Wzajemne uznawanie grzywien w UE lepiej zinterpretowane

W artykule opublikowanym w miesięczniku Europejski Przegląd Sądowy autorka - dr Barbara Nita-Światłowska z Uczelni Łazarskiego w Warszawie przypomina, że ustawą z 24 października 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw do ustawy z 6 września 1997 r. - Kodeks postępowania karnego zostały dodane dwa rozdziały: 66a - Wystąpienie do państwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie orzeczenia dotyczącego grzywny, środków karnych w postaci nawiązki lub świadczenia pieniężnego bądź też orzeczenia zasądzającego od sprawcy koszty procesu, oraz 66b - Wystąpienie państwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie orzeczenia o karach o charakterze pieniężnym.
Przepisy zawarte w tych rozdziałach kodeksu postępowania karnego implementują decyzję ramową Rady UE nr 2005/214/WSiSW z 24 lutego 2005 r. w sprawie stosowania zasady wzajemnego uznawania kar o charakterze pieniężnym, zmieniona decyzją ramową Rady UE nr 2009/299/WSiSW z 26 lutego 2009 r., która nałożyła na państwa członkowskie obowiązek wprowadzenia do krajowego porządku prawnego przepisów umożliwiających wykonywanie orzeczeń dotyczących kar oraz środków, których pokrzywdzony nie mógł w ramach postępowania karnego dochodzić na drodze cywilnoprawnej w ramach postępowania adhezyjnego.
Zdaniem autorki artykułu przepisy implementujące decyzję ramową 2005/114/WSiSW nasuwają liczne wątpliwości interpretacyjne. Wiążą się one m.in. z katalogiem orzeczeń podlegających wykonaniu w trybie wskazanym w tej decyzji ramowej. Przy wielojęzyczności prawa UE potęguje je nakaz interpretacji przepisów transponujących decyzję ramową w zgodzie z prawem europejskim. Niejasność w tej kwestii, łącząca się z przewidzianym w niektórych obcych systemach prawnych rozproszeniem kompetencji do orzekania w przedmiocie odpowiedzialności za drobniejsze czyny karalne pomiędzy organy administracji oraz sądy, została w ostatnim czasie rozstrzygnięta wyrokiem TS z 14 listopada 2013 r. w sprawie C-60/12, w postępowaniu dotyczącym egzekucji kary pieniężnej nałożonej na Mariána Baláa.

Pełna treść artykułu:
Orzeczenia podlegające wykonaniu w trybie określonym w rozdziałach 66a i 66b k.p.k., implementujących decyzję ramową w sprawie stosowania zasady wzajemnego uznawania do kar o charakterze pieniężnym (cz. I)

1. Wprowadzenie
Przepisy transponujące decyzję ramową 2005/214/WSiSW, zawarte w rozdziale 66a k.p.k., regulują materię związaną z wystąpieniem do państwa członkowskiego UE o wykonanie orzeczenia dotyczącego grzywny, środków karnych w postaci nawiązki lub świadczenia pieniężnego bądź też orzeczenia zasądzającego od skazanego koszty sądowe. Do materii związanej z wystąpieniem państwa członkowskiego o wykonanie orzeczenia o karach o charakterze pieniężnym odnoszą się uregulowania zamieszczone w rozdziale 66b k.p.k.

Wejście w życie ustawy zmieniającej spowodowało ten skutek, że we współpracy w sprawach karnych realizowanej pomiędzy państwami członkowskimi przepisy zawarte w rozdziałach 66a i 66b k.p.k. wyparły przepisy regulujące tradycyjny mechanizm współpracy międzynarodowej w sprawach karnych, uregulowany w rozdziale 66 k.p.k. – „Przejęcie i przekazanie orzeczeń do wykonania”. Przepisy zawarte w rozdziale 66 k.p.k., od wejścia w życie ustawy zmieniającej, znajdują zastosowanie wyłącznie w ramach współpracy międzynarodowej z państwami spoza Unii.

Przy interpretacji przepisów implementujących decyzję ramową należy uwzględnić zarówno nakaz wykładni przepisów krajowych w zgodzie z przepisami decyzji ramowej, które transponują[1], jak i tę specyfikę prawa europejskiego, która wiąże się z jego wielojęzycznością i przyjętą zasadą, zgodnie z którą poszczególne wersje językowe są jednakowo autentyczne. W konsekwencji posługiwanie się wykładnią językową w obszarze prawa unijnego wymaga uwzględnienia wszystkich wersji językowych interpretowanego przepisu i porównania ich ze sobą. Konieczne jest tu stosowanie wykładni językowej o charakterze porównawczym[2]. Pluralizm językowy prawa unijnego prowadzi często do rozbieżności pomiędzy poszczególnymi wersjami językowymi. Z językową interpretacją wiąże się tu także ta trudność, że znaczenie zwrotów użytych w poszczególnych wersjach językowych można ustalić wyłącznie w kontekście instytucji znanych systemom prawnym poszczególnych państw. Te zaś niekoniecznie odpowiadają odpowiednim instytucjom występującym w innych systemach. Rozumienie poszczególnych wyrażeń w wewnętrznym systemie prawnym państwa członkowskiego może być też odmienne od rozumienia odpowiedniego wyrażenia na płaszczyźnie prawa UE.

Powyższe trudności, łączące się z wykładnią językową prawa europejskiego, implikują konieczność traktowania językowej interpretacji decyzji ramowej jedynie jako punkt wyjścia do ustalenia znaczenia zawartych w niej przepisów oraz sięgnięcia do preferowanej w orzecznictwie TS interpretacji teleologicznej[3].

2. Założenia, na których jest oparta decyzja ramowa w sprawie stosowania zasady wzajemnego uznawania kar o charakterze pieniężnym

Współpraca realizowana na podstawie przepisów implementujących decyzję ramową 2005/214/WSiSW opiera się na zasadzie wzajemnego uznawania. Zasada ta wiąże się z założeniem, że tradycyjna współpraca w zakresie wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości powinna zostać zastąpiona przez system swobodnego przepływu orzeczeń sądowych w sprawach karnych[4].

Decyzja ramowa 2005/214/WSiSW, tak samo jak inne decyzje ramowe dotyczące mechanizmów opartych na zasadzie wzajemnego uznawania, zakłada bezpośredni kontakt pomiędzy właściwymi organami państwa wydania oraz państwa wykonania orzeczenia. Jest to istotna cecha różnicująca postępowanie w przedmiocie wykonania orzeczenia toczące się na podstawie przepisów dodanych do kodeksu postępowania karnego wskazaną decyzją ramową od postępowania toczącego się na podstawie przepisów dotyczących tradycyjnej współpracy w tym przedmiocie zawartych w rozdziale 66 k.p.k.[5]

Kolejna odmienność wiąże się tu z niewystępowaniem procedury exequatur; wykonanie orzeczenia zapadłego w państwie członkowskim nie wymaga „dostosowania orzeczenia” do własnego systemu prawnego, a w szczególności określenia przez sąd państwa wykonania kwalifikacji prawnej czynu ani kary czy środka podlegającego wykonaniu według własnych przepisów wewnętrznych[6].

