Roman Hauser
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa
 

Konstytucyjna zasada niezawisłości sędziowskiej
(Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego - Nr 1/2015)

1. Uwagi wprowadzające

Zasada niezawisłości sędziowskiej sformułowana w art. 178 Konstytucji jest pojęciem zastanym, znalazła ona bowiem wyraz we wszystkich polskich dokumentach ustrojowych, począwszy od Konstytucji marcowej.

Istotą treści art. 178 ust. 1 jest sformułowanie zasady ustrojowej okreś­lającej sposób wykonywania funkcji sędziego. Zasada niezawisłości sędziowskiej jest środkiem zapewnienia uczciwego procesu sądowego[1].

Treść tej zasady należy odczytywać przede wszystkim z postanowień Konstytucji począwszy od art. 178 do art. 181. Ma ona jednak także ścisły związek i konstytucyjne oparcie w zasadzie demokratycznego państwa prawnego (art. 2), w zasadzie prawa do sądu (art. 45), w zasadzie odrębności i niezależności sądów od innych władz (art. 173), będącej konsekwencją przyjętej w Konstytucji zasady podziału władz (art. 10). Te cztery zasady ustrojowe są fundamentem konstytucyjnym, na którym jest zbudowana zasada niezawisłości sędziowskiej; przez ich pryzmat jest ona także interpretowana.

O niezawisłości sędziowskiej stanowią również normy prawa międzynarodowego. Zgodnie z art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły sąd. Podobnie w myśl art. 14 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia sprawy przez właś­ciwy, niezależny i bezstronny sąd (…)”[2].

W literaturze wskazuje się, że sformułowana w art. 178 ust. 1 Konstytucji zasada niezawisłości sędziowskiej gwarantuje stworzenie sędziemu takiej sytuacji, w której w wykonywaniu swoich czynności może podejmować bezstronne decyzje, w sposób zgodny z włas­nym sumieniem i zabezpieczony przed możliwością jakichkolwiek bezpośrednich lub pośrednich nacisków zewnętrznych[3]. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wskazuje się, że niezawisłość polega na tym, iż „sędzia działa wyłącznie w oparciu o prawo, zgodnie ze swoim sumieniem i wewnętrznym przekonaniem”[4]. Niezawisłość obejmuje szereg elementów:

  1. bezstronność w stosunku do uczestników postępowania,
  2. niezależność wobec organów (instytucji) pozasądowych,
  3. samodzielność sędziego wobec władz i innych organów sądowych,
  4. niezależność od wpływu czynników politycznych, zwłaszcza partii politycznych,
  5. wewnętrzna niezależność sędziego.

Poszanowanie i obrona tych wszystkich elementów niezawisłości są konstytucyjnym obowiązkiem wszystkich organów i osób stykających się z działalnością sądów, lecz także są konstytucyjnym obowiązkiem samego sędziego[5]. Naruszenie tego obowiązku przez sędziego może oznaczać sprzeniewierzenie się zasadzie niezawisłości sędziowskiej, a to jest równoznaczne z bardzo poważnym uchybieniem podstawowym zasadom funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości.

Niezawisłość sędziowska nie jest uprawnieniem sędziego, lecz jego podstawowym obowiązkiem. Tak samo jak konstytucyjnym obowiązkiem ustawodawcy i organów administracji sądowej jest ochrona niezawisłości sędziego, tak samo powinnością sędziego jest tę niezawisłość urzeczywistniać w praktyce swego orzekania. Jeżeli więc demokratycznie legitymowany ustawodawca obecnie uznaje, że pozostały jeszcze niezałatwione sytuacje z przeszłości, to dla wyjaśnienia tych sytuacji i dla ewentualnego wyciągnięcia niezbędnych sankcji może on ustanowić nadzwyczajne procedury odpowiedzialności sędziego, które nie byłyby dopuszczalne w odniesieniu do czasów dzisiejszych[6].

Przesłanką konieczną faktycznego istnienia zasady niezawisłości sędziowskiej jest gwarancja tej niezawisłości unormowana na poziomie konstytucyjnym. Unormowanymi konstytucyjnie gwarancjami niezawisłości sędziowskiej są:

  • nakaz zapewnienia sędziemu odpowiednich warunków pracy i wynagrodzenia odpowiadających godności urzędu oraz zakresowi obowiązków (art. 178 ust. 2);
  • nakaz zachowania apolityczności (art. 178 ust. 3);
  • zasada stabilizacji stanowiska sędziowskiego: powoływanie sędziów na stałe (art. 179), nieusuwalność sędziego z wyjątkiem konstytucyjnie wskazanych sytuacji nadzwyczajnych (art. 180 ust. 1–4), nieprzenoszalność sędziego (art. 180 ust. 2 i 5);
  • immunitet i nietykalność sędziego (art. 181);

udział Krajowej Rady Sądownictwa w podejmowaniu najważniejszych decyzji personalnych dotyczących sędziego (art. 179 i art. 186)[7].

