TK zbada "brak VAT-u" w wynagrodzeniu kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości dotyczące wynagrodzeń i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratora ustanowionego dla strony w sprawie cywilnej nie przewiduje podwyższenia go o podatek od towarów i usług, mimo że takie rozwiązanie stosuje się w przypadku radców prawnych z urzędu, adwokatów z urzędu, biegłych sądowych, tłumaczy czy np. mediatorów. Skarga w tej sprawie trafiła już do Trybunału Konstytucyjnego.

Skierował ją radca prawny Grzegorz Dąbrowski. W jego ocenie narusza to konstytucję, a konkretnie zasady równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 zd. 2 konstytucji) poprzez przyznanie skarżącemu wynagrodzenia niepowiększonego o stawkę podatku VAT, w sytuacji gdy innym uczestnikom postępowań (m.in. radcom prawnym z urzędu, adwokatom z urzędu, biegłym sądowym, tłumaczom przysięgłym, mediatorom, kuratorom ustanowionym dla osób prawnych, za wykonaną pracę przysługuje wynagrodzenie powiększone o stawkę podatku od towarów i usług, w sytuacji gdy są obowiązani do jego rozliczenia, oraz ochronę wynagrodzenia - art. 64 ust. 2 w zw. z art. 31 ust. 3 konstytucji - poprzez przyznanie wynagrodzenia należnego skarżącemu za postępowanie apelacyjne niepowiększonego o stawkę podatku VAT, co spowodowało, że skarżący był obowiązany do rozliczenia tego podatku z własnego wynagrodzenia, a więc zostało ono pomniejszone o 23 proc. Podnosi również, że takie uwzględnienie było w... poprzednim rozporządzeniu. 

Czytaj: Adwokaci chcą szybszych wypłat za pomoc prawną z urzędu>>

Trybunał ma narzędzia do przeanalizowania sprawy

Mecenas zwraca uwagę, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, Trybunał Konstytucyjny sprawuje kontrolę tzw. pominięć prawodawczych. Zarzut niekonstytucyjności może więc dotyczyć zarówno tego, co ustawodawca w danym akcie unormował, jak i tego, co w akcie tym pominął. - Ocenie Trybunału podlega zawsze treść normatywna zaskarżonego przepisu, a więc także brak pewnych elementów normatywnych, których istnienie warunkowałoby konstytucyjność danej regulacji. Chodzi o sytuację, w której integralną, funkcjonalną częścią treści jakiejś normy powinien być pewien brakujący element, a z uwagi na podobieństwo do istniejących unormowań należy oczekiwać jego istnienia - wskazuje, przywołując wyrok pełnego składu TK z dnia 24 listopada 2010 r., sygn. akt K 32/09. 

Dodaje równocześnie, że w tej sprawie do ograniczenia w zakresie ochrony wynagrodzenia skarżącego doszło nie na skutek regulacji ustawowej, lecz w oparciu o przepisy rozporządzenia i przy braku przesłanek umożliwiających wprowadzenie ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw. 

Warto ty przypomnieć, że zgodnie z art. 143 i 144 par. 1 zd. 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego 
w postępowaniu cywilnym dla strony której miejsce pobytu nie jest znane, a zachodzi potrzeba doręczenia jej odpisu pozwu lub innego pisma wywołującego potrzebę podjęcia obrony jej praw, przewodniczący ustanawia kuratora. Warunkiem ustanowienia kuratora w procesie jest złożenie wniosku w tym przedmiocie oraz uprawdopodobnienie przez wnioskodawcę, że miejsce pobytu strony nie jest znane. 
W sprawach o roszczenia alimentacyjne, jak również w sprawach o ustalenie pochodzenia dziecka i o związane z tym roszczenia, przewodniczący przed ustanowieniem kuratora przeprowadza stosowne dochodzenie w celu ustalenia miejsca zamieszkania lub pobytu pozwanego.  Złożenie wniosku o ustanowienie kuratora co do zasady wiąże się z koniecznością uiszczenia zaliczki na wynagrodzenie i zwrot kosztów poniesionych przez kuratora. A samą kwestię wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej reguluje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 2018 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej. 