Decyzja ramowa 2005/214/WSiSW w art. 5 ust. 1 oraz w art. 7 wskazuje zamknięty katalog przesłanek odmowy wykonania orzeczenia o karach o charakterze pieniężnym[7]. Podkreślenia wymaga, że decyzja ramowa Rady nr 2009/299/WSiSW z 26.02.2009 r. zmieniająca decyzje ramowe nr: 2002/584/WSiSW, 2005/214/WSiSW, 2006/783/WSiSW, 2008/909/WSiSW oraz 2008/947/WSiSW, i tym samym wzmacniająca prawa procesowe osób oraz ułatwiająca stosowanie zasady wzajemnego uznawania do orzeczeń wydanych pod nieobecność danej osoby na rozprawie[8], ujednoliciła przesłanki uznawania i odmowy uznawania orzeczeń zapadających pod nieobecność oskarżonego[9]. Zgodnie z decyzją ramową 2005/214/WSiSW wszystkie przesłanki odmowy wykonania orzeczenia mają charakter fakultatywny.

2.1. Katalog czynów, w odniesieniu do których znajdują zastosowanie przepisy decyzji ramowej

Z art. 1 i art. 6 decyzji ramowej 2005/214/WSiSW, a także z jej motywów 1 i 2 wynika, że celem tej decyzji jest ustanowienie skutecznego mechanizmu transgranicznego uznawania i wykonywania orzeczeń wymierzających ostatecznie osobie fizycznej lub prawnej karę o charakterze pieniężnym w związku z popełnieniem któregokolwiek z przestępstw lub wykroczeń wymienionych w art. 5 ust. 1 decyzji ramowej, „jeśli są karalne w państwie wydającym oraz zdefiniowane w sposób określony w prawie państwa wydającego”, bez konieczności weryfikacji ich karalności w obu państwach. Według polskiej wersji językowej decyzji ramowej 2005/214/WSiSW, chodzi tu o następujące czyny: udział w organizacjach przestępczych, terroryzm, handel ludźmi, wykorzystywanie seksualne dzieci i pornografię dziecięcą, nielegalny handel środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi, nielegalny handel bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, korupcję, nadużycia finansowe, w tym mające negatywny wpływ na interesy finansowe Wspólnot Europejskich (obecnie Unii Europejskiej) w rozumieniu Konwencji z 26.07.1995 r. w sprawie ochrony interesów finansowych Wspólnot Europejskich[10], pranie wpływów pieniężnych z przestępczości, fałszowanie walut, w tym waluty euro, przestępczość komputerową, przestępczość w dziedzinie ochrony środowiska, w tym nielegalny handel zagrożonymi gatunkami zwierząt i roślin oraz ich odmianami, ułatwianie bezprawnego wjazdu i stałego przebywania, zabójstwo, ciężkie uszkodzenie ciała, nielegalny handel organami i tkankami ludzkimi, rasizm i ksenofobię, kradzież zorganizowaną lub rozbój z użyciem broni, nielegalny handel przedmiotami kultury, w tym antykami i dziełami sztuki, oszustwo, ściąganie haraczy i wymuszanie, podrabianie towarów i piractwo, fałszowanie dokumentów urzędowych i handel nimi, fałszowanie środków płatniczych, nielegalny handel substancjami hormonalnymi i innymi środkami pobudzającymi wzrost, nielegalny handel materiałami jądrowymi lub radioaktywnymi, handel kradzionymi pojazdami, gwałt, podpalenie, przestępstwa podlegające jurysdykcji Międzynarodowego Trybunału Karnego, bezprawne zajęcie samolotu/statku, sabotaż, naruszenie przepisów ruchu drogowego, w tym łamanie przepisów dotyczących czasu prowadzenia pojazdu i okresów odpoczynku oraz przepisów dotyczących towarów niebezpiecznych, przemyt towarów, naruszenia praw własności intelektualnej, groźby i akty przemocy wobec osób, w tym agresywne zachowanie podczas imprez sportowych, uszkodzenie mienia, kradzież, przestępstwa lub wykroczenia określone przez państwo wydające w celu wykonania zobowiązań wynikających z aktów prawnych przyjętych na mocy Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (dalej jako TWE)[11] lub tytułu VI Traktatu o Unii Europejskiej (dalej jako TUE)[12].

Z art. 5 ust. 3 decyzji ramowej 2005/214/WSiSW wynika, że: „w przypadku czynów karalnych innych niż wskazane powyżej, państwo wykonujące może uznać i wykonać orzeczenie z zastrzeżeniem warunku, że orzeczenie dotyczy czynu stanowiącego przestępstwo lub wykroczenie zgodnie z prawem państwa wykonującego, niezależnie od jego znamion oraz jego określenia”.

2.2. „Kara o charakterze pieniężnym” według decyzji ramowej 2005/214/WSiSW

W tytule decyzji ramowej posłużono się wyrażeniem „kara o charakterze pieniężnym”. Jego definicję legalną zawiera art. 1 lit. b decyzji ramowej 2005/214/WSiSW. Zgodnie z tym przepisem kara o charakterze pieniężnym oznacza zobowiązanie do zapłaty: 1) określonej w orzeczeniu kwoty pieniężnej w związku z popełnieniem przestępstwa lub wykroczenia, 2) zadośćuczynienia zasądzonego w tym samym orzeczeniu na rzecz pokrzywdzonych, jeżeli pokrzywdzony nie może w ramach tego postępowania zgłaszać roszczeń cywilnoprawnych, a sąd działa w ramach wykonywania swojej właściwości w sprawach karnych, 3) kwoty pieniężnej na poczet kosztów postępowania sądowego lub administracyjnego prowadzącego do wydania orzeczenia, 4) kwoty pieniężnej na rzecz funduszu publicznego lub organizacji pomocy ofiarom, określonej w tym samym orzeczeniu.

Ze względu na wyraźne wyłączenie, wyrażenie „kara o charakterze pieniężnym”, którym posługuje się decyzja ramowa 2005/214/WSiSW, nie obejmuje: 1) nakazu konfiskaty przedmiotów służących do popełnienia przestępstwa lub wykroczenia albo korzyści z nich uzyskanych, 2) orzeczeń o charakterze cywilnoprawnym, wydanych w związku z roszczeniami odszkodowawczymi oraz roszczeniami o przywrócenie stanu poprzedniego, egzekwowanych zgodnie z rozporządzeniem Rady (WE) nr 44/2001 z 22.12.2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (dalej jako rozporządzenie w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych)[13].

Jak wskazano powyżej, pojęcie „kara pieniężna”, którym posługuje się decyzja ramowa w sprawie stosowania zasady wzajemnego uznawania do kar o charakterze pieniężnym, nie obejmuje środka karnego przepadku. Orzeczenie przepadku podlega wykonaniu w trybie określonym w rozdziale 66c k.p.k. – „Wystąpienie do państwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie orzeczenia przepadku” oraz w rozdziale 66d k.p.k. – „Wystąpienie państwa członkowskiego Unii Europejskiej o wykonanie orzeczenia przepadku”, które zostały dodane do kodeksu postępowania karnego ustawą z 19.12.2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw[14], implementującą wcześniejszą decyzję ramową Rady UE nr 2006/783/WSiSW z 6.10.2006 r. w sprawie stosowania zasady wzajemnego uznawania do nakazów konfiskaty (dalej jako decyzja ramowa w sprawie stosowania zasady wzajemnego uznawania do nakazów konfiskaty)[15].