Szczególne uprawnienia sędziów nie statuują osobistych „przywilejów” mających służyć ochronie interesów tej grupy funkcjonariuszy publicznych. Należy je postrzegać przez pryzmat dążenia do zapewnienia faktycznego przestrzegania najważniejszych konstytucyjnych zasad wymiaru sprawiedliwości i ustroju sądownictwa. Chodzi tu w pierwszej kolejności o normy prawa w znaczeniu przedmiotowym, mimo że wynikają z nich okreś­lone prawa podmiotowe przysługujące osobom zajmującym stanowisko sędziego. Niemniej jednak pod względem funkcjonalnym nie chodzi tu o prawa osobiste, których podstawowym celem byłaby ochrona interesów okreś­lonych osób (czy grup zawodowych) i które wobec tego mogłyby być w ogóle porównywane z konstytucyjnymi prawami i wolnościami człowieka i obywatela, wynikającymi z rozdziału II Konstytucji[8]. Zasada niezawisłości wyznacza nie tylko uprawnienia, lecz także okreś­lone obowiązki sędziów.


ID produktu: 40442695 Rok wydania: 2015
Autor: Ryszard Piotrowski
Tytuł: Pozycja ustrojowa sędziego>>>

2. Wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu

Obowiązująca Konstytucja szczególnie podkreś­la status sędziów, expressis verbis mówiąc o „godności ich urzędu” w związku z zagadnieniem ich statusu materialnego. Z woli ustrojodawcy tylko jeden urząd sędziego otrzymał konstytucyjną gwarancję zapewnienia warunków pracy i wynagrodzenia odpowiadających jego godności. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego przyjęto definicję, zgodnie z którą godność urzędu to świadomość jego wartości i szacunek dlań, żywiony zarówno przez osoby go pełniące, jak i przez osoby postronne, a szerzej – całe społeczeństwo; w pojęciu tym zawiera się także poczucie dumy z przynależności do grupy osób urząd ten sprawujących[9]. Pojęcie to zostało dookreś­lone w ustawach, m.in. formułą składanego przez każdego sędziego ślubowania[10], w sędziowskich pragmatykach[11], w „Zbiorze zasad etyki zawodowej sędziów”[12].

Norma ustrojowa wyrażona w art. 178 ust. 2 Konstytucji jest nakierowana na umocnienie pozycji władzy sądowniczej w systemie organów państwowych i zagwarantowanie sędziom takich warunków pracy i wynagrodzenia, które mają służyć prawidłowemu sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. W demokratycznym państwie prawnym dobrze działający wymiar sprawiedliwości jest gwarancją i warunkiem funkcjonowania rządów prawa. Ustrojodawca zakłada, że wymiar sprawiedliwości będzie funkcjonować prawidłowo, gdy warunki pracy sędziów oraz ich wynagrodzenia będą adekwatne do godności urzędu sędziego i zakresu jego obowiązków. Trzeba podkreś­lić, że sędziowie sądów powszechnych i szczególnych są jedyną kategorią zawodową, której wynagrodzenia stanowią przedmiot wyraźnej regulacji konstytucyjnej. Wypływa stąd obowiązek właś­ciwych organów państwa szczególnej troski o kształtowanie należytego poziomu tych wynagrodzeń, także w relacji do wynagrodzeń innych funkcjonariuszy publicznych.

Godność urzędu sędziowskiego okreś­la w istotnym stopniu pozycję trzeciej władzy w stosunku do innych władz i instytucji publicznych Rzeczypospolitej. Wartość ta nie jest tym samym, czym jest „przyrodzona i niezbywalna godność człowieka”, o której jest mowa w art. 30 Konstytucji. Godność urzędu jest przywiązana nie tyle do osoby sprawującej okreś­loną funkcję, ile do ustrojowej pozycji funkcjonariusza publicznego będącego sędzią. Jest ona warunkiem prawidłowego funkcjonowania urzędu sędziowskiego i – jako taka – jest zadaniem wszystkich organów władzy państwowej mających wpływ na ustrój i skład osobowy sądownictwa oraz wszystkich osób sprawujących urząd sędziowski. Godne sprawowanie urzędu jest przede wszystkim obowiązkiem każdego sędziego. Trzeba przypomnieć, że przepisy o ustroju sądów, zastane przez nową Konstytucję, posługują się pojęciem godności sędziowskiej w kontekście powinności i obowiązków sędziego oraz sankcji związanych z ich naruszeniem (zob. art. 56 § 1 i art. 80 § 1 p.u.s.p.).