Zmiany, które odbiły się "na kieszeni" kuratorów 

Rozporządzenie to weszło w życie 15 marca 2018 r. i zastąpiło rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 13 listopada 2013 r. o tym samym tytule. W stosunku do poprzedniego rozporządzenia, obecnie obowiązujące wprowadziło dwie zasadnicze zmiany. 
Pierwsza polega na tym, że o ile poprzednio wynagrodzenie kuratora nie mogło przekraczać przepisanych stawek adwokackich albo radcowskich, o tyle obecnie nie może przekraczać 40 proc. tych stawek. Przyznanie wynagrodzenie w kwocie wyższej, ale nieprzekraczającej stawek minimalnych jest możliwe jeżeli uzasadnia to:

• nakład pracy kuratora, w szczególności czas poświęcony na przygotowanie się do działania w postępowaniu, liczba stawiennictw w sądzie, w tym na rozprawach i posiedzeniach, czynności podjęte w sprawie;
• wartość przedmiotu sporu;
• stopień zawiłości sprawy.

Druga zmiana - jak wskazuje mecenas Dąbrowski - polega właśnie na tym, że "zapomniano", czyli pominięto przepis wcześniej obowiązujący, a przewidujący że wynagrodzenie kuratora będącego podatnikiem obowiązanym do rozliczenia podatku od towarów i usług podwyższa się o kwotę podatku od towarów i usług, określoną zgodnie ze stawką tego podatku obowiązującą w dniu orzekania o wynagrodzeniu. 

- Brak tej normy spowodował, że sądy uznają, iż wynagrodzenie kuratora nie podlega powiększeniu o stawkę podatku od towarów i usług, a więc przyznawana kwota wynagrodzenia jest kwotą brutto zawierającą w sobie już ten podatek - wskazuje prawnik.

Przypomina równocześnie, że według projektu rozporządzenia z 16 stycznia 2018 r. (nr z wykazu: B358) zmiany miały polegać na faktycznie wprowadzonym obniżeniu wynagrodzeń – co do zasady – do 40 proc. stawki adwokackiej albo radcowskiej, ale - co ważne - nie planowano uchylenia przepisu o doliczaniu podatku VAT. Ostatecznie jednak to nastąpiło. 

- W uzasadnieniu tego projektu wskazano, że rezygnacja ta ma na celu uniknięcie powtarzania przepisu art. 603[4] par. 3 k.p.c. - podkreśla mecenas. A zgodnie z tym przepisem "wynagrodzenie kuratora obowiązanego do rozliczenia podatku od towarów i usług podwyższa się o kwotę podatku od towarów i usług, określoną zgodnie z obowiązującą stawką tego podatku". Tyle że praktyka sądów jest niejednolita. Co więcej Minister Sprawiedliwości przygotował projekt z dnia 13 marca 2019 r. (nr z wykazu: B438) wedle założeń którego w par. 1 miał zostać dodany ust. 4 w brzmieniu: "wynagrodzenie kuratora będącego podatnikiem obowiązanym do rozliczenia podatku od towarów i usług podwyższa się o kwotę podatku od towarów i usług, określoną zgodnie ze stawką tego podatku obowiązującą w dniu orzekania o wynagrodzeniu”. Ale nie weszło w życie. 

Czytaj: Wraca sprawa stawek adwokackich - petycja do ministra sprawiedliwości>>

Nierówne traktowanie 

Radca prawny w swojej skardze podnosi, że niewątpliwie radcy prawni z urzędu, adwokaci z urzędu, biegli sądowi, tłumacze przysięgli, mediatorzy i kuratorzy stanowią określoną kategorię uczestników postępowania, z których usług korzysta sąd i strony. Cechą relewantną 
przywołanych podmiotów - jak wskazuje - jest to, iż działają na zlecenie sądu i wykonują zadania określone w zleceniu sądu oraz przepisach prawa. 

- Podmioty działające w ramach tej kategorii winny być równo traktowane, zwłaszcza gdy chodzi o zasady ustalania ich  wynagrodzeń. Tymczasem brak przedmiotowego przepisu przewidującego podwyższenie wynagrodzenia kuratora o kwotę podatku od towarów i usług, oznacza, że wynagrodzenie to, po odliczeniu podatku VAT będzie niższe, aż o 23 proc. Jak wskazuje się w orzecznictwie Trybunału, odstąpienie od równego traktowania osób wykazujących cechy relewantne może bez naruszenia konstytucyjnych zasad nastąpić tylko wyjątkowo i gdy znajduje przekonywające uzasadnienie w innych chronionych konstytucyjnie wartościach - dodaje. 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.