Z tego samego przepisu decyzji ramowej wynika, że nie obejmuje ona także orzeczeń o charakterze cywilnoprawnym, wydanych w związku z roszczeniami odszkodowawczymi oraz roszczeniami o przywrócenie stanu poprzedniego, egzekwowanych zgodnie ze wskazanym powyżej rozporządzeniem. Artykuł 1 ust. 1 rozporządzenia w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, określając przedmiotowy zakres wykonywania orzeczeń w określonym w nim trybie, stanowi: „Niniejsze rozporządzenie ma zastosowanie w sprawach cywilnych i handlowych, niezależnie od rodzaju sądu. Nie obejmuje ono w szczególności spraw podatkowych, celnych i administracyjnych”. Z kolei art. 1 ust. 2 tego rozporządzenia wyłącza jego stosowanie w sprawach: 1) stanu cywilnego, zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych, jak i ustawowego przedstawicielstwa osób fizycznych, stosunków majątkowych wynikających z małżeństwa, prawa spadkowego włącznie z testamentami, 2) upadłości, układów i innych podobnych postępowań, 3) ubezpieczeń społecznych, 4) sądownictwa polubownego.

Ratio wyłączenia wskazanego w art. 1 pkt 2 decyzji ramowej 2005/214/WSiSW wynika w sposób oczywisty z samego brzmienia przepisu. Przyczyna wyłączeń określonych w art. 1 pkt 1 tej decyzji ramowej, choć nie została wskazana bezpośrednio w treści przepisu, w istocie jest z nią tożsama; pojęcie „kara pieniężna”, którym posługuje się decyzja ramowa w sprawie stosowania zasady wzajemnego uznawania do kar o charakterze pieniężnym, nie obejmuje nakazu konfiskaty przedmiotów służących do popełnienia przestępstwa lub wykroczenia albo korzyści z nich uzyskanych, bo takie orzeczenia podlegają wykonaniu w trybie określonym w decyzji ramowej w sprawie stosowania zasady wzajemnego uznawania do nakazów konfiskaty.

W świetle powyższego należy stwierdzić, że celem decyzji ramowej 2005/214/WSiSW jest dążenie do stworzenia skutecznego mechanizmu wykonywania orzeczeń zapadłych w sprawach karnych, na mocy których orzeczona została „kara o charakterze pieniężnym” w rozumieniu decyzji ramowej, z wyłączeniem tych, które są egzekwowane w trybie wskazanym w innych unijnych instrumentach.

Z art. 13 decyzji ramowej 2005/214/WSiSW wynika, że kwoty uzyskane z egzekucji orzeczeń przypadają państwu wykonującemu, jeśli państwo wydające i wykonujące nie postanowiły inaczej, szczególnie w sprawach, o których mowa w art. 1 lit. b pkt 2 tej decyzji ramowej, tj. wówczas, gdy egzekwowane kwoty zostały orzeczone na rzecz pokrzywdzonego.

2.3. „Orzeczenie” w rozumieniu decyzji ramowej 2005/214/WSiSW

Z art. 1 lit. a decyzji ramowej 2005/214/WSiSW wynika, że dla jej celów określenie „orzeczenie” oznacza prawomocne orzeczenie nakazujące osobie fizycznej lub prawnej uiszczenie kary o charakterze pieniężnym, wydane m.in. przez: organ państwa wydającego inny niż sąd w odniesieniu do czynów podlegających karze, zgodnie z prawem państwa wydającego, jako naruszenie przepisów, pod warunkiem że dana osoba miała możliwość skierowania sprawy do rozstrzygnięcia przez sąd właściwy też w sprawach karnych.

Należy tu odnotować, że zgodnie z motywem drugim decyzji ramowej 2005/214/WSiSW, zasada wzajemnego uznawania powinna mieć zastosowanie do kar o charakterze pieniężnym, wymierzonych przez organy sądowe lub administracyjne, w celu ułatwienia egzekwowania takich kar w państwie członkowskim innym niż państwo, w którym wymierzono kary. W konsekwencji, zgodnie z art. 1 decyzji ramowej 2005/214/WSiSW, przewidziana w niej zasada wzajemnego uznawania kar o charakterze pieniężnym znajduje także zastosowanie do orzeczeń wydanych w sprawach o przestępstwo lub wykroczenie, pochodzących od innych organów niż sąd, z tym że tu pod warunkiem że osoba ukarana ma możliwość skierowania sprawy na drogę sądową.

„Orzeczenie” podlegające wykonaniu w trybie wskazanym w decyzji ramowej 2005/214/WSiSW ma zatem pochodzić albo od sądu, albo od organu niebędącego sądem, tu jednak pod dodatkowym warunkiem że osoba, której dotyczy orzeczenie, miała przewidzianą przez prawo możliwość „skierowania sprawy do rozstrzygnięcia przez sąd właściwy, także w sprawach karnych”.

W tym kontekście podkreślenia wymaga, że niektóre obce procedury karne w przypadku zawarcia porozumienia karnoprocesowego dopuszczają możliwość zakończenia postępowania już na etapie postępowania przygotowawczego prokuratorskim postanowieniem albo orzeczeniem innego uprawnionego organu stwierdzającym winę oskarżonego[16]. Ponadto, w niektórych obcych systemach prawnych orzekanie w przedmiocie odpowiedzialności za czyny karalne, kwalifikowane (w pewnym uproszczeniu) jako odpowiedniki wykroczeń w polskim systemie prawnym, jest realizowane w oderwaniu od zasady nullum crimen sine iudicio. O odpowiedzialności w tym przedmiocie orzekają, co do zasady, organy administracji, a sprawa trafia do sądu tylko wtedy, gdy niezadowolona z rozstrzygnięcia strona wniesie środek zaskarżenia[17].

Z przywołanej powyżej definicji legalnej, zawartej w art. 1 lit. b decyzji ramowej 2005/214/WSiSW, wynika, że wykonywanie orzeczeń w trybie w niej określonym odnosi się przede wszystkim do orzeczeń sądów oraz innych uprawnionych organów, wydanych w związku z postępowaniem toczącym się w przedmiocie odpowiedzialności osoby fizycznej za przestępstwo, przestępstwo skarbowe, wykroczenie skarbowe lub wykroczenie.

Decyzja ramowa 2005/214/WSiSW obejmuje ponadto orzeczenia zapadłe w przedmiocie odpowiedzialności za czyn podlegający karze, który nie jest przestępstwem ani wykroczeniem. Chodzi tu o sankcje formalnie kwalifikowane jako sankcje o charakterze innym aniżeli stricte karny, w szczególności o sankcje administracyjne, nakładane na sprawcę w postępowaniu administracyjnym; tu warunkiem stosowania trybu wykonywania orzeczenia wskazanego w decyzji ramowej jest to, że w razie zastosowania takiej sankcji przez organ niebędący sądem istnieje możliwość skierowania sprawy do sądu karnego.

Z art. 1 decyzji ramowej 2005/214/WSiSW wynika, że znajduje ona zastosowanie do kosztów sądowych lub kosztów postępowania innego niż sądowe oraz do świadczeń na rzecz funduszu publicznego lub organizacji pomocy ofiarom przestępstw[18].

Jak zasygnalizowano na wstępie, wyżej powołany art. 1 lit. b powyżej wskazanej decyzji ramowej, pozornie jasny, może jednak nasuwać wątpliwości interpretacyjne przy próbie określenia katalogu orzeczeń podlegających wykonaniu w trybie wskazanym w tej decyzji ramowej.

Problemy nasuwające się przy rozważaniach dotyczących katalogu orzeczeń podlegających wykonaniu w trybie określonym w decyzji ramowej 2005/214/WSiSW są różne w zależności od tego, czy chodzi o jego sprecyzowanie w odniesieniu do sytuacji, w której właściwy sąd polski występuje z wnioskiem o wykonanie orzeczenia w innym państwie członkowskim, czy co do przypadku, w którym o wykonanie orzeczenia w Polsce występuje właściwy organ sądowy państwa obcego.