Wyznaczone przez Konstytucję relacje między godnością urzędu sędziowskiego a wysokością przysługujących sędziom wynagrodzeń nie mogą być rozumiane w sposób uproszczony. Ani brzmienie, ani cel art. 178 ust. 2 nie dają podstaw do ujmowania tej zależności w formule: „im wyższa płaca, tym wyższa godność urzędu”. Wynagrodzenie, którego wysokość byłaby zaniżona w stosunku do wymagań art. 178 ust. 2, nie pomniejszałoby samo przez się godności urzędu sędziowskiego[13].

Godność urzędu sędziowskiego powinna być przede wszystkim pochodną prestiżu samych sędziów, opartego na wysokich kwalifikacjach zawodowych i moralnych. To ze względu na te kwalifikacje ustrojodawca powierza sędziom sprawowanie władzy sądowniczej w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej (art. 174 Konstytucji), a w celu zapewnienia właś­ciwego funkcjonowania tej władzy gwarantuje jej niezależność od innych władz (art. 173 Konstytucji), samym zaś sędziom − niezawisłość i podleganie jedynie Konstytucji i ustawom (art. 178 ust. 1 Konstytucji).

Trybunał Konstytucyjny wypowiadał się w kwestii konstytucyjnej gwarancji dotyczącej zapewnienia sędziom wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu. Z art. 178 ust. 2 Konstytucji wynika nie tylko pozytywny nakaz kształtowania przez ustawodawcę wynagrodzeń sędziów na poziomie odpowiednim do godności ich urzędu, ale też zakaz przyjmowania regulacji, które prowadziłyby do kolizji wynagrodzeń sędziów z „godnością urzędu”, co mogłoby przybierać postać np. uznaniowego ustalania wysokości wynagrodzeń poszczególnych sędziów przez władze administracyjne. Trybunał Konstytucyjny okreś­lił minimalne wymogi, które − zgodnie z art. 178 ust. 2 Konstytucji − powinny spełniać ustawowe regulacje wysokości sędziowskich wynagrodzeń, dopuszczając „zamrożenie” wzrostu wysokości wynagrodzeń sędziowskich, gdyż wynagrodzenia sędziowskie są kategorią trwale związaną z budżetem państwa, a ich kształtowanie ani ocena ich modyfikacji nie mogą przebiegać w całkowitym oderwaniu od sytuacji budżetowej państwa i tym samym od stanu finansów publicznych. Niedopuszczalny zdaniem Trybunału jest pogląd, że bez względu na sytuację finansową państwa wynagrodzenia sędziowskie powinny być sukcesywnie i stale podnoszone, ponieważ takiej powinności nie da się wyprowadzić z treści art. 178 ust. 2 Konstytucji. Zastrzegł jednak zarazem, że nawet „znaczące pogorszenie się sytuacji finansów publicznych” nie może usprawiedliwiać proporcjonalnego obniżenia wynagrodzeń sędziów, wyjątkowo silnie chronionych w Konstytucji, a jedynym wyjątkiem mogłaby być konieczność ich modyfikacji z powodu uruchomienia procedur naprawczych w wypadku przekroczenia przez dług publiczny 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto”[14].

Problematyka wynagradzania sędziów ma istotne znaczenie dla ich statusu i dlatego kwestie związane z zapewnieniem odpowiednich środków na finansowanie sądownictwa, w tym na wynagrodzenia sędziów, były poruszane m.in. w rezolucji nr 60/1989 Rady Gospodarczej i Społecznej Organizacji Narodów Zjednoczonych z 24 maja 1989 r., a także w zaleceniu nr R(94)12 Komitetu Ministrów dla Państw Członkowskich z 13 października 1994 r. dotyczącym niezawisłości, sprawności i roli sędziów oraz w Europejskiej karcie o statusie sędziów z 10 lipca 1998 r. Celem wymienionych aktów Rady Europy jest dopomożenie rządom państw członkowskich w zagwarantowaniu najwyższego poziomu kompetencji, niezawisłości i bezstronności sędziów.

