Skargę do Trybunału wniosło siedmiu obywateli rosyjskich - członków czeczeńskiej rodziny (rodzice i ich pięcioro dzieci), którzy w kwietniu 2017 r. opuścili Republikę Czeczenii i udali się na Białoruś, z zamiarem ubiegania się o azyl w Polsce. Pierwszy skarżący, ojciec rodziny, twierdził, że miał poważne problemy z rosyjskimi służbami bezpieczeństwa, przez które był torturowany z powodu odmowy współpracy.
Polska też nie przyjęła wniosku
Polska odmówiła skarżącym przyjęcia wniosku o azyl, co jest przedmiotem odrębnego postępowania przed Trybunałem (skarga została zarejestrowana pod numerem 42902/17 i zakomunikowana polskiemu rządowi). W kwietniu, maju i czerwcu 2017 r. skarżący podjęli również próbę złożenia wniosku o udzielenie azylu na Litwie, stawiwszy się w tym celu na granicy litewsko-białoruskiej. Za każdym razem skarżącym odmawiano wjazdu na Litwę ze względu na brak ważnej wizy lub zezwolenia na pobyt. Strażnicy graniczni odmówili również przyjęcia wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej. Przy trzeciej próbie przekroczenia granicy skarżący mieli przy sobie już wnioski o udzielenie azylu, przygotowane w języku rosyjskim. Postępowanie azylowe nie zostało jednak wszczęte, a skarżący po raz kolejny zostali zawróceni z granicy. Ważność pobytu rodziny na Białorusi upłynęła w lipcu 2017 r., a krótko po ich powrocie do Rosji pierwszy skarżący został zatrzymany i aresztowany. Ostatecznie rodzinie udało się złożyć wnioski azylowe w Polsce, gdzie od marca 2018 r. przebywają w ośrodku dla uchodźców w oczekiwaniu na zakończenie procedury azylowej.
Czytaj: RPO: azylanci niedopuszczani do składania wniosków; SG odpiera zarzuty>>
Przed Trybunałem skarżący zarzucili, iż odmowa przyjęcia przez litewskich strażników granicznych wniosków o udzielenie im azylu stanowiła naruszenie zakazu tortur oraz zakazu nieludzkiego i poniżającego traktowania z art. 3 Konwencji o prawach człowieka, a także art. 13 Konwencji ze względu na brak skutecznego środka odwoławczego od decyzji o odmowie zezwolenia na wjazd.
Trybunał zgodził się ze skarżącymi i potwierdził naruszenie art. 3 i art. 13 Konwencji.
Wniosek o azyl nie może być nadmiernie sformalizowany
Pomimo przeciwnego stanowiska rządu litewskiej, Trybunał nie miał żadnych wątpliwości co do prawdziwości twierdzeń skarżących, zgodnie z którymi trzykrotnie próbowali wszcząć procedurę azylową w trakcie przekraczania granicy białorusko-litewskiej. Trybunał przypomniał w tej mierze, że ani prawo międzynarodowe, ani prawo litewskie, nie wymagają, by procedura taka była wszczynana w określony, sformalizowany sposób. Nadto Trybunał odniósł się do braku zapewnienia skarżącym odpowiedniej pomocy tłumacza na granicy, pomimo faktu, iż skarżący wyraźnie sygnalizowali, że chodzi im o uzyskanie na Litwie azylu, i nie kryli tego, że nie posiadają odpowiednich dokumentów umożliwiających wjazd i przebywanie na Litwie. Co więcej, przy trzeciej próbie wjazdu skarżący mieli wnioski azylowe sporządzone w języku rosyjskim, która to okoliczność została przez litewską straż graniczną zupełnie zignorowana.