3. Grzywna/kara pieniężna jako orzeczenie, które podlega wykonaniu według przepisów zawartych w rozdziale 66a k.p.k.

Tytuł rozdziału 66a k.p.k. precyzuje, że wykonaniu w trybie określonym w zawartych tam przepisach podlegają orzeczenia, na mocy których wymierzono sprawcy grzywnę, środki karne w postaci nawiązki oraz świadczenia pieniężnego oraz orzeczenia zasądzające od sprawcy koszty procesu. Otwierający ten rozdział kodeksu postępowania karnego art. 611fa § 1 stanowi: „W razie prawomocnego orzeczenia przez sąd polski wobec obywatela polskiego lub cudzoziemca grzywny lub środka karnego w postaci nawiązki lub świadczenia pieniężnego, a także w razie zasądzenia od sprawcy kosztów procesu, sąd może wystąpić o jego wykonanie bezpośrednio do właściwego sądu lub innego organu państwa członkowskiego Unii Europejskiej, zwanego w niniejszym rozdziale «państwem wykonania orzeczenia», w którym sprawca posiada mienie lub osiąga dochody, albo ma stałe lub czasowe miejsce pobytu”.

3.1. Stosowanie przepisów zawartych w rozdziale 66a k.p.k. w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe, o wykroczenia skarbowe oraz o wykroczenia

Ze względu na brzmienie art. 113 k.k.s. (ustawy z 10.09.1999 r. – Kodeks karny skarbowy[19], dalej jako k.k.s.), uregulowania zawarte w rozdziale 66a k.p.k. znajdują odpowiednie zastosowanie w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe oraz w sprawach o wykroczenia skarbowe.

Stwierdzenie, że ze względu na brzmienie art. 113 k.k.s. przepisy decyzji ramowej znajdują zastosowanie w odniesieniu do orzeczeń zapadłych w sprawach o przestępstwa skarbowe oraz w sprawach o wykroczenia skarbowe, nie koliduje z postanowieniami decyzji ramowej. Polski porządek prawny pojęciom: „przestępstwo” (art. 1 ustawy z 6.06.1997 r. – Kodeks karny[20]) oraz „przestępstwo skarbowe” (art. 1 i art. 53 § 2 k.k.s.) oraz pojęciom: „wykroczenie” (art. 1 ustawy z 20.05.1971 r. – Kodeks wykroczeń[21], dalej jako k.w.) i „wykroczenie skarbowe” (art. 1 i art. 53 § 3 k.k.s.) przypisuje odmienne znaczenia. Ta specyfika polskiego prawa karnego nie wpływa jednak na rozumienie wyrażenia, którym decyzja ramowa posługuje się dla określenia orzeczeń podlegających wykonaniu w trybie w niej wskazanym. Systemy prawne poszczególnych państw członkowskich mogą różnie kwalifikować materię należącą do szeroko rozumianego prawa karnego, w szczególności wyodrębniając prawo karne skarbowe z własną częścią ogólną jako osobną gałąź prawa karnego[22] bądź nie. Nie ma to znaczenia dla interpretacji wyrażenia użytego w decyzji ramowej.

Przy ustalaniu zakresu orzeczeń podlegających wykonaniu w trybie wskazanym w decyzji ramowej nie można natomiast abstrahować od opisowo ujętego w art. 5 ust. 1 decyzji ramowej 2005/214/WSiSW katalogu czynów karalnych, których ma dotyczyć wykonywanie orzeczeń na podstawie zasady wzajemnego uznawania. W katalogu tym wymienia się m.in. przestępstwa na szkodę interesów finansowych UE oraz przemyt towarów, które w polskim porządku prawnym penalizowane są przez kodeks karny skarbowy. Należy zatem przyjąć, że zarówno pojęcie „przestępstwo lub wykroczenie”, którym posługuje się polska wersja językowa decyzji ramowej, jak i odpowiedniki tego określenia użyte w jej innych wersjach językowych[23] są autonomicznym pojęciem prawa europejskiego, odbiegającym znaczeniowo od odpowiedników tych określeń używanych w wewnętrznych systemach prawnych poszczególnych państw członkowskich.

Za interpretacją przemawiającą za takim rozumieniem analizowanych wyrażeń przemawiają także argumenty przywołane przez TS w uzasadnieniu powołanego na wstępie wyroku z 14.11.2013 r. w sprawie C-60/12, w postępowaniu dotyczącym egzekucji kary pieniężnej nałożonej na Mariána Baláža, a w szczególności ten, w którym wskazano na konieczność autonomicznego rozumienia wyrażenia „sąd właściwy także w sprawach karnych”, związany z wymogiem jednolitego stosowania decyzji ramowej 2005/214/WSiSW we wszystkich państwach członkowskich. Ten fragment uzasadnienia powyżej wskazanego wyroku TS wpisuje się notabene w nurt wypowiedzi Trybunału luksemburskiego podkreślających konieczność nadawania wyrażeniom używanym w przepisach prawa europejskiego odmiennego znaczenia aniżeli to, które jest im przypisywane w prawie wewnętrznym państw członkowskich[24].

W trybie określonym w decyzji ramowej egzekucji podlegają także orzeczenia zapadłe w sprawach o wykroczenia. Po pierwsze – do kwestii tej odnoszą się wprost przepisy zawarte w rozdziale 20b ustawy z 24.08.2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia[25]. Po drugie – zgodnie z art. 116b § 1 k.p.w., do wystąpienia do państwa członkowskiego o wykonanie grzywny, środków karnych w postaci nawiązki lub obowiązku naprawienia szkody, jak i orzeczenia zasądzającego koszty postępowania stosuje się odpowiednio przepisy rozdziału 66a k.p.k., a w przypadku wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwa członkowskiego stosuje się odpowiednio rozdział 66b k.p.k. Artykuł 116b § 2 k.p.w. dodatkowo akcentuje możliwość wykonania w trybie wskazanym w rozdziale 66a k.p.k. grzywny nałożonej w postępowaniu mandatowym mandatem karnym kredytowanym, wskazując, że w takim przypadku do wystąpienia z wnioskiem o wykonanie właściwy jest wierzyciel uprawniony według przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. To uregulowanie koresponduje z założeniem przyjętym w decyzji ramowej, zgodnie z którym wykonanie w trybie w niej wskazanym odnosi się do orzeczeń zarówno w sprawach o przestępstwa, jak i w sprawach o wykroczenia.

3.2. Możliwość wykonania w trybie wskazanym w decyzji ramowej 2005/214/WSiSW grzywny orzeczonej jako kara zastępcza oraz grzywny nałożonej na podmiot posiłkowo odpowiedzialny

Według polskiego kodeksu postępowania karnego, wykonanie kar w trybie określonym w rozdziale 66a k.p.k. dotyczy wprost grzywny oraz środków karnych: nawiązki i świadczenia pieniężnego.

W świetle wyżej poczynionych ustaleń, należy stwierdzić, że chodzi tu zarówno o grzywnę orzeczoną za przestępstwo (art. 32 k.k.) jak i o grzywnę orzeczoną za przestępstwo skarbowe (art. 22 § 1 k.k.s.), karę grzywny orzeczoną za wykroczenie (art. 18 k.w.), a także karę grzywny orzeczoną za wykroczenie skarbowe (art. 47 § 1 k.k.s.).