Zapewnienie sędziom odpowiedniego wynagrodzenia musi być ponadto rozpatrywane w kontekście art. 45 ust. 1 Konstytucji, ponieważ stanowi gwarancję interesu publicznego, wyrażającego się w zapewnieniu każdemu prawa do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy przez niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. W demokratycznym państwie prawnym gwarancją i warunkiem praworządności (rządów prawa) jest należyte działanie wymiaru sprawiedliwości, a jest ono – w ujęciu ustrojodawcy – w pełni możliwe tylko wtedy, kiedy warunki pracy sędziów i ich wynagrodzenia odpowiadają godności sędziowskiego urzędu i zakresowi obowiązków[15].

Wyznacznikiem kształtowania wynagrodzeń sędziowskich obok godności urzędu jest zakres obowiązków sędziego. Podobnie jak godność urzędu, tak i zakres obowiązków sędziów należy na gruncie art. 178 ust. 2 Konstytucji oceniać nie w odniesieniu do pracy konkretnej osoby lub „obciążenia” konkretnego stanowiska sędziowskiego, lecz do kompetencji przyznanych przez prawo poszczególnym szczeblom wymiaru sprawiedliwości. „Odpowiedniość” wynagrodzenia sędziego ma nie tylko aspekt ilościowy, wyrażony w okreś­lonych stawkach pieniężnych, lecz także aspekt jakościowy, wyrażający się w rozwiązaniach podkreś­lających szacunek dla urzędu sędziego, stabilizację jego sprawowania i niezawisłość sędziowską. Przy ocenie, czy wynagrodzenie pieniężne jest „odpowiednie”, nie można abstrahować od innych elementów statusu sędziowskiego, składających się na pewne związane z tym zawodem wymierne przywileje (prawo do stanu spoczynku, nieusuwalność i nieprzenoszalność, dodatkowe urlopy, pomoc finansowa na okreś­lone cele itp.) i ograniczenia (np. w zakresie osiągania dodatkowych dochodów)[16].

3. Apolityczność

Konstytucja w art. 178 ust. 3 ustanawia wobec sędziów zakaz przynależności do partii politycznej i związku zawodowego oraz prowadzenia działalności publicznej niedającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Ponadto z art. 103 ust. 2 Konstytucji wynika zakaz sprawowania mandatu parlamentarnego przez sędziów, także w stanie spoczynku.

Zakaz przynależności do partii politycznej należy traktować jako wyjątek od wolności gwarantowanej w art. 11 ust. 1 Konstytucji, który nie może podlegać wykładni rozszerzającej. Oznacza on zakaz bycia członkiem partii politycznej i obowiązek wystąpienia z niej (jeśli należy) z chwilą objęcia urzędu. Instytucja zawieszenia członkostwa nie ma w tym przypadku zastosowania. Zakaz przynależności sędziów do związków zawodowych (wyjątek od gwarancji okreś­lonej w art. 59 ust. 1 Konstytucji) nie oznacza np. zakazu organizowania się sędziów w stowarzyszenia innego rodzaju, byle nie naruszało to ogólnego zakazu działalności politycznej. Natomiast co do zakazu działalności publicznej, to wykluczona byłaby wszelka działalność, która mogłaby kolidować z obrazem sędziego jako osoby bezstronnej i politycznie neutralnej, a także z obrazem sądownictwa jako struktury odrębnej od innych władz. A zatem zakaz okreś­lony w art. 178 ust. 3 nie może być rozumiany jako ingerujący w prawa sędziego o charakterze osobistym, np. prawa do posiadania włas­nych przekonań, wierzeń i poglądów, ale powinny one być sprawą wewnętrzną sędziego[17].

4. Nieusuwalność

W art. 180 Konstytucji zostały zawarte podstawowe gwarancje niezawisłości sędziowskiej w zakresie odnoszącym się do statusu sędziego: zakaz pozbawienia sędziego sprawowanego urzędu, zakaz zawieszania sędziego w sprawowaniu urzędu, zakaz przeniesienia sędziego do innej siedziby lub na inne stanowisko oraz instytucja stanu spoczynku wyznaczająca status sędziego po zakończeniu sprawowania urzędu. Celem tych gwarancji jest wskazanie przesłanek o charakterze personalnym legitymujących sędziów do rozpoznawania spraw i gwarantujących spełnienie przez sąd zasad okreś­lonych w art. 45 ust. 1 Konstytucji[18].

