Mateusz K. został oskarżony o to, że w czerwcu 2014 r., działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, wprowadził w błąd przedstawiciela firmy S. sp. z o.o. , co do zamiaru i możliwości wywiązania się z zobowiązania spłaty rat pożyczki, zawartej za pośrednictwem internetowego serwisu finansowego. tj. o popełnienie przestępstwa z art. 286 par. 3 k.k.
I tym działaniem doprowadził firmę S. sp. z o.o. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 500 zł. Według kodeksu, czyn ten stanowi wypadek mniejszej wagi.
Obowiązek naprawienia szkody
Sąd Rejonowy w Bielsku-Białej wyrokiem z 26 listopada 2021 r., uznał oskarżonego za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu, za który wymierzył mu karę grzywny w wysokości 100 stawek dziennych, ustalając wysokość jednej stawki na kwotę 10 złotych. Orzekł też wobec niego obowiązek naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody w części poprzez zapłatę kwoty 300 zł na rzecz pokrzywdzonego S. sp. z o.o.
Wyrok ten nie został zaskarżony przez strony i uprawomocnił się 4 grudnia 2021 r.
Kasację od tego wyroku wniósł prokurator generalny, który zaskarżając go na korzyść Mateusza K., zarzucił rażące i mające istotny wpływ w na treść orzeczenia naruszenie przepisów prawa karnego materialnego i procesowego.
Przedawnienie karalności
Chodziło o to, że sąd wydał wyrok skazujący Mateusza K. za zarzucony mu występek oszustwa (z art. 286 par. 3 k.k.) w sytuacji, gdy w chwili wyrokowania niemożliwe było ściganie oskarżonego o zarzucany mu czyn, którego miał się dopuścić. Dlatego, że nastąpiło przedawnienie karalności, które nastąpiło z dniem 11 czerwca 2019 r. i nie uległo wydłużeniu.
Przy czym uchybienie to istniało również w dacie kierowania przez oskarżyciela publicznego aktu oskarżenia w tej sprawie i rozpoczęcia postępowania sądowego, co skutkowało zaistnieniem bezwzględnej przyczyny odwoławczej.
Obligowało to Sąd Rejonowy w Bielsku-Białej do umorzenia postępowania karnego wobec zaistnienia negatywnej przesłanki procesowej. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i umorzenie postępowania przeciwko Mateuszowi K.
Sąd Najwyższy orzekł, że kasacja jest oczywiście zasadna, wobec czego podlegała uwzględnieniu na posiedzeniu bez udziału stron. Trafnie podniósł bowiem prokurator, że zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego w Bielsku – Białej zapadł z rażącą obrazą przepisów art. 101 par 1 pkt 4 k.k., skoro rozstrzygnięto nim kwestię odpowiedzialności Mateusza K. za oszustwo mniejszej wagi, w sytuacji przedawnienia karalności.
Przestępstwo oszustwa w typie uprzywilejowanym, które przypisano oskarżonemu w tej sprawie, zagrożone jest karami grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Sprawdź w LEX: Przedawnienie karalności przestępstwa o kumulatywnej kwalifikacji prawnej > >
Zgodnie natomiast z treścią art. 101 par. 1 pkt. 4 k.k. (w brzmieniu obowiązującym od 3 sierpnia 2005 r.), karalność przestępstwa będącego występkiem zagrożonym karą pozbawienia wolności nie przekraczającą trzech lat ustaje, jeśli od czasu jego popełniania upłynęło pięć lat.
Z akt sprawy wynika z kolei, że:
- 1 sierpnia 2020 r. zostało wszczęte dochodzenie w sprawie zaistniałego w dniu 11 czerwca 2014 r.
- 19 lutego 2021 r. wydano postanowienie o przedstawieniu Mateuszowi K. zarzutu popełnienia występku
- zarzut ten ogłoszono mu dopiero 18 sierpnia 2021 r. , kiedy to również przesłuchano go w charakterze podejrzanego
- akt oskarżenia przeciwko Mateuszowi K. skierowano do właściwego Sądu Rejonowego 13 września 2021 r.
Mając na uwadze, że dla ustalenia okresu przedawnienia decydujące znaczenie ma czyn, którego sprawca się dopuścił i który przypisany został mu wyroku, nie zaś czyn, którego dotyczyła zwłaszcza wstępna faza dochodzenia, Sąd Najwyższy stwierdził, że karalność czynu przypisanego zaskarżonym wyrokiem ustawała z dniem 11 czerwca 2019 r. Jak natomiast trafnie zauważył skarżący, nie zachodziły wobec niego okoliczności prowadzące do wstrzymania (przepisy ustawy z 2 marca 2020 r o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, ani też przedłużenia tego okresu, zgodnie z unormowaniem art. 102 k.k.