Oczywiste jest przy tym, że grzywną/karą grzywny, której egzekucja jest możliwa na podstawie przepisów zawartych w rozdziale 66a k.p.k., jest zarówno grzywna/kara grzywny orzeczona za przestępstwo/wykroczenie samoistnie (art. 33 § 1 k.k. oraz art. 24 § 1 k.w.), jak i grzywna/kara grzywny wymierzona za przestępstwo/wykroczenie kumulatywnie (art. 33 § 2 k.k. i art. 71 § 1 k.k. oraz art. 24 § 2 k.w.)[26].

W literaturze sporne jest natomiast, czy w trybie wskazanym w przepisach implementujących decyzję ramową może być egzekwowana wyłącznie grzywna nałożona na sprawcę, a i tu tylko taka, która została orzeczona jako pierwotna reakcja na popełnione przestępstwo.

Moim zdaniem, zasadne jest spostrzeżenie, że w świetle uregulowań decyzji ramowej nie ma podstaw do tego, aby egzekwowaną we wskazanym tam trybie grzywnę ograniczać wyłącznie do takiej sytuacji. W trybie wskazanym w analizowanym przepisie może być egzekwowana zarówno grzywna mająca charakter zastępczy[27], jak i grzywna, za którą posiłkowo jest odpowiedzialny podmiot wskazany w art. 24 § 1 k.k.s.[28]

Wyjaśnienia wymaga tu, że art. 24 § 1 k.k.s. dopuszcza możliwość uczynienia w całości lub w części odpowiedzialną posiłkowo osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej za karę grzywny wymierzoną sprawcy przestępstwa skarbowego, jeżeli sprawcą przestępstwa jest zastępca tego podmiotu prowadzący jego sprawy jako pełnomocnik, zarządca, pracownik lub działający w jakimkolwiek innym charakterze. Odpowiedzialność posiłkowa znajduje odpowiednie zastosowanie do ściągnięcia równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów. Przesłanką odpowiedzialności posiłkowej jest osiągnięcie lub możność osiągnięcia przez zastępowany podmiot korzyści majątkowej z popełnionego przestępstwa[29].

Odpowiedzialność subsydiarna nie jest specyfiką polskiego systemu prawnego. Taka odpowiedzialność za cudzą grzywnę, zbieżna z konstrukcją przewidzianą w powyżej przywołanym przepisie, znana jest także art. 197 włoskiego kodeksu karnego (wł. Codice Penale)[30] oraz § 28 austriackiego k.k.s. (niem. Finanzstrafgesetz)[31].

Odmienny pogląd od przyjętego przeze mnie, co do grzywny nałożonej na podmiot posiłkowo odpowiedzialny, wyraził A. Sakowicz[32], posługując się w odniesieniu do tej drugiej sytuacji argumentem, że w przepisie chodzi wyłącznie o sankcję dotyczącą bezpośredniego sprawcy przestępstwa[33].

Argument ten, mający przemawiać za wyłączeniem możliwości egzekucji w trybie wskazanym w analizowanym przepisie kary grzywny, o której mowa w art. 24 § 1 k.k.s., nie wydaje się przekonywający. Należy tu w szczególności zwrócić uwagę, że art. 611fa § 1 k.p.k. w relewantnym tu zakresie stanowi: „W razie prawomocnego orzeczenia przez sąd polski wobec obywatela polskiego lub cudzoziemca grzywny (...)”. Grzywna wymierzona sprawcy przestępstwa skarbowego, za którą w całości albo w części uczyniono posiłkowo odpowiedzialną osobę fizyczną, osobę prawną albo jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną (art. 24 § 1 k.k.s.), nie przestaje być prawomocnie orzeczoną grzywną, o której jest mowa w wyżej powołanym fragmencie art. 611fa § 1 k.p.k.

Przedstawiona interpretacja nie koliduje z postanowieniami decyzji ramowej 2005/214/WSiSW. W jej tytule posłużono się wyrażeniem „kara o charakterze pieniężnym”, którego definicję legalną zawiera przywołany na wstępie art. 1 lit. b tej decyzji ramowej. Zgodnie z tym przepisem, kara o charakterze pieniężnym oznacza zobowiązanie do zapłaty m.in. określonej w orzeczeniu kwoty pieniężnej w związku z popełnieniem przestępstwa lub wykroczenia. Przepis decyzji ramowej 2005/214/WSiSW nie ogranicza zatem zakresu stosowania zasady wzajemnego uznawania wyłącznie do grzywny orzeczonej jako bezpośrednia reakcja na popełniony czyn zabroniony.

W mojej ocenie, w trybie wskazanym w decyzji ramowej 2005/214/WSiSW możliwe jest zatem również wykonanie grzywny orzeczonej jako kara zastępcza oraz grzywny nałożonej na podmiot posiłkowo odpowiedzialny.

Warto tu na marginesie odnotować, że spór dotyczący możliwości wykonania w trybie wskazanym w decyzji ramowej orzeczeń dotyczących grzywny orzeczonej jako kara zastępcza ma już w zasadzie wyłącznie charakter akademicki. Artykuł 65 § 1 ustawy z 6.06.1997 r. – Kodeks karny wykonawczy[34] w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 30 ustawy z 16.09.2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw[35] (dalej jako ustawa zmieniająca) znowelizował treść powyżej powołanego przepisu. Od 1.01.2012 r. ma on następujące brzmienie: „Jeżeli skazany uchyla sięsię od odbywania kary ograniczenia wolności lub nałożonych na niego obowiązków, sąd zarządza wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności. W razie gdy skazany wykonał część kary ograniczenia wolności, sąd zarządza wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności w wymiarze odpowiadającym karze ograniczenia wolności pozostałej do wykonania, przyjmując, że jeden dzień zastępczej kary pozbawienia wolności jest równoważny dwóm dniom kary ograniczenia wolności”. W poprzednim brzmieniu wskazany przepis stanowił: „Jeżeli skazany uchyla się od odbywania kary ograniczenia wolności, sąd zamienia ją na zastępczą karę grzywny, przyjmując jeden dzień kary ograniczenia wolności za równoważny jednej stawce dziennej; sąd określa w takim przypadku wysokość jednej stawki dziennej – kierując się wskazaniami zawartymi w art. 33 § 3 k.k. Uchylaniem się może być również uporczywe naruszanie ciążących na nim obowiązków”. Podkreślenia wymaga, że art. 10 ust. 1 ustawy zmieniającej przewiduje regułę intertemporalną, odnoszącą się m.in. do kolizji czasowej pomiędzy art. 65 § 1 k.k.w. w brzmieniu dawnym i obecnie obowiązującym. Stanowi ona, co następuje: „Przepisy w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą stosuje się również przy wykonywaniu orzeczeń, które stały się wykonalne przed dniem jej wejścia w życie”[36].

3.3. Odpowiednie stosowanie przepisów zawartych w rozdziale 66a k.p.k. wobec podmiotów zbiorowych odpowiadających za czyn zabroniony pod groźbą kary

W kontekście grzywny wykonywanej w trybie wskazanym w decyzji ramowej 2005/214/WSiSW rozważenia wymaga jeszcze jedna kwestia, wiążąca się z tym, że ta decyzja ramowa dotyczy także uznawania i wykonywania orzeczeń wymierzających ostatecznie karę o charakterze pieniężnym osobie prawnej.

Już tu trzeba odnotować, że określenie „osoba prawna”, którym posługuje się polska wersja językowa decyzji ramowej (oraz jego odpowiedniki w pozostałych wersjach językowych decyzji ramowej, przykładowo: w niemieckiej – juristische Person – w angielskiej – legal person), powinno być rozumiane szerzej niż tożsame wyrażenie używane w prawie cywilnym. Należy przyjąć, że określenie to użyte w decyzji ramowej ma znaczenie autonomiczne i jest pojemniejsze aniżeli to, którym posługuje się kodeks cywilny; nie ogranicza się w szczególności wyłącznie do podmiotów zbiorowych wyposażonych w atrybut osobowości prawnej[37].

