Choć sprawy takie nie są częste, prawnicy podkreślają, że to kolejna furtka do stopniowego rozszerzania kompetencji i władzy prokuratorskiej, a co za tym idzie ograniczania pełnej samodzielności jurysdykcyjnej sądu. Przykładów takich rozwiązań było zresztą w ostatnich miesiącach i latach znaczenie więcej.

Przypomnijmy choćby jak w związku z COVID-19 wprowadzono możliwość udzielenia skazanemu, pod licznymi obwarowaniami i na wniosek dyrektora zakładu karnego, przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności. Tyle że Ministerstwo Sprawiedliwości dało głos decydujący w tej sprawie prokuratorowi. Może on się sprzeciwić takiej przerwie, nie później niż do czasu wydania postanowienia w przedmiocie jej udzielenia albo przedłużenia przerwy, a sąd - po takim sprzeciwie - ma umorzyć postępowanie.

Wcześniej dużo kontrowersji budziła zmiana art. 257 kodeksu postępowania karnego, zgodnie z którą prokurator składając sprzeciw, może skutecznie wstrzymać opuszczenie aresztu po wpłaceniu poręczenia majątkowego (do uprawomocnienia się decyzji sądu I instancji). Prawnicy alarmowali wówczas, że jest to nie tylko niepokojące i niebezpieczne, ale przede wszystkim niekonstytucyjne. Łamie też zasadę - wynikającą również z kpk - że postanowienia sądu są wykonalne od razu. 

Czytaj w LEX: Sprzeciw prokuratora od postanowienia sądu o zastosowaniu tzw. warunkowego tymczasowego aresztowania (art. 257 § 3 k.p.k.) >

Czytaj: Prokurator czy nadsędzia? Specustawa też wzmacnia jego rolę>>
 

Przy liście żelaznym mocniejszy głos prokuratora

Autorzy regulacji proponowane zmiany uzasadniają tym, że w orzecznictwie niektórych sądów ujawniło się stanowisko, traktujące instytucję listu żelaznego "jako sui generis tryb wzruszenia postanowienia o tymczasowym aresztowaniu orzeczonego wobec ukrywających się oskarżonych, co nie znajduje oparcia w obowiązujących przepisach". Przypominają, że przesłankami wydania listu żelaznego są wyłącznie przebywanie oskarżonego za granicą oraz złożenie pozytywnej deklaracji co do udziału w postępowaniu. 

Zobacz procedurę w LEX: Wydanie listu żelaznego >

- Przebywania za granicą nie należy utożsamiać z ukrywaniem się za granicą. Absurdalną byłaby interpretacja, że ukrywanie się za granicą rodzi dla podejrzanego pewną formę procesowego uprzywilejowania, poprzez możliwość skorzystania z dobrodziejstw gwarancji listu żelaznego, w odróżnieniu od oskarżonego ukrywającego się w kraju, który takiej możliwości jest pozbawiony. Należy podkreślić, że list żelazny może dotyczyć także obywateli państw obcych, którzy przebywają w miejscu swojego stałego pobytu bez intencji ukrywania się - wskazano. 

Podkreślono również, że orzecznictwo sądów zmierza w kierunku "zmonopolizowania przez nie, nawet w fazie postępowania przygotowawczego, procesu decyzyjnego w zakresie orzekania w przedmiocie listu żelaznego". - Na przestrzeni ostatnich lat całkowitemu odwróceniu uległa dotychczasowa, utrwalona linia orzecznicza, która przyznawała priorytet orzeczonemu wcześniej tymczasowemu aresztowaniu, traktując je jako przesłankę negatywną do wydania listu żelaznego. Aktualnie sądy uznają, że postanowienie o wydaniu listu żelaznego jest orzeczeniem o charakterze derogacyjnym wobec zastosowanego tymczasowego aresztowania, pomimo, iż obowiązujące przepisy nie dają podstawy do takiej interpretacji. W konsekwencji prokurator stracił jakikolwiek wpływ na przebieg postępowania  w zakresie listu żelaznego, co w postępowaniu przygotowawczym uznać należy za sytuację nieakceptowalną - dodano. 

Zobacz procedurę w LEX: Wydanie listu żelaznego warunkowego >

Dlatego projekt przewiduje - jak wskazano w uzasadnieniu - zapewnienie wpływu prokuratora na stosowanie tej instytucji na etapie postępowania przygotowawczego (list żelazny może być wówczas wydany na jego wniosek albo przy braku jego sprzeciwu), ukształtowanie mechanizmu rozwiązywania kolizji listu żelaznego z wcześniej zastosowanym tymczasowym aresztowaniem poprzez wprowadzenie podstawy do obligatoryjnego uchylenia tymczasowego aresztowania przez sąd orzekający o wydaniu listu żelaznego i m.in. dodanie unormowania przesądzającego o tym, że wniosek o wydanie podejrzanemu listu żelaznego nie wstrzymuje rozpoznania wniosku o zastosowanie wobec niego tymczasowego aresztowania- proj. art. 284a k.p.k.