Procedura azylowa musi zostać wszczęta na wniosek cudzoziemca złożony na granicy
Dalej, jeżeli chodzi o kwestię naruszenia praw skarżących z art. 3 Konwencji (zakaz tortur oraz nieludzkiego i poniżającego traktowania), Trybunał wskazał na swą rolę pomocniczą w stosunku do organów krajowych w zakresie ochrony praw podstawowych. Trybunał stwierdził, że musi w tej mierze ograniczyć się do zbadania, czy władze litewskie wszczęły odpowiednią procedurę pozwalającą na zbadanie twierdzeń skarżących dotyczących narażenia ich na tortury oraz nieludzkie i poniżające traktowanie w przypadku powrotu na Białoruś, a następnie do Czeczenii. Trybunał jednoznacznie stwierdził, że procedury takie nie zostały wdrożone, pomimo przepisów prawa litewskiego nakazujących straży granicznej przyjmowanie wniosków o udzielenie azylu składanych na granicy państwa i przekazywanie ich do właściwego organu celem merytorycznego rozpatrzenia. W przypadku skarżących strażnicy graniczni nie podjęli żadnych działań. Nadto, nic nie wskazuje na to, by straż graniczna dokonała przy tej okazji jakiejkolwiek oceny ryzyka niedozwolonego traktowania rodziny w przypadku powrotu na Białoruś. Trybunał przypomniał w związku z tym, że Białoruś nie jest stroną Konwencji i, zgodnie z opiniami międzynarodowych instytucji ochrony praw człowieka, nie gwarantuje bezpieczeństwa uchodźcom z Czeczenii. W tym stanie rzeczy miało miejsce naruszenie praw skarżących z art. 3 Konwencji w jego aspekcie proceduralnym. Trybunał stwierdził także, iż uchybienia proceduralne litewskiej straży granicznej, przy odmowie wjazdu na Litwę i przyjęcia wniosków azylowych, były na tyle poważne, iż naruszały również prawo skarżących do skutecznego środka odwoławczego z art. 13 Konwencji.
Na granicy w Medyce i Terespolu też odmawia się przyjmowania wniosków azylowych
Omawiane orzeczenie stanowi najpewniej zapowiedź kolejnego rozstrzygnięcia stwierdzającego naruszenie Konwencji przez Polskę, w analogicznej sprawie dotyczących wniosków skarżących o udzielenie im azylu składanych na granicy polsko-białoruskiej w Terespolu. Skarżący próbowali przekroczyć tę granicę pięciokrotnie. Za każdym razem wskazywali, że chcą ubiegać się o azyl, ich prawo pobytu na Białorusi się kończy, a powrót do Czeczenii oznacza dla nich poważne zagrożenie dla życia i zdrowia ze względu na prześladowania ze strony rosyjskich służb bezpieczeństwa. Za każdym razem skarżący byli odsyłani z polskiej granicy, a ich wnioski azylowe nie były przyjmowane, pomimo dyspozycji art. 24 i art. 29 polskiej ustawy z 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Wskazane przepisy dają cudzoziemcowi możliwość złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej za pośrednictwem komendanta oddziału lub placówki Straży Granicznej, przy czym zachodzi obowiązek zapewnienia cudzoziemcowi na przejściu granicznym dostępu do informacji i pomocy tłumacza. W związku z praktyką takiego traktowania cudzoziemców i odmowy przyjmowania wniosków o udzielenie ochrony międzynarodowej przez polską Straż Graniczną, w kwietniu 2018 r interweniował Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar, który zwrócił się z wystąpieniem do Straży Granicznej o kontrolę sytuacji na przejściu w Terespolu. Od 2016 r. do Biura RPO regularnie docierają informacje o tym, że funkcjonariusze Straży Granicznej na przejściach w Terespolu i Medyce nie przyjmują deklaracji azylowych cudzoziemców i nie dopuszczają do złożenia wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej. Z omawianego wyroku Trybunału w Strasburgu jednoznacznie wynika, iż praktyka ta jest sprzeczna z konwencyjnymi gwarancjami ochrony praw podstawowych, a przyszłe rozstrzygnięcie "polskiej" sprawy skarżących z pewnością nie będzie odmienne.
M.A. i inni przeciwko Litwie - wyrok ETPC z dnia 11 grudnia 2018 r., skarga nr 59793/17.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.