Z art. 9 ust. 3 decyzji ramowej 2005/214/WSiSW wynika, że nakaz uznawania orzeczeń dotyczących osób prawnych aktualizuje się też wtedy, gdy w państwie wykonania orzeczenia nie uznaje się odpowiedzialności karnej osób prawnych. Zastrzeżenie to wiąże się z tym, że nie we wszystkich państwach członkowskich obowiązek, wynikający z prawa UE, objęcia podmiotów zbiorowych odpowiedzialnością represyjną, został zrealizowany przez objęcie tych podmiotów odpowiedzialnością karną. W prawie unijnym nie ma bowiem przepisu, który obligowałby państwa członkowskie do objęcia podmiotów zbiorowych odpowiedzialnością stricte karną[38].

W polskim porządku prawnym od 28.11.2003 r. obowiązuje ustawa z 28.10.2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary[39] (dalej jako ustawa o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych). Artykuł 1 tej ustawy wskazuje, że określa ona zasady odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary jako przestępstwa lub przestępstwa skarbowe oraz zasady postępowania w przedmiocie tej odpowiedzialności. W wyroku z 3.11.2004 r.[40], którym TK orzekł w przedmiocie konstytucyjności niektórych przepisów ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, stwierdzono, że przyjęty w ustawie model odpowiedzialności nie może być uznany za odpowiedzialność karną sensu stricto. W tym zakresie – w ślad za M. Filarem[41] – stwierdził, że podstawą materialną tego rodzaju odpowiedzialności nie jest wyczerpanie przez podmiot odpowiedzialności swoim czynem ustawowych znamion określonej normy prawa karnego, typizującej przestępstwo lub przestępstwo skarbowe. Jak podkreślił, w przypadku tego rodzaju odpowiedzialności brakuje typowego dla prawa karnego naruszenia przez podmiot odpowiedzialności karnej tzw. normy sankcjonowanej. Prawnokarną normę sankcjonowaną, typizującą określone przestępstwo, narusza bowiem w tym przypadku nie podmiot zbiorowy, lecz osoba fizyczna. Odpowiedzialność podmiotu zbiorowego nie ma zaś charakteru pierwotnego i samoistnego, lecz wtórny i pochodny. Sama specyfika podmiotu, który ponosi tego rodzaju odpowiedzialność, nie wyklucza jej karnoprawnego charakteru[42]. Odpowiedzialność określona w powyżej wskazanej ustawie niewątpliwie jest odpowiedzialnością represyjną.

W piśmiennictwie stwierdzono, że przepisy zawarte w rozdziale 66a k.p.k. znajdują zastosowanie do wykonania kar orzekanych wobec podmiotów zbiorowych na podstawie ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary[43]. Argumentem przemawiającym za taką interpretacją jest zawarty w art. 22 ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary nakaz odpowiedniego stosowania przepisów kodeksu postępowania karnego w kwestiach nieuregulowanych w tej ustawie.

Jednak, zdaniem A. Serzysko i E. Zielińskiej[44], kwestia ta wcale nie jest oczywista. Autorki podnoszą, że możliwości wykonania orzeczenia zapadłego w przedmiocie odpowiedzialności podmiotu zbiorowego w trybie wskazanym w rozdziale 66a k.p.k. nie przewidziano wprost w przepisach polskich (ani w kodeksie postępowania karnego, ani w ustawie o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione), a argumentów przeciwko stosowaniu art. 611fa k.p.k. do kar o charakterze pieniężnym orzekanych na podstawie art. 7 ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary ma też dostarczać samo brzmienie tego przepisu. Jest tam mowa o obywatelu polskim lub cudzoziemcu, które to określenia można odnosić wyłącznie do osób fizycznych, a także tylko o grzywnie, a nie np. o karze pieniężnej, która może być nałożona na podmiot zbiorowy. Jako argument przemawiający przeciwko takiej możliwości autorki wskazują ponadto na tę okoliczność, że określając kryteria przekazania właściwemu organowi orzeczenia do wykonania art. 611fa k.p.k. nie uwzględnia przypadku podmiotu zbiorowego, podczas gdy art. 4 ust. 1 decyzji ramowej 2005/214/WSiSW przewiduje przekazanie orzeczenia, wraz z zaświadczeniem sporządzonym według modelu zawartego w załączniku do tej decyzji ramowej właściwym organom państwa członkowskiego, w którym osoba fizyczna lub prawna, przeciwko której wydano orzeczenie, posiada mienie lub uzyskuje dochody, zwykle zamieszkuje lub, w przypadku osoby prawnej, posiada zarejestrowaną siedzibę[45]. Jak wskazują, odpowiednie stosowanie przepisów zawartych w rozdziale 66a k.p.k. w odniesieniu do kar orzeczonych wobec podmiotów zbiorowych na podstawie art. 22 ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary nasuwa wątpliwości z tego powodu, że: „w odniesieniu do przestępstw transgranicznych popełnianych przez podmioty zbiorowe, nie poprzestaje się na tej ogólnej klauzuli, lecz w art. 41 ust. 1 ustawy o podmiotach zbiorowych wyraźnie się przewiduje obowiązek udzielenia przez sąd lub prokuratora pomocy prawnej”. Ostatecznie jednak autorki przyjmują, że stosowanie przepisów zawartych w rozdziale 66a k.p.k. wobec kar orzekanych wobec podmiotów zbiorowych jest de lege lata dopuszczalne, de lege ferenda natomiast postulują wyraźne uregulowanie tej kwestii przez ustawodawcę także ze względu na trudności w odpowiednim stosowaniu w postępowaniu toczącym się przeciwko podmiotom zbiorowym uregulowań wskazanych w przepisach kodeksu postępowania karnego, implementujących decyzję ramową.

Powyżej przedstawiony argument nie jest przekonywający. Z art. 22 ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary wynika nakaz odpowiedniego stosowania do postępowania w sprawie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary przepisów kodeksu postępowania karnego, jeśli przepisy tej ustawy nie stanowią inaczej. Moim zdaniem, uregulowanie zawarte w art. 41 ust. 1 ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary należy uznać po prostu za superfluum. Z przepisu tego nie sposób wyciągnąć wniosku, że ustawodawca bezpośrednio w ustawie o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary uregulował kompleksowo kwestie dotyczące współpracy międzynarodowej, wyłączając tym samym możliwość sięgania do przepisów zawartych w dziale XIII k.p.k. – „Postępowanie w sprawach karnych ze stosunków międzynarodowych” i odpowiedniego stosowania ich w odniesieniu do podmiotów zbiorowych ponoszących odpowiedzialność określoną w tej ustawie.

Podkreślenia wymaga ponadto, że trafnie sygnalizowane trudności adaptacyjne nie mogą stanowić argumentu przemawiającego przeciwko dopuszczalności wystąpienia o wykonanie kary pieniężnej orzeczonej wobec podmiotu zbiorowego na podstawie art. 611fa § 1 k.p.k. Są one fragmentem ogólniejszego problemu odpowiedniego stosowania do podmiotów zbiorowych przepisów skonstruowanych na użytek odpowiedzialności karnej osób fizycznych.

