Zgodnie z przepisami wnioski o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia rozpatrywane są w terminie nie dłuższym niż trzy miesiące od dnia wpływu do wojewódzkiego zespołu. Tymczasem w praktyce czas ten jest o wiele dłuższy, a obywatele skarżą się do Rzecznika Praw Obywatelskich.
RPO zwraca uwagę, że tak długie postępowania mogą nie tylko opóźnić uzyskanie należnego wsparcia finansowego, ale w sytuacjach najbardziej krytycznych część osób może zostać go zupełnie pozbawiona. Stanisław Trociuk, zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich pisze do Łukasza Krasonia, pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych.
Nowe przepisy od 2024 roku
Po wejściu w życie 1 stycznia 2024 r. ustawy z 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym mogą się o nie ubiegać osoby z niepełnosprawnościami w wieku od 18. roku życia. Prawo to uzależnione jest od uzyskania przez osobę z niepełnosprawnością decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia. Wysokość świadczenia zależy od poziomu potrzeby wsparcia, czyli liczby przyznanych punktów i jest powiązana z wysokością renty socjalnej.
Kwota świadczenia wynosi od 40 proc. renty socjalnej (w przypadku ustalenia poziomu potrzeby wsparcia między 70 a 74 punktów) do 220 proc. renty socjalnej (ustalenie poziomu potrzeby wsparcia na poziomie od 95 do 100 punktów). Wnioski o ustalenie poziomu potrzeby wsparcia można składać do wojewódzkich zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności od 1 stycznia 2024 r. Zgodnie z przepisami wnioski o wydanie decyzji ustalającej poziom potrzeby wsparcia rozpatrywane są w terminie nie dłuższym niż trzy miesiące od dnia wpływu do wojewódzkiego zespołu.
Zobacz szkolenie online: Świadczenia rodzinne w świetle ustawy o świadczeniu wspierającym >
Na decyzję czeka się miesiącami i można jej nie doczekać
Ze skarg do RPO wynika, że w wielu wojewódzkich zespołach ds. orzekania o niepełnosprawności występuje problem związany ze zbyt długim (liczonym w miesiącach) procedowaniem nad wnioskami o ustalenie poziomu potrzeby wsparcia. Trudności z terminowym rozpoznaniem wniosków mają w niektórych zespołach tak dużą skalę, że publikowane są ogłoszenia na stronach BIP.
Sytuacja taka musi niepokoić, gdyż powoduje, że osoby z niepełnosprawnościami nie mogą w sposób efektywny skorzystać ze świadczenia wspierającego kierowanego do osób w głównej mierze starszych, schorowanych (często terminalnie), wymagających specjalistycznego, całodobowego wsparcia, z niejednokrotnie trudną sytuację rodzinną, powodowaną ograniczoną możliwością wsparcia osób najbliższych.
Ze skarg do RPO, jak i ukazujących się w przestrzeni publicznej, wynika, że czas oczekiwania na wydanie decyzji przez wojewódzkie zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności może wynosić kilka, a nawet kilkanaście miesięcy. Tak długie postępowanie może nie tylko opóźnić uzyskanie należnego finansowego wsparcia, lecz również, w sytuacjach najbardziej krytycznych, część osób może zostać tego wsparcia pozbawiona. Realność wystąpienia takich sytuacji potwierdzają wnioski wpływające do Rzecznika, jak przykład ciężko chorej osoby z niepełnosprawnością, której termin rozpoznania wniosku złożonego 9 stycznia 2024 r, wyznaczono na 30 sierpnia br. - wnioskodawczyni zmarła w kwietniu.
Obywatel ma prawo oczekiwać, że państwo - nakładając na niego obowiązek wylegitymowania się określonym orzeczeniem dotyczącym niepełnosprawności - zorganizuje w taki sposób działalność swojego aparatu, aby jego sprawa została załatwiona w rozsądnym terminie. Żądanie załatwienia sprawy w owym rozsądnym terminie jest prawem obywatela, któremu po stronie organu administracji odpowiada stosowny obowiązek.
Wiadomo było, że wniosków będzie dużo
W świetle Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami świadczenia pieniężne stanowią jedną z form wsparcia osób z niepełnosprawnościami przez Państwa-Strony zgodnie z artykułami 19 i 28 Konwencji. Jednym z celów przyznawanych świadczeń jest przeciwdziałanie sytuacjom ubóstwa i skrajnego ubóstwa, a także realizacja niezależnego życia.
RPO przypomina, że już na etapie prac legislacyjnych nad ustawą przewidywano duże zainteresowanie obywateli decyzjami ustalającymi poziom potrzeby wsparcia, szczególnie w pierwszym okresie. Szacowano, że może zachodzić konieczność wydania decyzji w sprawach ok. 800 tys. osób. W związku z tym przewidziano w ustawie uproszczenie procedur dotyczących m.in. zamówień publicznych oraz zabezpieczono koszty związane z obsługą realizacji tego zadania przez wojewódzkie zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności.
Świadczenie wspierające, w tym koszty jego obsługi, oraz składki na ubezpieczenia zdrowotne, a także składki, o których mowa w art. 6 ust. 1 ustawy, są finansowane z budżetu państwa. Koszty obsługi wynoszą 1 proc. kwoty przeznaczonej na wypłatę świadczenia wspierającego, przy czym w latach 2024-2026 mają one wynosić 2 proc. tej kwoty. Minister właściwy ds. zabezpieczenia społecznego w terminie do trzech miesięcy od wejścia w życie tego przepisu obowiązany jest (obecnie już, był) przekazać wojewódzkim zespołom do spraw orzekania o niepełnosprawności środki finansowe w wysokości 11,4 mln zł.
W opinii Rzecznika wielomiesięczne oczekiwanie na wydanie orzeczenia o potrzebie wsparcia wymaga wnikliwej analizy i wdrożenia mechanizmów naprawczych.
Czytaj też: Do wniosku o wydanie decyzji o potrzebie wsparcia trzeba dołączyć tylko jedno orzeczenie >
Dlatego Stanisław Trociuk prosi min. Łukasza Krasonia o informacje na temat podejmowanych działań dla usprawnienia postępowania orzeczniczego i skrócenia okresu oczekiwania na wydanie orzeczenia. Pyta też, czy proces rozpoznawania wniosków o wydanie decyzji ustalających poziom potrzeby wsparcia jest monitorowany przez Biuro Pełnomocnika, szczególnie w aspekcie przyczyn nieterminowego rozpoznawania wniosków i efektywności wykorzystania środków finansowych. Prosi też o podanie średniego czasu oczekiwania na wydanie tej decyzji w poszczególnych województwach.
Czytaj też w LEX: Świadczenia opiekuńcze po wprowadzeniu świadczenia wspierającego >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