Istotą art. 180 ust. 2 Konstytucji jest zapewnienie sędziemu gwarancji niezależności przez zagwarantowanie nieusuwalności ze stanowiska bez jego zgody na dokonywaną zmianę. Standard ten dotyczy nie tylko trwalszego w swoich skutkach przeniesienia sędziego. Gwarancje art. 180 Konstytucji dotyczą bowiem funkcjonalnego zapewnienia sędziom, że po powołaniu na stanowisko sędziego przez Prezydenta będą wykonywać bez przeszkód funkcje orzecznicze w danym sądzie i w danym czasie[19].

Co do interpretacji pojęcia „stanowisko sędziowskie” Trybunał Konstytucyjny przyjął, że chodzi tu o stanowisko rozumiane jako sprawowanie urzędu sędziowskiego w sądzie okreś­lonego rodzaju. Zmiana stanowiska sędziowskiego wiąże się ze zmianą dotychczasowego zakresu jurysdykcji lub ze sprawowaniem przez sędziego urzędu w sądzie innego niż do tej pory szczebla[20].

Zasada nieusuwalności sędziów ma zapewnić stabilizację urzędu sędziego. Wyklucza ona powierzenie samodzielnym decyzjom władzy wykonawczej rozstrzygnięć o prawnej sytuacji sędziego. Jest to instrument, który służy zabezpieczeniu niezależności władzy sądowniczej i jej zdolności do niezawisłego wymierzania sprawiedliwości. Odstępstwo od zasady nieusuwalności może nastąpić wyjątkowo, z uwzględnieniem zasad i wartości konstytucyjnych.

Instytucja delegowania sędziego przez Ministra Sprawiedliwości lub prezesa sądu stanowi czasowe odstępstwo od prawnej zasady związania sędziego z miejscem służbowym jego urzędowania i sprawowania władzy sądowniczej. Regulacja o delegowaniu sędziego do pełnienia obowiązków poza jego siedzibą ma charakter wyjątkowy w świetle konstytucyjnych gwarancji niezawisłości sędziowskiej. Nie jest to jednak pozbawienie sędziego miejsca służbowego. Przez czynność delegowania sędzia nie zostaje pozbawiony urzędu, lecz jedynie wykonuje czynności wskazane w akcie delegowania w odpowiedniej jednostce. Jego status wynikający z powołania na stanowisko sędziego przez Prezydenta nie ulega zmianie[21].

Zasada nieusuwalności, jak wynika z treści art. 180 Konstytucji, nie ma charakteru absolutnego. Zawarte są tam unormowania okreś­lające warunki przeniesienia sędziego w stan spoczynku, a także dopuszczenie, przy zachowaniu okreś­lonych gwarancji, ustawowego okreś­lenia sytuacji utraty przez sędziego urzędu.

W orzecznictwie TK wskazywano, że na gruncie konstytucyjnej zasady niezawisłości oraz podziału władz odsunięcie sędziego od wykonywania funkcji orzeczniczych jest dopuszczalne wówczas, gdy zachodzi po jego stronie trwała niezdolność do dalszego wykonywania zawodu bądź taki układ stosunków osobistych lub zawodowych, który może podważać w sposób trwały bezstronność sędziego.

Obowiązek bezstronności sędziego, zgodnie z treścią składanego przez sędziego ślubowania (art. 66 p.u.s.p.[22]), obliguje sędziego do przeciwstawiania się ocenom płynącym z jego doświadczenia, stereotypów i uprzedzeń. Sprzeniewierzenie się przez sędziego zasadzie niezawisłości musi oznaczać tylko taki brak bezstronności, który wynika z uzależnienia treści podejmowanej przez sędziego decyzji od wpływu podmiotu zewnętrznego. Oczywiście o zachowaniu naruszającym zasadę niezawisłości można mówić dopiero w związku z wykonywaniem zawodu sędziego, a więc wykonywaniem funkcji orzeczniczych. Nie chodzi więc o jakikolwiek wpływ na decyzje sędziego, ale o podejmowanie decyzji orzeczniczych zgodnie z sugestią podmiotu zewnętrznego.

Okreś­lone jednostkowe zachowanie sędziego uchybiające godności zawodu sędziowskiego i podważające zaufanie niezbędne do wykonywania zawodu może prowadzić do wydalenia sędziego z zawodu jedynie w drodze postępowania dyscyplinarnego. Tylko bowiem w takim postępowaniu zachowane są niezbędne gwarancje procesowe, a także zapewniona jest możliwość merytorycznej oceny związku między zarzucanym sędziemu zachowaniem a utratą zaufania niezbędnego do wykonywania pracy. Decyzja w tej kwestii nie może być pozostawiona organom pozasądowym, w szczególności władzy wykonawczej[23].

