony z tym jest także rozwój dziedzin prawa dotyczących NGO i sektora non-profit. Na pewno zatem widać, że coraz więcej fundacji zakładanych jest z odpowiednim przygotowaniem i przemyślaną treścią statutu, choć jeszcze minie sporo czasu zanim będzie to absolutnym standardem w tego typu działaniach. Lakoniczność ustawy o fundacjach pozwala fundatorom na elastyczne ustanowienie ustroju zakładanej fundacji, co przy dobrze napisanym statucie stanowi w gruncie rzeczy nie wadę a zaletę regulacji ustawowej. Warto z takiej możliwości skorzystać.
Autor: Dawid Feliszek – CEO w Global Business View
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