Należy się natomiast zgodzić ze stwierdzeniem, że dopuszczenie możliwości wykonywania kary pieniężnej orzeczonej wobec podmiotu zbiorowego w trybie określonym w przepisach zawartych w rozdziale 66a k.p.k. koresponduje z celem decyzji ramowej. Wzgląd na obowiązek prounijnej interpretacji[46] przemawia zatem za taką wykładnią przepisów zamieszczonych w rozdziale 66a k.p.k.[47]

Należy zatem przyjąć, że ze względu na odesłanie zawarte w art. 22 ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, w trybie określonym w art. 611fa § 1 k.p.k. może być egzekwowana kara pieniężna określona w art. 7 ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, orzeczona wobec podmiotów zbiorowych.

W kontekście powyżej przywołanej wypowiedzi A. Serzysko i E. Zielińskiej, które choć z zastrzeżeniami, trafnie dopuszczają jednak ostatecznie stosowanie przepisów zawartych w rozdziale 66a k.p.k. do kar orzekanych wobec podmiotów zbiorowych, wymaga podkreślenia jeszcze jedna kwestia.

Z art. 7 ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary wynika bowiem, że karą niejako podstawową, orzekaną wobec podmiotów zbiorowych, jest kara pieniężna. Artykuł 8 i art. 9 tej ustawy zawierają natomiast katalog środków karnych orzekanych obligatoryjnie albo możliwych do orzeczenia wobec podmiotu zbiorowego. Wykonanie w trybie określonym w decyzji ramowej oraz implementujących ją przepisach rozdziału 66a k.p.k. nie dotyczy przepadku orzekanego obligatoryjnie na podstawie art. 8 ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Wykonanie tego środka karnego orzeczonego wobec podmiotu zbiorowego, ze względu na ogólne odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów kodeksu postępowania karnego, zawarte w art. 22 ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, może natomiast nastąpić na podstawie przepisów zawartych w rozdziale 66c k.p.k. Zakazy możliwe do orzeczenia wobec podmiotu zbiorowego na podstawie art. 9 tej ustawy[48] nie są natomiast „karami pieniężnymi” w rozumieniu decyzji ramowej.

__________[r1]

^{^[1]} Zob. wyroki Trybunału Sprawiedliwości (dalej jako TS): z 16.06.2005 r. w sprawie C-105/03, postępowanie karne przeciwko Marii Pupino, Zb. Orz. 2005, s. I-5285; z 3.05.2005 r. w sprawach połączonych: C-387/02 oraz C-403/02, Berlusconi, Zb. Orz. 2005, s. I-3565 oraz z 8.07.2005 r. w sprawie C-45/06, Campina, Zb. Orz. 2007, s. I-2089.

^{^[2]} C. Mik, Europejskie prawo wspólnotowe. Zagadnienia teorii i praktyki, t. 1, Warszawa 2000, s. 691.

^{^[3]} Zob. B. Nita, A. Światłowski, Linguistic Pluralism and Interpretation of European Law in the Third Pillar, Discussed with Reference to the Example of Article 54 of the Convention Implementing the Schengen Agreement, w: Interpretation of Law in the Global Word: from Particularism to a Universal Approach, J. Jemielniak, P. Mikłaszewicz (red.), Berlin 2010, s. 231.

^{^[4]} Bliżej na temat zasady wzajemnego uznawania zob. I. Bentekas, The Principle of Mutual Recognition in EU Criminal Law, „European Law Review” 2007/3, s. 265–285; M. Böse, Das Prinzip der gegenseitigen Anerkennung in der transnationalen Strafrechtspflege in der EU, w: Fragmentarisches Strafrecht. Beiträge zum Strafrecht, Strafprozeßrecht und zur Strafrechtsvergleichung. Festschrift für Manfred Mainwald, C. Momsen, R. Bloy, P. Rackow (red.), Frankfurt nad Menem 2003, s. 236, a w polskim piśmiennictwie Z. Barwina, Zasada wzajemnego uznawania w sprawach karnych, Warszawa 2012, oraz S. Buczma, Zasada wzajemnego uznawania orzeczeń między państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Etapy kształtowania, zakres funkcjonowania i podstawowe cele, „Ius Novum” 2009/2, s. 64, a także R. Kierzynka, Wzajemne uznawanie kar o charakterze pieniężnym, „Europejski Przegląd Sądowy” 2009/3, s. 13.

^{^[5]} Trafnie zwracają na to uwagę A. Serzysko, E. Zielińska, Wzajemne uznawanie kar o charakterze pieniężnym, Warszawa 2012, s. 3, por. http://www.iws.org.pl/pliki/files/Wzajemne%20uznawania%20kar%20Zielińska%20Serzysko%20całość.pdf.

^{^[6]} Konieczność taka wynika natomiast z art. 611c k.p.k. zawartego w rozdziale 66 k.p.k., który – jak powyżej wskazano – odnosi się do tradycyjnej formy współpracy w zakresie wykonywania orzeczeń państw obcych.

^{^[7]} Zob. też R. Kierzynka, T. Ostropolski, Zasada podwójnej karalności w III filarze Unii Europejskiej, „Europejski Przegląd Sądowy” 2008/9, s. 23–32; R. Kierzynka, Wzajemne uznawanie kar..., s. 13.

^{^[8]} Dz. Urz. UE L 81 z 27.03.2009 r., s. 24–36.

^{^[9]} Implementacja tej zmiany do polskiego porządku prawnego została dokonana ustawą z 29.07.2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary (Dz. U. Nr 191, poz. 1135). Wskazana ustawa dodała do art. 611fg dodatkową przesłankę odmowy wykonania orzeczenia o karach o charakterze pieniężnym, ujętą w zmienionym pkt 10. tego artykułu.

^{^[10]} Polska ratyfikowała ten dokument. Por. ustawa z 22.10.2004 r. o ratyfikacji Konwencji o ochronie interesów finansowych Wspólnot Europejskich, sporządzonej w Brukseli 26.07.1995 r., Protokołu do Konwencji o ochronie interesów finansowych Wspólnot Europejskich z 26.07.1995 r., sporządzonego w Dublinie 27.09.1996 r., Protokołu w sprawie interpretacji w trybie orzeczenia wstępnego przez Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich Konwencji o ochronie interesów finansowych Wspólnot Europejskich z 26.07.1995 r., sporządzonego w Brukseli 29.11.1996 r. oraz Drugiego Protokołu do Konwencji o ochronie interesów finansowych Wspólnot Europejskich z 26.07.1995 r., sporządzonego w Brukseli 19.06.1997 r. (Dz. U. Nr 273, poz. 2699).

^{^[11]} Dz. Urz. UE C 321 E z 29.12.2006 r., s. 37.

^{^[12]} Dz. Urz. UE C 326 z 26.10.2012 r., s. 13.

^{^[13]} Dz. Urz. UE L 12 z 16.01.2001 r., s. 1.

^{^[14]} Dz. U. Nr 8, poz. 39.

^{^[15]} Dz. Urz. UE L 328 z 24.11.2006 r., s. 59.

^{^[16]} W tej kwestii zob. A. Światłowski, Porozumienia w procesie karnym niektórych państw europejskich, „Przegląd Sądowy” 1998/1, s. 48; S. Steinborn, Porozumienia w polskim procesie karnym, Kraków 2005, s. 61–79. Porozumieniom karnoprocesowym są poświęcone też artykuły opublikowane w: „Archivum Iuridicum Cracoviense” 1998–1999/XXXI–XXXII.

^{^[17]} Jest tak w szczególności w niemieckim i austriackim systemie prawnym. Por. bliżej A. Światłowski, Ogólne założenia modelu orzekania w sprawach o wykroczenia w Niemczech, w: Prace poświęcone pamięci Adama Uruszczaka, J. Halberda, J. Hosowicz, A. Karabowicz (red.), Kraków 2006, s. 259.

