Prace nad podwyższeniem stawek adwokatów i radców prawnych w sprawach z urzędu trwają. Natomiast wynagrodzenie pełnomocników z wyboru jest zagadnieniem równie istotnym i ciekawym. Wśród rozmów o wynagrodzeniu profesjonalnych pełnomocników można również usłyszeć głosy, które mówią, że niektóre formy wynagradzania stają się nieaktualne.

Przyczyn takiego stanu rzeczy może być wiele. Od braku klientów wynikającego z braku jasno sprecyzowanej grupy docelowej czy zbudowanej i wdrożonej strategii marketingowej po niepoprawną wycenę świadczonej pomocy prawnej.

Czytaj: O krok od wzrostu wysokości "urzędówek" dla adwokatów i radców, ale bonusów nie będzie >>

Wynagrodzenia prawników według zasad etyki

Ustalanie kwestii wynagrodzeń z tytułu świadczonej pomocy prawnej podlega regulacjom poszczególnych samorządów zawodowych.

Przykładowo, według Zbioru Zasad Etyki Adwokackiej i Godności Zawodu (Kodeks Etyki Adwokackiej):

  • adwokat ma obowiązek poinformować klienta o wysokości honorarium lub o sposobie jego wyliczenia (np. na podstawie czasu pracy);
  • niedopuszczalne jest zawieranie przez adwokata umowy z klientem, która przewidywałaby obowiązek zapłaty honorarium za prowadzenie sprawy uzależniony wyłącznie od ostatecznego wyniku sprawy. Adwokat może zastrzec w umowie z klientem dodatkowe honorarium za pozytywny wynik sprawy.

Z kolei według Zasad etyki doradców podatkowych:

  • doradca podatkowy powinien określić zasady ustalania wynagrodzenia przed rozpoczęciem świadczenia usług na rzecz przyszłego klienta, chyba że określenie tych zasad wymaga czynności dodatkowych, polegających m.in. na zapoznaniu się z aktami sprawy lub uzyskaniu dodatkowych wyjaśnień;
  • doradca podatkowy nie może zawierać z klientem umowy, na mocy której klient zobowiązuje się zapłacić wynagrodzenie za prowadzenie sprawy jedynie proporcjonalnie do osiągniętego wyniku. Dopuszczalna jest natomiast taka umowa, w której przewiduje się dodatkowe wynagrodzenie za pomyślny wynik sprawy.

Wreszcie Kodeks Etyki Radcy Prawnego wskazuje analogicznie, że:

  • wysokość wynagrodzenia radcy prawnego lub sposób jego ustalenia powinny zostać uzgodnione z klientem przed przystąpieniem do świadczenia pomocy prawnej;
  • wysokość wynagrodzenia powinna być ustalana, w szczególności z uwzględnieniem koniecznego nakładu pracy, wymaganej specjalistycznej wiedzy, umiejętności i odpowiedniego doświadczenia, stopnia trudności i złożoności sprawy, jej precedensowego bądź nietypowego charakteru, miejsca i terminu świadczenia usługi lub innych szczególnych warunków wymaganych przez klienta, znaczenia sprawy dla klienta, odpowiedzialności wiążącej się z prowadzeniem sprawy, utraty lub ograniczenia możliwości pozyskania lub wykonywania czynności zawodowych na rzecz innych klientów oraz rodzaju więzi z klientem;
  • radca prawny nie może zawierać z klientem umowy, na mocy której klient zobowiązuje się zapłacić wynagrodzenie za prowadzenie sprawy wyłącznie w razie osiągnięcia pomyślnego jej wyniku, chyba że co innego stanowią przepisy prawa. Dopuszczalna jest natomiast umowa, która przewiduje dodatkowe wynagrodzenie za pomyślny wynik sprawy, zawarta przed ostatecznym rozstrzygnięciem sprawy.

Powyższe regulacje w sposób stosunkowo elastyczny umożliwiają kształtowanie wynagrodzenia profesjonalnych prawników z tytułu świadczenia pomocy prawnej. Znajduje tutaj wyraz zasada swobody umów z kodeksu cywilnego. Wyraźnym ograniczeniom podlegają właściwie tylko umowy przewidujące wynagrodzenie za sukces.

Kilka rodzajów wynagrodzenia

Doktryna prawnicza (T. Scheffler (red.), Kodeks Etyki Radcy Prawnego. Komentarz. Wyd. 4, Warszawa 2023) wyróżnia kilka rodzajów wynagrodzenia, wskazując, że: istnieją różne formuły uzgadniania wynagrodzenia, dostosowane do rodzaju pomocy prawnej i oczekiwań stron umowy. Są to np.:

  • wynagrodzenia godzinowe – za czas poświęcony klientowi, rozliczone co do godziny (także jej ułamków); klient i radca prawny ustalają wysokość stawki za godzinę świadczenia usług, a następnie radca prawny przedstawia klientowi rozliczenie takiego czasu (zazwyczaj w formie zestawień czynności, z podaniem ich czasochłonności). W przypadku kancelarii wieloosobowych stawki przypisywane prawnikom mogą być zróżnicowane – zależnie od ich doświadczenia i umiejętności. Częstokroć przed przystąpieniem do realizacji zadania ustalane są górne ograniczenia wysokości wynagrodzeń godzinowych (ang. capped fees) dla poszczególnych zadań;
  • wynagrodzenia ryczałtowe – płacone w stałej wysokości w ustalonym okresie (najczęściej 1 miesiąca) bez względu na zakres wykonanych prac. Zazwyczaj jednak ograniczone są maksymalnym czasem pracy opłaconym zryczałtowaną kwotą. Zaletą tego typu rozwiązań dla klientów jest zapewnienie przez radcę prawnego stałej dostępności pomocy prawnej po kosztach zazwyczaj niższych niż przy stosowaniu stawek godzinowych, zaś dla radców prawnych korzyścią jest uzyskanie stałego dochodu i nawiązanie dłuższej, stabilnej relacji z klientem;
  • wynagrodzenia zamknięte – ustalone kwotowo za przygotowanie opinii, pisma procesowego, projektu aktu prawnego itp.;
  • wynagrodzenia mieszane – zawierające zarówno elementy wynagrodzenia stałego, jak i zmiennego.

Zmierzch ery stawki godzinowej?

Zmieniające się uwarunkowania rynku świadczenia pomocy prawnej przez profesjonalistów poddają pod wątpliwość dalsze funkcjonowanie metody wynagrodzeń opartej o stawkę godzinową (por. Sh. Jardine, Ditch The Billable Hour! Implementing Value-Based Pricing in a Law Firm). Wśród mankamentów rozliczenia godzinowego można wymienić między innymi następujące:

  1. Pod względem administracyjnym model rozliczanych godzin powoduje dużo dodatkowej pracy (ewidencjonowanie godzin pracy i praca polegająca na ustalaniu, czy wszystkie godziny powinny znaleźć się na fakturze i obciążyć klienta).
  2. Stworzenie sytuacji, w której czas to dosłownie pieniądz, stanowi prostą receptę na problemy zdrowotne. Niezależnie od tego, czy wierzymy, że istnieje właściwa równowaga między życiem zawodowym a życiem osobistym, z pewnością nie pomaga w tym świadomość, że czas nieprzepracowany w pracy to czas nierozliczony, a co za tym idzie – strata pieniędzy.
  3. Wreszcie, co najważniejsze, istnieje czynnik klienta. Faktem jest, że klientom nie zawsze podoba się model rozliczany godzinowo. Kiedy klienci przychodzą do kancelarii prawnej, nie mają pojęcia, ile czasu zajmie prawnikowi dana sprawa, co powoduje, że ostateczne koszty obsługi prawnej są trudne do przewidzenia.

 

Wycena oparta na wartości

Coraz większą popularność zyskuje metoda ustalania wynagrodzenia oparta na wartości, jaką dana usługa przynosi klientowi (ang. value-based pricing).

Wycena oparta na wartości ma na celu nagradzanie za uzyskane pozytywne wyniki prowadzonych spraw lub uniknięcie negatywnych konsekwencji związanych z naruszeniem prawa czy brakiem zgodności z przepisami, niezależnie od czasu i wysiłku włożonego w ich osiągnięcie. Zasadniczo wycena oparta na wartości oddziela nakłady (czas i wysiłek) od wyników.

Wydaje się, że nie jest zawsze jest to typowe „wynagrodzenie za sukces”, o którym mówią kodeksy etyki przytoczone na początku artykułu. Zawsze jednak value based pricing wydaje się brać pod uwagę to, do czego odnosi się Kodeks etyki radcy prawnego czyli „znaczenie sprawy dla klienta”.

Przykłady spraw, gdzie tego typu wynagrodzenia mogą występować można mnożyć w zależności od praktykowanej przez danego prawnika specjalizacji.

W odniesieniu do specjalisty w zakresie podatku dochodowego od osób prawnych (CIT), idealnie pasujący przykład stanowi sporządzenie wniosków o wydanie opinii o stosowaniu preferencji na podstawie ustawy o CIT, dzięki której klient może uzyskać realną korzyść w postaci zwolnienia z podatku albo zastosowania niższej stawki podatku u źródła np. od wypłacanych dywidend.

Z kolei dla kancelarii specjalizującej się w AML i compliance, która dostarcza klientowi wartość w postaci zapewnienia bezpieczeństwa przed ewentualną sankcją za naruszenia prawa, wynagrodzenie może odnosić się przykładowo do górnej wysokości sankcji za niewdrożenie procedur wymaganych ustawą z 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Następuje to w myśl zasady, że organizacja, która nie chce zainwestować w odpowiedni poziom compliance powinna zabezpieczyć środki na zapłatę kar z tytułu braku zgodności z przepisami.

Przy negocjowaniu stawki wynagrodzenia kluczowe staje się zatem odpowiednie zakomunikowanie klientowi i obudzenie w nim świadomości wartości, jaką otrzymuje w związku z daną usługą.

Podsumowanie

Coraz bardziej rozwinięty rynek świadczenia pomocy prawnej w Polsce z powodzeniem sięga po wycenę opartą na wartości, choć nie zawsze nazywa to w ten sposób. W ocenie autora, autorefleksja każdego z prawników nad stosowanymi metodami wynagradzania i ich adekwatnością do specyfiki prowadzonych projektów prawnych może przynieść wymierne korzyści w postaci zwiększenia rentowności prowadzonej działalności gospodarczej.

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.