Data publikacji propozycji nie jest przypadkowa. 22 lutego przypada bowiem Międzynarodowy Dzień Praw Ofiar. - Obowiązujące przepisy poświęcone uzyskiwaniu kompensaty państwowej wymagają pilnych i gruntownych zmian. Procedura dochodzenia tego świadczenia jest skomplikowana, wymaga inicjowania postępowania cywilnego. System nie jest efektywny, skoro niewielu pokrzywdzonych otrzymuje kompensatę - mówi Prawo.pl prof. Martyna Wilbrandt-Gotowicz z Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, członkini zespołu.
Czytaj: Prof. Wilbrandt-Gotowicz: Pokrzywdzony ma prawo do kompensaty, ale rzadko z niej korzysta>>
Co w obecnych przepisach?
Profesor dodaje, że obecnie świadczenie to może być przyznane pokrzywdzonemu bezpośrednio bądź pośrednio. - W świetle przepisów obowiązującej ustawy z 7 lipca 2005 r. o państwowej kompensacie przysługującej ofiarom niektórych czynów zabronionych, osobą uprawnioną jest ofiara, która doznała ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia, trwających dłużej niż siedem dni. Osobą uprawnioną może być także osoba najbliższa ofierze, która poniosła śmierć, a za taką ustawodawca uznaje małżonka lub osobę pozostającą z ofiarą we wspólnym pożyciu, wstępnego lub zstępnego ofiary oraz osobę pozostającą z ofiarą w stosunku przysposobienia. Kompensatę można przyznać, jeżeli czyn zabroniony został popełniony na terytorium RP na szkodę osoby mającej miejsce stałego pobytu na tym terytorium lub na terytorium innego państwa członkowskiego UE - mówi.
Zaznacza, że taka kompensata aktualnie nie może przekroczyć 25 tys. zł, a gdy pokrzywdzony poniósł śmierć - 60 tys. zł. - Jak wynika z informacji pokontrolnej NIK z 2018 r., kompensaty o łącznej wartości ok. 200 tys. zł otrzymuje jedynie ok. 30 osób rocznie, podczas gdy założeniem ustawy o kompensacie była wypłata w skali roku kompensat o łącznej wartości ok. 70 mln zł na rzecz ok. 12 tys. osób, tj. 10 proc. pokrzywdzonych przestępstwami uprawniającymi do tego świadczenia. Sytuacja nie zmieniła się istotnie w ostatnich latach, a nieliczne kompensaty przyznawane są zazwyczaj w wysokości kilku tysięcy złotych - dodaje.
Kolejną kwestią jest to, że - jak mówi - niewielki odsetek osób dotkniętych bezpośrednio lub pośrednio czynem zabronionym ma świadomość jej istnienia. - Jeszcze mniej decyduje się na wystąpienie na drogę sądową w celu dochodzenia kompensaty. W aktualnym stanie prawnym organem orzekającym jest sąd rejonowy właściwy ze względu na miejsce stałego pobytu osoby uprawnionej, a rozstrzygnięcie następuje z zastosowaniem przepisów Kodeksu postępowania cywilnego w trybie postępowania nieprocesowego. Co prawda od stycznia 2016 r. w celu zabezpieczenia roszczeń o przyznanie kompensaty, w części na pokrycie niezbędnych kosztów leczenia, rehabilitacji lub pogrzebu, możliwe jest odpowiednie stosowanie art. 753 k.p.c., dotyczącego zabezpieczenia nowacyjnego, jednak złożoność tej regulacji oraz brak odesłania w ustawie o kompensacie sprawia, iż opcja tzw. „zaliczki” jest praktycznie niewykorzystywana - podsumowuje.
Czytaj w LEX: Uwagi na temat charakteru prawnego państwowej kompensaty dla ofiar przestępstw > >
Czas na nowy model
W ocenie autorów projektu "kompensata państwowa powinna stanowić istotny i kluczowy element systemu pomocy i wspierania ofiar przestępstw". - Powinna być tak unormowana, aby ofiara przestępstwa mogła uzyskać pomoc finansową na potrzebne wsparcie. Szczególnie istotna dla pokrzywdzonych jest pomoc doraźna, interwencyjna ze strony państwa bezpośrednio po popełnieniu czynu zabronionego. Wystąpienie z wnioskiem o kompensatę nie może być uzależnione od zakończenia postępowania karnego ani od dochodzenia odszkodowania od sprawcy. Sprawca nie musi zostać zidentyfikowany ani skazany. I co ważne, przepisy powinny być tak sformułowane, aby ich zastosowanie nie wiktymizowało osób pokrzywdzonych wtórnie - dodano.
Co proponuje zespół? Przede wszystkim całkowitą zmianę modelu procedury przyznawania kompensaty poprzez odejście od drogi cywilnoprawnej przed sądami powszechnymi w postępowaniu nieprocesowym na rzecz mniej sformalizowanej, szybszej i bardziej dostępnej procedury administracyjnej, polegającej na przyznawaniu kompensaty w administracyjnym postępowaniu jurysdykcyjnym z zastosowaniem przepisów ustawy z 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego i sądowoadministracyjnej kontroli rozstrzygnięć w tych sprawach.