^{^[18]} Zob. też R. Kierzynka, Wzajemne uznawanie kar..., s. 15; H. Kuczyńska, Wspólny obszar postępowania karnego w prawie Unii Europejskiej, Warszawa 2008, s. 182.

^{^[19]} Dz. U. Nr 111, poz. 765 ze zm.

^{^[20]} Dz. U. Nr 88, poz. 553 ze zm., dalej jako k.k.

^{^[21]} Tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 46, poz. 275 ze zm.

^{^[22]} Zob. A. Światłowski, Jedna czy wiele procedur karnych, Sopot 2008, s. 13.

^{^[23]} Przykładowo, w niemieckiej wersji językowej jest użyte określenie strafbare Handlung, a w angielskiej – criminal offence.

^{^[24]} Zob. wyroki TS: z 17.07.2008 r. w sprawie C-66/08, Kozłowski; z 16.11.2010 r. w sprawie C-261/09, Mantello, por. http://curia.europa.eu. Zob. też B. Nita, A. Światłowski, Linguistic Pluralism and Interpretation of European Law..., s. 231.

^{^[25]} Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848 ze zm., dalej jako k.p.w.

^{^[26]} Tak też A. Serzysko, E. Zielińska, Wzajemne uznawanie kar..., s. 8.

^{^[27]} Tak też A. Górski, który stwierdza, że użyte w art. 611fa k.p.k. określenie „orzeczenie grzywny” mieści w sobie nie tylko wyrok „pierwotnie skazujący” na grzywnę, lecz także postanowienie zmieniające sankcję na etapie postępowania wykonawczego albo karę zastępczą orzeczoną zgodnie z kodeksem wykroczeń. Bliżej por. A. Górski, w: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, K.T. Boratyńska, A. Górski, A. Sakowicz. A. Ważny, Warszawa 2009, s. 1462. Tak też A. Sołtysińska, w: Postępowanie w sprawach ze stosunków międzynarodowych. Komentarz, G. Jaworski, A. Sołtysińska, Warszawa 2010, s. 474.

^{^[28]} Na takim stanowisku trafnie stanął R. Kierzynka, Wzajemne uznawanie kar..., s. 18.

^{^[29]} Por. bliżej G. Bogdan, A. Nita, Z. Radzikowska, A. Światłowski, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Gdańsk 2007, s. 124.

^{^[30]} Italienisches Strafesetzbuch – Codice penale italiano w tłumaczeniu na język niemiecki autorstwa R. Riz i J. Boscha, Bozen 1995, s. 155–157.

^{^[31]} W. Sommergruber, F. Reger, Das Finanzstrafgesetz mit Rechtsprechung, Eisenstadt 1989, s. 228–230. Zob. też G. Zuccalà (red.), Commentario breve al Codice Penale, Padova 1990, s. 197; S. Larizza, Obligazione civile per la multa e l'ammenda, w: Digesto delle discipline penalistische, Torino 1994, s. 330.

^{^[32]} Opinia o projekcie ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw z 1.04.2008 r., druk sejmowy nr 458, por. http://orka.sejm.gov.pl/Druki6ka.nsf/0/BD484FF08B72D63CC12 574360036FDBB?OpenDocument. Odmiennie co do kary grzywny, o której jest mowa w art. 24 § 1 k.k.s., A. Górski, Kodeks postępowania..., s. 1463. Przeciwko takiej możliwości wypowiedział się też S. Steinborn, w: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. 2, J. Grajewski, L.K. Paprzycki, Warszawa 2010, s. 1077–1078.

^{^[33]} Odmiennie, jednak bez bliższego uzasadnienia, A. Górski, Kodeks postępowania..., s. 1462; A. Sołtysińska, w: Postępowanie w sprawach ze stosunków międzynarodowych..., s. 475.

^{^[34]} Dz. U. Nr 90, poz. 557, dalej jako k.k.w.

^{^[35]} Dz. U. Nr 240, poz. 1431.

^{^[36]} Warto tu odnotować, że konstytucyjność tego przepisu została zakwestionowana ze względu na jego działanie także w odniesieniu do stanów prawnych z przeszłości. Postępowanie w tej sprawie toczy się przed Trybunałem Konstytucyjnym (dalej jako TK) (SK 62/13).

^{^[37]} Na temat rozumienia określenia „osoba prawna” w przepisach prawa europejskiego przewidujących obowiązek objęcia podmiotów zbiorowych odpowiedzialnością zob. bliżej B. Nita, Postępowanie karne przeciwko podmiotom zbiorowym. Rozważania na tle prawnoporównawczym, z uwzględnieniem perspektywy konstytucyjnej i międzynarodowej oraz powinności wynikających z członkostwa Polski w Unii Europejskiej, Sopot 2008, s. 44–49.

^{^[38]} W kwestii tej TS, w odpowiedzi na pytanie prejudycjalne sądu belgijskiego, wyraźnie wypowiedział się w sprawie C-77/90, Vandevenne, ECR 1991, s. I-437. Zob. bliżej B. Huber, Cuestiones del derecho penal europeo, Madryt 2005, s. 51; S. Gröblinghoff, Die Verpflichtung des deutschen Strafgesetgebers zum Schutz der Interessen der Europäischen Gemeinschaften, Heidelberg 1996, s. 17–19. Zob. też B. Nita, Model odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, „Państwo i Prawo” 2003/6, s. 17.

^{^[39]} Dz. U. z 2002 r. Nr 197, poz. 1661 ze zm.

^{^[40]} Por. wyrok TK z 3.11.2004 r. (K 18/03), OTK 2004/10A, poz. 103.

^{^[41]} Por. M. Filar, w: Komentarz do ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, M. Filar, Z. Kwaśniewski, D. Kala (red.), Toruń 2003, s. 41.

^{^[42]} B. Nita, Materialnoprawne i procesowe założenia ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, cz. I, „Radca Prawny” 2003/5, s. 39–40.

^{^[43]} Tak też A. Górski, Kodeks postępowania..., s. 1463. Zob. też A. Sołtysińska, w: Postępowanie w sprawach ze stosunków międzynarodowych..., s. 475.

^{^[44]} A. Serzysko, E. Zielińska, Wzajemne uznawanie kar..., s. 6.

^{^[45]} Posługując się takim argumentem, możliwość wykonania w trybie wskazanym w przepisach zawartych w rozdziale 66a k.p.k. kary pieniężnej orzeczonej wobec podmiotu zbiorowego dorzuca A. Sołtysińska, w: Postępowanie w sprawach ze stosunków międzynarodowych..., s. 476.

^{^[46]} Por. wyroki TS powołane w przyp. 6.

^{^[47]} A. Serzysko, E, Zielińska, Wzajemne uznawanie kar..., s. 7.

^{^[48]} Art. 9 ust. 1 ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary stanowi, że wobec podmiotu zbiorowego można orzec: 1) zakaz promocji lub reklamy prowadzonej działalności, wytwarzanych lub sprzedawanych wyrobów, świadczonych usług lub udzielanych świadczeń, 2) zakaz korzystania z dotacji, subwencji lub innych form wsparcia finansowego środkami publicznymi, 3) zakaz korzystania z pomocy organizacji międzynarodowych, których Rzeczypospolita Polska jest członkiem, 4) zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne, 5) zakaz prowadzenia określonej działalności podstawowej lub ubocznej, 6) podanie wyroku do publicznej wiadomości.