Według RPO zmiana ustawy o służbie cywilnej doprowadziła do ważnych przekształceń modelu funkcjonowania administracji rządowej. We wniosku skierowanym do Trybunału Konstytucyjnego Rzecznik zakwestionował przede wszystkim usunięcie przepisów gwarantujących dotychczas dostęp do wyższych stanowisk w służbie cywilnej w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru. - Ustawodawca przywrócił arbitralność w obsadzaniu tych stanowisk. Nie sposób w związku z tym mówić o realizacji prawa dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach, skoro prawo to będą mogli realizować wyłącznie ci obywatele, którzy mają ekskluzywny dostęp do niepublicznych informacji o wolnych wyższych stanowiskach w służbie cywilnej. Ustanowione unormowanie dotyczące obsadzania tych stanowisk nie służy zapewnieniu zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa – czytamy we wniosku.
Powołanie to mało stabilny stosunek
Niekonstytucyjna w ocenie RPO jest także zmiana reguł obsadzania wyższych stanowisk w służbie cywilnej. Ma ono następować w drodze powołania w rozumieniu przepisów kodeksu pracy. - Pozostaje to w sprzeczności z zasadami zawodowego, politycznie neutralnego i stabilnego korpusu służby urzędniczej w administracji państwowej. Powołanie jest najmniej chronionym i przez to najmniej stabilnym rodzajem stosunku pracy, a związana z powołaniem możliwość swobodnego odwołania urzędnika z zajmowanego stanowiska przez organ powołujący jest zaprzeczeniem stabilności służby i zachowania przez urzędnika politycznej neutralności. Wykonywanie zadań państwa w urzędach administracji rządowej powinno być wolne od jakichkolwiek wpływów i nacisków politycznych – stwierdza Rzecznik. Jego zdaniem stabilność zatrudnienia w służbie cywilnej ma w związku z tym zasadnicze znaczenie z punktu widzenia bezstronnego i neutralnego politycznie wykonywania zadań państwa. Brak poczucia bezpieczeństwa prawnego oraz permanentna obawa przed możliwością zwolnienia z pracy z pewnością nie sprzyjają zasadzie bezstronności i politycznej neutralności.
ABC służby cywilnej>>>
Niekonstytucyjne „wygaszenie”
Rzecznik krytycznie ocenił również konstytucyjność wygaśnięcia stosunków pracy z osobami zajmującymi wyższe stanowiska służbowe w służbie cywilnej po upływie 30 dni od dnia wejścia w życie ustawy, jeżeli przed upływem tego terminu nie zostaną im zaproponowane nowe warunki pracy lub płacy. Według RPO zakwestionowana regulacja nie zawiera jakichkolwiek merytorycznych kryteriów weryfikacji dotychczasowej kadry urzędniczej zatrudnionej na wyższych stanowiskach w służbie cywilnej. - Osoby, które zostały w przeszłości zatrudnione na podstawie otwartego i konkurencyjnego naboru, spełniające szczegółowe kryteria określone w ustawie o służbie cywilnej, mogą w krótkim terminie zostać pozbawione pracy tylko dlatego, że ustawodawca zdecydował się zastąpić dotychczasowy konstytucyjny wymóg bezstronności, rzetelności i neutralności politycznej swobodnym uznaniem organu powołującego; uznaniem, w ramach którego decydujące będą racje polityczne a nie merytoryczne, czego dowodem jest radykalne obniżenie wymagań kwalifikacyjnych dla osób ubiegających się o zatrudnienie na wyższych stanowiskach w służbie cywilnej – napisano we wniosku do Trybunału.
Dokonane w tym zakresie zmiany w ocenie Rzecznika Praw Obywatelskich naruszają konstytucyjne standardy dotyczące dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach (art. 60 Konstytucji) oraz funkcjonowania korpusu służby cywilnej w urzędach administracji rządowej (art. 153 ust. 1 Konstytucji). Przyjęty mechanizm wygaszania stosunków pracy jest ponadto niezgodny z zasadą zaufania do państwa i prawa (art. 2 Konstytucji), gdyż bez konstytucyjnie uzasadnionego powodu narusza bezpieczeństwo prawne osób dotychczas zajmujących wyższe stanowiska w służbie cywilnej.
- Autorzy ustawy wskazują na konieczność uelastycznienia i odformalizowania zatrudniania na stanowiskach, szczególnie związanych z wykonywaniem polityki Rządu oraz zapewnieniem sprawnego administrowania i zarządzania kadrami. Odwołują się przy tym do praktyki wskazującej na wydłużające się, a przez to nieefektywne obecne procedury naboru, co w konsekwencji prowadzi do opóźnień w obsadzaniu stanowisk. Wskazane powody mogłyby uzasadniać co najwyżej usprawnienie postępowania konkursowego. Nie są to jednak argumenty uzasadniające podjęcie działań polegających na opróżnieniu już obsadzonych w wyniku konkursu stanowisk oraz rezygnację z naboru konkursowego i uchylenia niektórych kryteriów dostępu do wyższych stanowisk. Prowadzą one do zmiany modelu funkcjonowania służby cywilnej. Stąd wątpliwości konstytucyjne, czy nowe zasady dostępu do wyższych stanowisk w służbie cywilnej pozostają w zgodzie ze standardami konstytucyjnymi, a zwłaszcza czy zapewniają zawodowe i rzetelne wypełnianie zadań państwa – mówi Lesław Nawacki, dyrektor Zespołu Prawa Pracy i Zabezpieczenia Społecznego w Biurze RPO.
Link do wniosku do TK:
https://www.rpo.gov.pl/sites/default/files/Wniosek_do_TK_ws_zmian_w_ustawie_o_sluzbie_cywilnej.pdf