Skargę do Trybunału wniosła obywatelka Rosji, która w 2001 r. została rodziną zastępczą dla noworodka urodzonego z szeregiem wad wrodzonych. Biologiczni rodzice dziecka uznali, że nie będą się w stanie nim zaopiekować. W 2007 r. stan zdrowia dziecka ustabilizował się, a skarżąca złożyła w sądzie wniosek o pozbawienie rodziców biologicznych chłopca władzy rodzicielskiej. W tym momencie rodzice biologiczni dziecka zmienili zdanie i wnieśli o powrót dziecka do rodziny biologicznej. W 2010 r. sąd rosyjski ostatecznie zdecydował o ponownym przyznaniu opieki nad dzieckiem rodzicom biologicznym, odmawiając przy tym skarżącej prawa do utrzymywania jakichkolwiek kontaktów z chłopcem. Przed Trybunałem skarżąca zarzuciła, iż wyrok ten stanowił naruszenie jej prawa do poszanowania życia rodzinnego i prywatnego, chronionego w art. 8 Konwencji o prawach człowieka.
Trybunał odniósł się osobno do dwóch zagadnień powstałych w związku z niniejszą skargą, to jest do powrotu dziecka do rodziny biologicznej oraz do odmowy skarżącej prawa do kontaktu z dzieckiem. W odniesieniu do tej drugiej kwestii potwierdzone zostało naruszenie praw skarżącej do poszanowania jej życia rodzinnego z art. 8 Konwencji.
Czytaj: Rodzina zastępcza lepsza niż dom dziecka, samorząd szuka chętnych>>
Rodzina biologiczna ma pierwszeństwo
Trybunał nie miał wątpliwości, iż przez prawie dziesięć lat sprawowania opieki nad dzieckiem skarżąca nawiązała z nim silną więc o charakterze rodzinnym. Tym samym decyzja o powrocie chłopca stanowiła ingerencję w jej życie rodzinne, które - dla zachowania zgodności z art. 8 Konwencji - musi być "konieczne w demokratycznym społeczeństwie", jak wskazuje art. 8 ust. 2 Konwencji. To pociąga za sobą przeprowadzenie przez Trybunał analizy, czy decyzje sądu krajowego w sprawie skarżącej były proporcjonalne, uzasadnione w sposób istotny i wystarczający, a także czy proces decyzyjny był rzetelny, a skarżąca mogła przedstawić swoje argumenty i jej prawa uzyskały odpowiednią ochronę.
Sądy rosyjskie stanęły więc przed bardzo trudnym zadaniem zrównoważenia sprzecznych interesów skarżącej, dziecka i biologicznych rodziców dziecka, ze szczególnym uwzględnieniem wyjątkowej bezbronności i wrażliwości dziecka.
Cena promocyjna: 233.1 zł
|Cena regularna: 259 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: zł
Trybunał wskazał dalej, iż fakt sprawowania długotrwałej opieki nad dzieckiem przez skarżącą nie był rozstrzygający. Rodzice dziecka wyrazili na to zgodę, lecz nigdy nie zrzekli się władzy rodzicielskiej, utrzymywali z dzieckiem kontakt, pomagali skarżącej finansowo oraz w zakresie leczenia i specjalistycznego żywienia dziecka. Skarżąca sprawowała opiekę nad dzieckiem na podstawie tymczasowych postanowień sądowych i, zdaniem Trybunału, nie mogła realistycznie oczekiwać, że dziecko zostanie z nią na zawsze. Sądy krajowe przeprowadziły drobiazgową analizę sytuacji w omawianej sprawie, zbadały zdolności wychowawcze rodziców dziecka na drodze odpowiednich badań psychologicznych, uwzględniły przywiązanie skarżącej do dziecka, ostatecznie decydując o powrocie dziecka do biologicznej rodziny.
Sprawdź w LEX: Czy rodzice biologiczni dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej muszą wnioskować do sądu o uregulowanie kontaktów? >
Trybunał w tej mierze wskazał, iż organom państw-stron Konwencji przysługuje w sprawach rodzinnych szeroki margines uznania i nie można przyjąć, by sądy rosyjskie ten margines przekroczyły. Decyzja o powrocie dziecka do rodziców biologicznych była wyważona, uzasadniona i nie zapadła arbitralnie. Naruszenia art. 8 Konwencji w tym aspekcie nie było.
Były rodzic zastępczy ma prawo do kontaktu z dzieckiem
Odmienne rozstrzygnięcie zapadło jednak w odniesieniu do kwestii umożliwienia skarżącej dalszego kontaktu z dzieckiem, które tak długo wychowywała. W prawie rosyjskim istnieje możliwość sądowego uregulowania prawa do kontaktu z dzieckiem jedynie w przypadku osób, które z dzieckiem łączą więzy krwi lub więzy prawne. Skarżąca nie należała do grupy takich osób. Trybunał uznał, iż prawu krajowemu brakuje elastyczności, która pozwalałaby sądom na uwzględnienie różnych sytuacji zainteresowanych stron i wydanie orzeczenia faktycznie realizującego najlepsze interesy dziecka. Sądy rosyjskie nie dokonały zindywidualizowanej oceny sytuacji skarżącej oraz charakteru relacji skarżącej i dziecka, nie zważyły, czy utrzymanie kontaktu ze skarżącą byłoby w interesie dziecka, ani nie dokonały porównania wagi interesów skarżącej - która chciała utrzymać kontakt z chłopcem - z interesami rodziców biologicznych dziecka w odmówieniu jej takiego prawa. Powołanie się przez sądy rosyjskie wyłącznie na brzmienie przepisów kodeksu rodzinnego w ich ujęciu stricte formalistycznym nie stanowiło, zdaniem Trybunału, odpowiedniego i wystarczającego uzasadnienia na odebranie skarżącej prawa do kontaktu z dotychczasowym podopiecznym. Miało zatem miejsce naruszenie jej prawa do poszanowania życia rodzinnego i art. 8 Konwencji.
Kto ma prawo do kontaktu z dzieckiem?
W prawie polskim możliwość prawo do kontaktu z dzieckiem i jego sądowe zabezpieczenie zostało uregulowana w art. 113 i następne kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. W kontekście omawianego wyroku na uwagę zasługuje przede wszystkim art. 113(6), zgodnie z którym o uznanie takiego prawa przed sądem rodzinnym mogą wnosić dziadkowie dziecka, rodzeństwo, powinowaci w linii prostej, a także inne osoby, jeżeli sprawowały one przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem.
Sprawdź w LEX: Czy matka ucznia ma prawo żądać zakazania kontaktów dziecka z ojcem na terenie szkoły? >
Takie brzmienie przepisów prawa bezsprzecznie pozwala polskim sądom na uregulowanie kontaktu zgodnie ze standardami wypracowanymi na podstawie Konwencji o ochronie praw człowieka. Sąd musi w tej mierze zważyć konkretną sytuację dziecka i ocenić, czy uregulowanie kontaktów z osobą trzecią będzie w jego autentycznym interesie. Dobro dziecka w tego rodzaju sytuacjach zawsze ma charakter nadrzędny.
V.D i inni przeciwko Rosji - wyrok ETPC z dnia 9 kwietnia 2019 r., skarga nr 72931/10.
Zobacz procedury w LEX:
Umorzenie postępowania w sprawach wykonywania kontaktów z dzieckiem >
Nakazanie zapłaty sumy pieniężnej za naruszanie obowiązków w zakresie kontaktów z dzieckiem >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.