Nie tak łatwo skierować alkoholika na przymusowe leczenie

Osoby, które nadużywają alkoholu mogą zostać zobowiązane przez sąd do poddania się leczeniu odwykowemu. Jest to możliwe, o ile zostanie ustalone, że z powodu nałogu dochodzi do negatywnych zjawisk: w szczególności rozkładu życia rodzinnego. Sąd nie może jednak przymusowo nakazać leczyć alkoholika.

Rodziny osób uzależnionych od alkoholu nie raz zastanawiają się nad tym, jak nakłonić osobę im bliską do tego, aby porzuciła zgubny nałóg. Często rozmowy na ten temat kończą się fiaskiem, gdyż sam zainteresowany niejednokrotnie nie chce dobrowolnie się leczyć. Często najbliżsi uzależnionego chcieliby, aby został on poddany przymusowemu leczeniu. Liczą, że w ten sposób dramat rodzinny się skończy. Czy taka procedura może zostać wdrożona? W obecnym stanie prawnym - nie.

Kogo dotyczy ubezwłasnowolnienie>>

Przymusowe leczenie alkoholika bez podstawy prawnej

W świetle obowiązującego prawa nie ma podstawy do przymusowego leczenia osoby uzależnionej. Istnieje natomiast procedura w przedmiocie zobowiązania do poddaniu się leczeniu odwykowemu. Sąd może więc wydać postanowienie i zobowiązać uzależnionego do odbycia terapii. Orzeczenie sądu może jednak zapaść wyjątkowo, skoro tego rodzaju rozstrzygnięcie ingeruje w wolności osoby uzależnionej. Jak podkreśla się leczenie uzależnień powinno być dobrowolne, gdyż wtedy może przynieść najlepsze efekty. To, jakie czynności powinny być podjęte, aby sąd zobowiązał osobę uzależnioną do leczenia wynika z przepisów ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. 2019.2277).

Wniosek zobowiązanie do leczenia odwykowego

Wniosek o zobowiązanie do leczenia odwykowego może być złożony do sądu tylko przez określone podmioty. Są nimi prokurator oraz gminna komisja rozwiązywania problemów alkoholowych. Do wniosku dołącza się zebraną dokumentację wraz z opinią biegłego, jeżeli badanie przez biegłego zostało przeprowadzone. Warto zauważyć, że skierowanie na badanie przez biegłego nie jest wiążące dla osoby, której dotyczy i nie może być w żaden sposób egzekwowane.

Poddanie się badaniu w wyniku wydania skierowania zależy wyłącznie od woli osoby, której dotyczy. Przymusowe poddanie badaniu przez biegłego może nastąpi jedynie na podstawie orzeczenia właściwego sądu rejonowego, zarówno przed złożeniem wniosku o przymusowe leczenie, jak i w toku postępowania przed sądem. Na kwestię też zwrócił uwagę Naczelny Sąd Administracyjny w postanowieniu z dnia 6 października 2020 r. w sprawie II GW 50/20 (LEX nr 3061183). Warto podkreślić, że wniosek o zobowiązanie do leczenia nie może być skutecznie złożony przez krewnych osoby uzależnionej. Jeśli nawet złożą oni wniosek, nie zostanie on uwzględniony, choćby faktycznie uczestnik postępowania był uzależniony i potrzebował leczenia.

Sądowy "nakaz" leczenia odwykowego - przesłanki zobowiązania do leczenia

Postępowanie w przedmiocie zobowiązania do leczenia prowadzi w pierwszej instancji sąd rejonowy właściwy według miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy, w postępowaniu nieprocesowym. Oznacza to, że wnioskodawcą jest np. prokurator, a osoba uzależniona to uczestnik postępowania. W toku postępowania sąd może prowadzić liczne dowody, by zweryfikować, czy uczestnik jest faktycznie uzależniony od alkoholu oraz to, czy dopuszcza się negatywnych zachowań, opisanych w art. 24 ustawy.

Sąd może dopuścić dowód z zeznań świadków: bliskich uczestnika. Zadaniem sądu jest zbadać, czy uczestnik w związku z nadużywaniem alkoholu dopuszcza się choć jednego z poniższych zachowań:

• powoduje rozkład życia rodzinnego,
• powoduje demoralizację małoletnich,
• uchyla się od obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny
• systematycznie zakłóca spokój lub porządek publiczny.

Zobowiązanie do leczenia zależy od przesądzenia zarówno przesłanki medycznej (tego, czy dana osoba jest uzależniona), oraz tzw. społecznej. Jak podkreślają sądy tylko łączne zaistnienie tych przesłanek może skłonić sąd do uwzględnienia wniosku. Co ważne, wskazane wyżej okoliczności muszą być spełnione na chwilę orzekania przez sąd, na co zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 18 września 2015 r. w sprawie I CSK 351/15 (LEX nr 1936709). Sąd powinien więc ustalić, że to na datę orzekania uczestnik jest uzależniony, a przez nałóg dochodzi – przykładowo - do zakłócania porządku publicznego i demoralizacji małoletnich.

Postanowienie o zobowiązaniu do leczenia odwykowego

Sąd, uznając wniosek za zasadny, może zobowiązać uczestnika do poddania się leczeniu w stacjonarnym lub niestacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego. Najczęściej z opinii zgromadzonych w sprawie wynika, czy uczestnik powinien leczyć się w zakładzie otwartym czy zamkniętym. Na tę kwestię rzutuje szereg kwestii, w szczególności jego stan zdrowia, uzależnienie oraz sytuacja rodzinna. Gdy wniosek nie jest zasadny, podlega oddaleniu. W orzecznictwie podkreśla się, że ciężar udowodnienia, że uczestnik postępowania nie tylko jest uzależniony od alkoholu w stopniu wymagającym leczenia, ale też że istnieje co najmniej jednaz tzw. przesłanek społecznych, spoczywa na autorze wniosku. 

To zatem wnioskodawca powinien wykazać, że wniosek powinien zostać uwzględniony. Po wydaniu postanowienia przez sąd, wnioskodawca lub uczestnik mogą wnieść apelację. W sprawie przysługuje też skarga kasacyjna do Sądu Najwyższego. Jeśli postanowienie sądu o zobowiązaniu do odbycia terapii jest prawomocne, sąd podejmuje działania mające na celu wykonanie orzeczenia.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.