- Za takim trybem udzielania kompensaty przemawia sam przedmiot sprawy, jakim jest udzielenie świadczenia publicznoprawnego kompensującego ofierze negatywne skutki czynu zabronionego – w tym uszczerbek, którego naprawienia ofiara nie może uzyskać od sprawcy przestępstwa. Interwencja państwa przez kompensowanie przez całe społeczeństwo niektórych obywateli doznających uszczerbku wynikającego z przestępstwa i jego skutków odpowiada teorii sprawiedliwości i solidarności społecznej - wskazano w uzasadnieniu.
Po pierwsze, podmiotami uprawnionymi do kompensaty, zgodnie z projektowaną ustawą będą:
- ofiary bezpośrednie, czyli osoby które w wyniku czynu zabronionego poniosły śmierć (art. 2 pkt 2 lit. a) lub doznały fizycznego lub psychicznego uszczerbku na zdrowiu (art. 2 pkt 2 lit. b). Są one stroną postępowania administracyjnego;
- pośrednie, czyli małżonek lub osoba pozostająca z ofiarą bezpośrednią we wspólnym pożyciu, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia, nieprzysposobione dzieci osoby pozostającej we wspólnym pożyciu z ofiarą bezpośrednią będące na utrzymaniu ofiary bezpośredniej;
- małoletnie, czyli osoby, które nie ukończyły 18 roku życia zgodnie z art. 1 Konwencji o prawach dziecka (Dz. U. 1991.120.526). Są one stroną postępowania administracyjnego. W świetle regulacji k.p.a, w szczególności jego art. 31, takie podmioty jak prokurator, RPO, RPD, organizacja społeczna mogą występować w postępowaniu na prawach strony, czyli mogą przedstawiać dokumentację w zakresie skutków czynu zabronionego. Do tych postępowań miałby być stosowany art. 61 par. 2 k.p.a więc wyjątkowo ze względu na szczególnie ważny interes strony - organ będzie mógł wszcząć postępowanie o kompensatę z urzędu. Będzie to również możliwe na wniosek członka najbliższej rodziny lub domownika ofiary bezpośredniej, będącego opiekunem ofiary bezpośredniej, jeżeli udzielenie pełnomocnictwa jest niemożliwe lub nadmiernie utrudnione ze względu na stan jej zdrowia. Co więcej w takim przypadku pokrzywdzonych małoletnich oraz czynami zabronionymi popełnionymi ze szczególnym okrucieństwem zaproponowano kompensatę w dwukrotnej wysokości kompensaty podstawowej.
Zgodnie z propozycją osoba uprawniona będzie mogła ustanowić pełnomocnika.
Cena promocyjna: 251.1 zł
|Cena regularna: 279 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 209.24 zł
Kompensata wstępna i uzupełniająca
Projekt przewiduje również kompensatą podstawową, kompensatę wstępną oraz kompensatę uzupełniającą. Podstawowa zdefiniowana została jako świadczenie finansowe przyznawane osobie uprawnionej na pokrycie kosztów określonych. Ma być przyznawana po prawomocnym orzeczeniu organu prowadzącego postępowanie karne. Ponieważ na decyzję taką osoba uprawniona mogłaby czasami zbyt długo czekać, przewidziano kompensatę wstępną, która może być przyznana do wysokości górnej granicy kompensaty podstawowej. Przyznanie kompensaty wstępnej będzie procedowane w administracyjnym postępowaniu uproszczonym. A decyzja ma być podjęta niezwłocznie, nie później niż w terminie miesiąca od dnia wszczęcia postępowania; zaproponowano też wypłatę w przeciągu siedmiu dni od podjęcia decyzji.
- Obecnie można otrzymać „zaliczkę”. Jest to jednak rozwiązanie jeszcze bardziej nieznane niż sama kompensata państwowa. Znajduje się w art. 753[1] k.p.c., (czyli w innej ustawie i bez odesłania w u.p.k) i przewiduje przyznanie kompensaty w części na pokrycie niezbędnych kosztów leczenia, rehabilitacji lub pogrzebu. Uprawnienie to nie jest przewidziane dla uprawnionych pośrednich, które w osobie pokrzywdzonego wraz z jego śmiercią w wyniku przestępstwa utraciły jedynego żywiciela, a także dla bezpośrednich, które np. straciły możliwość zarobkowania - uzasadniono.
Z kolei kompensata uzupełniająca będzie mogła być przyznana w przypadku poniesienia nieuwzględnionych w pierwotnym wniosku o kompensatę kosztów ze względu na pogłębienie się bądź utrzymywanie doznanego uszczerbku. Uprawnionymi do otrzymania kompensaty w związku ze skutkami danego czynu zabronionego może być więcej niż jedna osoba - np. dzieci, małżonek, pokrzywdzeni bezpośredni.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