Czytaj w LEX: Przedawnienie karalności przestępstwa trwałego > >
Zmiana terminów przedawnienia
Od momentu popełnienia przez oskarżonego przestępstwa oszustwa do skierowania przeciwko niemu aktu oskarżenia do sądu, przepis art. 102 k.k. przechodził transformacje, które prawidłowo zobrazował w uzasadnieniu kasacji skarżący.
Art. 102 k.k. w brzmieniu obowiązującym od dnia 3 sierpnia 2005 r. przewidywał, że jeżeli w okresie przewidzianym w art. 101 k.k. wszczęto postępowanie przeciwko osobie, karalność przestępstwa ustawała z upływem 10 lat, a w pozostałych wypadkach z upływem 5 lat od zakończenia tego okresu.
Jednak z dniem 3 sierpnia 2005 r. zmieniono treść art. 102 k.k. - do czynów popełnionych przed wejściem w życie ustawy nowelizującej należało stosować przepisy Kodeksu karnego o przedawnieniu w brzmieniu nadanym tą ustawą, chyba że termin przedawnienia już upłynął. Z dniem 1 lipca 2015 r. przepis art. 102 k.k. stanowił natomiast, że jeżeli w okresie, o którym mowa w art. 101 k.k., wszczęto postępowanie przeciwko osobie, karalność popełnionego przez nią przestępstwa przedawniała się z upływem 5 lat od zakończenia tego okresu.
SN zauważył, że wprowadzona ustawą z 20 lutego 2015 r. nowelizacja, nie zawierała żadnego przepisu przejściowego w zakresie, w jakim uległa zmianie treść omawianego przepisu. Brak przepisu przejściowego wynikał natomiast z charakteru dokonanej zmiany. Na skutek bowiem nowelizacji art. 102 k.k., okres przedłużający przedawnienie karalności czynów zabronionych zagrożonych karą pozbawienia wolności przekraczającą trzy lata, w sytuacji wszczęcia postępowania przeciwko osobie w okresie biegu przedawnienia, uległ skróceniu o 5 lat, podczas gdy do pozostałych czynów nie uległ zmianie.
Śledztwo i dochodzenie przed nowelizacją
Istotna zmiana treści art. 102 k.k., modyfikująca dotychczasowe rozwiązania dotyczące obliczania okresów przedawniania karalności, została dokonana nowelą z 15 stycznia 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, która weszła w życie 2 marca 2016 r. Od tego czasu - wszczęcie postępowania w okresie, o którym mowa w art. 101 k.k. powoduje, że karalność przestępstw określonych w tym artykule ustaje z upływem 10 lat, a w pozostałych wypadkach - z upływem 5 lat od zakończenia tego okresu.
A do czynów popełnionych przed dniem wejścia w życie tej ustawy stosuje się przepisy o przedawnieniu nadane ustawą nowelizującą, chyba że termin przedawnienia już upłynął.
Sędzia sprawozdawca Marek Siwek zwrócił uwagę, że postępowanie przeciwko Mateuszowi K. o oszustwo nie zostało wszczęte przed wejściem w życie ustawy nowelizującej, a więc przed 2 marca 2016 r., a nastąpiło dopiero 18 sierpnia 2021 r. (z chwilą ogłoszenia mu zarzutu). Z tego względu karalność przypisanego mu czynu nie podlegała wydłużeniu o dalsze 5 lat. Należy też uwzględnić fakt, że przed datą ustania karalności tego występku, a zatem przez upływem 5 lat od jego popełnienia, nie zostało również wszczęte postępowanie w sprawie o czyn z art. 286 par. 3 k.k., gdyż dochodzenie wszczęto 1 sierpnia 2020 r. i dotyczyło ono występku z art. 286 par. 1 k.k.
W tej sprawie negatywna przesłanka procesowa istniała już zatem w chwili wniesienia aktu oskarżenia, co przy braku oczywistych podstaw do uniewinnienia (art. 17 par. 1 pkt. 1 i 2 k.k.) oraz okoliczności wydłużających bieg terminu przedawania, nakazywało sądowi rejonowemu umorzenie postępowania karanego wobec Mateusza K. o zarzucany mu czyn oszustwa mniejszej wagi.
Skoro tak się jednak nie stało, to nie ulega wątpliwości, że orzeczenie skazujące oskarżonego obarczone zostało uchybieniem stanowiącym bezwzględną przyczynę odwoławczą. A to obligowało Sąd Najwyższy do uchylenia zaskarżonego wyroku i umorzenia wobec niego przedmiotowego postępowania karnego.
Sąd Najwyższy orzekał w składzie: SSN Igor Zgoliński (przewodniczący), SSN Marek Siwek (sprawozdawca) oraz SSN Paweł Kołodziejski.
Wyrok Izby Karnej SN z 2 października 2024 r., sygnatura akt IV KK 202/24.
Czytaj również w LEX: Przedawnienie karalności przestępstw skarbowych oraz zobowiązań podatkowych > >