- Na przestrzeni minionych lat, choćby dzięki ENA, znacznie wzrosła skuteczność poszukiwań podejrzanych ukrywających się poza granicami Polski, i poszerzanie spectrum stosowania dość archaicznego środka, jakim w swej istocie jest list żelazny, nie znajduje racjonalnego uzasadnienia - dodano w uzasadnieniu. 

Czytaj: Prokurator jak nadsędzia - MS konsekwentnie zwiększa prokuratorskie uprawnienia>>
 

Furtka do poszerzenia kompetencji

Adwokat Przemysław Rosati nie ma wątpliwości, że to kolejny przykład zwiększania kompetencji prokuratora. - Obecnie w myśl art. 281 k.p.k. po stronie sądu występuje element dyskrecjonalnej władzy w odniesieniu do możliwości wydania listu żelaznego. Jeżeli oskarżony złoży oświadczenie, że nie będzie utrudniał postępowania, będzie stawiał się przed sądem lub obliczem prokuratora, pod warunkiem odpowiadania z wolnej stopy, to sąd może na jego wniosek wydać list żelazny. Proponowana zmiana ma polegać na tym, że w postępowaniu przygotowawczym list żelazny będzie mógł być wydany na wniosek prokuratora lub przy braku jego sprzeciwu. Czyli z jednej strony proponuje się dodanie, że również prokurator może wnioskować o wydanie listu żelaznego, co stanowi doprecyzowanie dotychczasowej regulacji, zaś z drugiej strony, proponuje się wprowadzenie instrumentu procesowego w postaci jego sprzeciwu - mówi. 

Innymi słowy - według mecenasa - jeśli prokurator w postępowaniu przygotowawczym sprzeciwi się wnioskowi oskarżonego to sąd nie będzie mógł wydać listu żelaznego. - To znacząco poszerza wpływ prokuratora na możliwość wydania listu żelaznego w postępowaniu przygotowawczym i w określonej konfiguracji procesowej de facto prokurator będzie mógł przesądzić o barku możliwości wydania przez sąd listu żelaznego - dodaje. 

Wskazuje na podobieństwa z konstrukcją zastosowaną przy tzw. warunkowym zastosowaniu tymczasowego aresztowania, w art. 257 par. 3 k.p.k. - Tam również istotne znaczenie ma obecnie sprzeciw prokuratora - mówi.

Prawnicy zwracają uwagę na jeszcze jedną kwestię. Projekt co do zasady ma dostosować polskie przepisy do dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/541 z 15 marca 2017 r. w sprawie zwalczania terroryzmu. Zawiera jednak znaczenie szersze zmiany. 

Adwokat Anna Kątnik-Mania, wiceprezes Stowarzyszenia Adwokackiego Defensor Iuris również ocenia , że to kolejna furtka rozszerzająca kompetencje prokuratora. - Ustawodawca powoli przesuwa tę granicę, gdzie ingerencja prokuratura w przebieg postępowania karnego jest coraz większa. Prokurator ma coraz więcej instrumentów. Może złożyć wniosek o list żelazny, albo może on być uwzględniony przy braku jego sprzeciwu - mówi. 

 

Wniosek o list żelazny nie wstrzyma wniosku o aresztowanie

Prawnicy zwracają też uwagę, że w myśl projektu wniosek o wydanie listu żelaznego nie wstrzymuje rozpoznania wniosku o zastosowanie wobec podejrzanego tymczasowego aresztowania.  -  Tu jest pewne niezrozumienie. Bo jeżeli z jednej strony prokurator uwzględnia stanowisko, że list żelazny powinien być zastosowany lub się temu nie sprzeciwia, to i tak nie wpływa to na to, że tymczasowe aresztowanie może być zastosowane  - mówi ​wiceprezes Stowarzyszenia Adwokackiego Defensor Iuris. 

Adwokat Przemysław Rosati wskazuje z kolei, że  w uzasadnieniu projektu ustawy nie uwzględniono faktu, że w dotychczasowym stanie prawnym ocenę zasadności wydania listu żelaznego przypisano niezawisłemu sądowi, który - dodaje - rozważając wszystkie okoliczności związane z prowadzonym przez prokuratora postępowaniem przygotowawczym mógł obiektywnie ocenić potrzebę wydania listu żelaznego lub jej brak. 

- Postanowienie sądu, jako zaskarżalne, podlega kontroli instancyjnej i stwarza możliwość korygowania decyzji sądu, jeżeli którakolwiek ze stron uważa ją za błędną - przypomina. 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.