Traktaty zobowiązują do udzielania azylu

Udzielenie azylu osobie potrzebującej wynika z obowiązku prawnego. Nie jest przywilejem, ani dobrą wolą państwa przyjmującego uchodźcę, ale zobowiązaniem wynikającym z międzynarodowych traktatów - pisze Kamil Stępniak.

Każe państwo posiada własną politykę azylową, która jest koordynowana przez Unię Europejską. Jednakże obecne unormowania UE w tym zakresie nie przesądzają o obowiązku przyjmowania uchodźców z innych krajów Unii.

Czytaj: Polska postawi trzy warunki ws. uchodźców>>>

Początków unormowania polityki migracyjnej trzeba upatrywać się już przy uchwaleniu Karty Narodów Zjednoczonych oraz Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 10 grudnia 1948 roku. To one dały podwaliny aksjologiczne do dalszych unormowań prawnych.
Podstawowym dokumentem w kwestii uchodźców jest Konwencja dotycząca statusu uchodźców (dalej KU) sporządzona w Genewie dnia 28 lipca 1951 r. (Dz.U. z 1991 r., Nr 119, poz. 515 i 517). Jej sporządzenie było podyktowane założeniem niezbywalnej równości i godności każdego człowieka.
Co ważne, konwencja ta nakłada obowiązki zarówno na Państwa – strony konwencji. Jak i na uchodźców korzystających z prawa azylu. Na gruncie art. 2 konwencji są oni zobowiązani chociażby do zachowania porządku publicznego, a także przestrzeganie prawa azylowego w państwie przyjmującym.
W obecnej sytuacji uchodźców z Syrii i toczącej się w Polsce dyskusji trzeba zauważyć, że art. 3 konwencji, której Polska jest stroną, zakazuje dokonywania dyskryminacji ze względu na religie, a jednocześnie zobowiązuje Państwo do zapewnienie wolności religijnej uchodźcom w przynajmniej takim samym stopniu jak swoim obywatelom (art. 4 KU).  Tym samym dyskusja o przyjęciu muzułmańskich uchodźców w ogóle nie powinna mieć miejsca.

Czytaj: ONZ: 45-proc. wzrost liczby wniosków o azyl w krajach rozwiniętych>>>

Na mocy KU Państwo – strona musi zapewnić uchodźcom takie samo traktowanie jak wszystkim innym cudzoziemcom (art. 7 KU). Jednocześnie to państwo przyjmujące określa wedle swojego prawa wewnętrznego status prawny uchodźców (art. 12 KU).
Rozpatrując zasady działania polityki azylowej UE trzeba przypomnieć, że funkcjonowanie Unii jest oparte na zasadzie kompetencji powierzonych (art. 2-6 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej). Przy czym w zależności od dziedziny i postanowień traktatów możemy wyróżnić wyłączne kompetencje UE (przekazane jej całkowicie przez państwa członkowskie), kompetencje dzielone – państwa członkowskie mogą wykonywać kompetencje tylko w tym zakresie, w jakim nie uregulowała ich UE, oraz kompetencje wspierające - UE może jedynie wspierać, koordynować lub uzupełniać działania państw członkowskich. Polityka azylowa należy do kompetencji dzielonych.
W związku z powyższym uchwalono tzw. porozumienia Dublińskie. Obecnie obowiązujące Rozporządzenie Dublin II zostało uchwalone przez Radę 18 lutego 2003 r. To ono rozwiązuje stosunki na gruncie państwo członkowskie – Unia Europejska w zakresie polityki azylowej.
Rozporządzenie ustanawia zasadę, że tylko jedno państwo członkowskie jest odpowiedzialne za rozpatrywanie wniosku o azyl. Celem jest zapobieganie odsyłaniu osób ubiegających się o azyl z jednego kraju do drugiego (co de facto ma teraz miejsce), a także zapobieganie nadużyciom systemu poprzez składanie kilku wniosków o udzielenie azylu przez jedną osobę.
Zgodnie z niniejszym rozporządzeniem, o miejscu przebywania uchodźcy decyduje miejsce złożenia wniosku azylowego przez uchodźcę, bądź fakt posiadania przez uchodźcę rodziny w danym kraju (tzw. zasada jedności rodziny).

Służąc rządom dobrego prawa.
Andrzej Rzepliński w rozmowie z Krzysztofem Sobczakiem>>>

W przypadku nielegalnego przekroczenia granicy państwa przez uchodźcę – tak jak przeważnie bywa to w sprawie Syryjczyków, państwo którego granice zostały naruszone jest odpowiedzialne za rozpatrzenie wniosku azylowego w ciągu 12 miesięcy od dnia przekroczenia tej granicy. W przypadku zaś legalnego wjazdu na teren państwa UE, zobowiązanym pozostaje te państwo, gdzie wniosek został złożony przez uchodźcę. To uchodźca wybiera, w którym państwie chce złożyć wniosek.
Wyjątkiem może być sytuacja, w której jedno państwo członkowskie zwróci się do pozostałych państw o rozpatrzenie wniosków azylowych uchodźców, którzy przybyli na jej teren.  Taka prośba jednak nie musi być podjęta przez państwa do których ów wniosek został skierowany (nie istnieje taki obowiązek prawny).
Państwa członkowskie Unii Europejskiej są zobowiązane do tego, aby uchodźców przyjąć i zapewnić rozpatrzenie ich wniosków – zgodnie z powyżej omówionymi zasadami.
Podsumowując, na gruncie prawa międzynarodowego wszystkie państwa – strony KU są zobowiązane do prowadzenia i zapewnienia azylu uchodźcom. Państwa – członkowie UE postanowiły wprowadzić wspólną politykę azylową. Jej warunki reguluje rozporządzenie Dublin II.
Na gruncie tego aktu prawnego Polska nie jest zobowiązana do ponoszenia jakichkolwiek kosztów przyjęcia uchodźców przez inne państwa członkowskie. Tym bardziej nie jesteśmy zobowiązani do przyjmowania uchodźców na teren naszego kraju, jeśli oni nie zwrócili się z wnioskiem azylowym do Polskiej administracji.
Państwa – członkowie UE na terenie których przebywają uchodźcy mogą zwrócić się o pomoc do innych państw członkowskich, jednakże obecnie nie istnieje dokument zobowiązujący do udzielenia tej pomocy. Wszelkie nawoływania do współpracy w niniejszej dziedzinie stanowią apele nie mające swojego literalnego umocowania w prawie. Kraje członkowskie borykające się z problemem uchodźców oczywiście powołują się na zasady prawa UE, które stanowią podwaliny działania wspólnoty. Jednakże te zasady nie są normami zawierającymi dyspozycję z której niewykonania wynika sankcja.
W związku z powyższym Polska jest zobowiązana do pomocy uchodźcom na gruncie prawa międzynarodowego, ale na próżno szukać normy prawnej regulującej obowiązek przyjmowania uchodźców z pozostałych części UE.