Wolność zgromadzeń publicznych ma swoje ograniczenia

Wiele emocji wywołała dyskusja o możliwości zakazu organizowania zgromadzeń publicznych, popierających lub dezaprobujących politykę azylową kraju. Pomimo, że prawo do gromadzenia się jest wolnością konstytucyjną, trzeba pamiętać, że może ona zostać ograniczona pisze Kamil Stępniak.

Wolność zgromadzeń zapewnia art. 57 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z nim każdemu (a więc  zarówno obywatelowi jak i cudzoziemcowi) zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Warto zauważyć, że jest to prawo o charakterze zarówno czynnym (organizowanie zgromadzeń), jak i biernym (uczestniczenie w nich). Jednocześnie zdanie drugie niniejszego przepisu stanowi, że prawo to nie jest bezwzględne. To znaczy, że ze względu na swój charakter, może podlegać ograniczeniom usankcjonowanym w ustawie.

Czytaj: Władze Warszawy zakazały manifestacji przeciw muzułmańskim imigrantom>>>

Warto dodać, że omawiana wolność bywa bardzo delikatna jeśli chodzi o możliwości jej ograniczenia. Uważana jest bowiem za jedno z podstawowych praw obywateli w demokratycznym państwie prawnym (art. 2 Konstytucji RP). W związku z tym, zakazanie zgromadzenia często utożsamiane jest z zamachem na wolność obywateli. Są to zarzuty niesłuszne, o ile wprowadzenie ograniczeń jest zgodne z zapisami ustawowymi i systematyką ograniczania swobód obywatelskich.
Wolność zgromadzeń zapewniona jest także na gruncie prawa międzynarodowego, które wiąże Polskę. W tym miejscu warto przywołać chociażby art. 11 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności czy też art. 20 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.

W prawie polskim zgromadzeniem jest zgrupowanie co najmniej 15 osób, które zebrały się w jednym miejscu (publicznym) w celu wspólnego wyrażania stanowiska bądź obradowania (por. art. 1 ust. 2 ustawy – prawo o zgromadzeniach). Wszystkie przesłanki uznania zgromadzenia za zgromadzenie publiczne (czyli takiego, które podlega jurysdykcji ustawy) muszą być spełnione łącznie.
W art. 2 ustawy – prawo o zgromadzeniach (dalej: UstPrZgr) ustawodawca usankcjonował możliwości ograniczania swobody zgromadzeń. Możliwość  taka istnieje wyłącznie poprzez wydanie stosownej ustawy i musi być niezbędna do ochrony bezpieczeństwa państwowego lub porządku publicznego oraz ochrony zdrowia lub moralności publicznej albo praw i wolności innych osób, a także ochrony Pomników Zagłady.
Organizatorem zgromadzenia publicznego może być osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, osoba prawna, organizacja bądź grupa osób.
Postępowanie w sprawach wydania zgody (lub jej odmowy) na zorganizowanie zgromadzenia publicznego należy do zadań zleconych gminy. Organem odwoławczym zaś jest wojewoda (por. art. 5 ust. 1 i 2 UstPrZgr).

  Jolanta Blicharz
Prawo o zgromadzeniach>>>

Istnieje obowiązek zgłoszenia planowanego zgromadzenia publicznego. Takie zgłoszenie organizator powinien dostarczyć do organu gminy najpóźniej na 3 dni przed planowaną datą zgromadzenia.
Organ wykonawczy gminy (wójt, burmistrz, prezydent miasta) posiada uprawnienia co do wydania decyzji dotyczącej zgromadzenia publicznego. Może on bowiem zezwolić na jego przeprowadzenie – co jest naturalnie najczęstszym rozwiązaniem. Drugą z możliwości jest wezwanie organizatora do zmiany trasy lub miejsca zgromadzenia. Dzieje się tak w sytuacji, gdy dwa zgromadzenia o przeciwstawnych poglądach znajdują się niebezpiecznie blisko siebie. Może on także zakazać zgromadzenia publicznego, gdy istnieje możliwość zagrożenia życia lub zdrowia, albo zagrożenie mieniu w znacznych rozmiarach. Inną możliwością jest wydanie decyzji zakazującej, gdy zgromadzenie takie lub jego cel sprzeciwiają się omawianej ustawie, bądź innym ustawom karnym.
Co ważne, decyzja taka jest typowym uznaniem administracyjnym. Oznacza to, że organ posiada luz decyzyjny co do oceny danej sytuacji i możliwości subsumcji sytuacji do litery prawa.
Odwołanie od decyzji zakazującej doręcza się na piśmie organizatorowi. Ten ma 24 godziny na odwołanie się do Wojewody, który zaś odwołanie to rozpatruje również w ciągu doby.

Podsumowując trzeba uznać, że władztwo administracyjne organów samorządowych ( w I instancji) oraz zespolonej administracji rządowej (w II instancji) pozwala tymże organom na wydanie swobodnych decyzji uznaniowych. Muszą one jednak uwzględniać znaczenie konstytucyjnych wartości, oraz ewentualne sposoby ich ograniczania. Zakaz zgromadzenia może wystąpić wyłącznie wtedy, gdy pozwala na to ustawa a ograniczenie takie będzie celowe i niezbędne do osiągnięcia założonego rezultatu.
Przy organizowaniu zgromadzenia publicznego trzeba pamiętać o obowiązku jego zgłoszenia. Warto również zdawać sobie sprawę jakie środki odwoławcze służą organizatorom. W przypadku negatywnej decyzji organu gminy i Wojewody można wejść na drogę postępowania sądowego, co jednak jest rzadką praktyką ze względu na długość trwania procesu.
   
Autor: Kamil Stępniak