Sytuacje, w których sędzia może być przeniesiony w stan spoczynku, wskazano w art. 180 ust. 3–5 Konstytucji. Przesłanka przeniesienia w stan spoczynku okreś­lona w art. 180 ust. 3 nie budzi wątpliwości. Natomiast ocena, czy stan zdrowia sędziego uniemożliwia mu sprawowanie, pozostawiona do oceny organowi orzekającemu, musi być dokonana w trybie okreś­lonym przez ustawę; od decyzji tej służy sędziemu prawo do odwołania się do sądu. Także „granica wieku”, po której osiągnięciu sędzia przechodzi w stan spoczynku, została przekazana do regulacji ustawowej.

Przeniesienie sędziego w stan spoczynku w razie zmiany ustroju sądów lub zmiany okręgów sądowych przewiduje art. 180 ust. 5 Konstytucji. Przepis ten formułuje tylko jedną gwarancję – pozostawienie pełnego uposażenia. Z treści art. 180 ust. 5 można wywieść, że przeniesienie to należy traktować jako rozwiązanie ostateczne dopuszczalne tylko w sytuacji, gdy przeniesienie do innego sądu nie jest możliwe[24].

Jak wskazywano w orzecznictwie TK, sprawność działania sądów wymaga bardzo wielu działań o zróżnicowanym charakterze, m.in. odpowiedniego okreś­lenia liczby i wielkości okręgów sądowych oraz właś­ciwej obsady personalnej poszczególnych sądów. Ponieważ jest to zależne od bardzo wielu zmiennych w czasie okoliczności, nie można przyjąć, aby racjonalny ustawodawca konstytucyjny zakładał tutaj petryfikację istniejącego stanu rzeczy. Wyraźnie okreś­la to właśnie art. 180 ust. 5 Konstytucji, który wprost dopuszcza możliwość przeniesienia sędziego do innego sądu w razie zmian w ustroju sądów lub zmiany granic okręgów sądowych, a nawet przeniesienie go w takiej sytuacji w stan spoczynku. Należy podkreś­lić, że w odróżnieniu od regulacji zawartej w art. 180 ust. 2 i 3 nie jest tutaj konstytucyjnie expressis verbis wymagane orzeczenie sądu lub możliwość odwołania się do sądu. Z powyższych rozważań wynikają zatem dwa istotne wnioski. Po pierwsze, Konstytucja w nierówny sposób chroni nieusuwalność sędziów oraz zakaz ich przenoszenia na inne stanowisko służbowe. Gwarancji pierwszego założenia nie można zatem przenosić automatycznie na drugie z nich. Po drugie, spośród konstytucyjnych przesłanek przeniesienia sędziego najmniej rygorystycznie Konstytucja traktuje takie sytuacje, gdy ma to związek ze zmianą ustroju sądów lub zmianą granic okręgów sądowych[25].

5. Immunitet

Immunitet sędziowski okreś­lony w art. 181 Konstytucji obejmuje zakaz pociągnięcia do odpowiedzialności karnej oraz zakaz pozbawienia wolności bez uprzedniej zgody sądu okreś­lonego w ustawie. Immunitet sędziowski ma charakter względny, może bowiem zostać uchylony, co pozwoli na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej, a w razie skazania może doprowadzić do utraty urzędu sędziowskiego. Z treści art. 181 Konstytucji wynika, że przed uchyleniem immunitetu nie jest możliwe postępowanie przeciw osobie oraz że uchylenie immunitetu może być dokonane wyłącznie przez jeden z sądów wskazanych w art. 175 Konstytucji i w procedurze zapewniającej sędziemu niezbędne gwarancje rzetelnego postępowania. Nie budzi wątpliwości, że okreś­lenie procedury należy do materii ustawowej.

Przepisy dotyczące procedury uchylenia immunitetu były wielokrotnie przedmiotem wypowiedzi Trybunału Konstytucyjnego, który uznał za niezgodne z Konstytucją przepisy uniemożliwiające sędziemu wgląd do dokumentów sprawy w postępowaniu dyscyplinarnym (możliwość zapoznania się z nimi była uzależniona od zgody prokuratora). Naruszało to zdaniem TK gwarantowane w art. 42 ust. 2 Konstytucji prawo do obrony, które ma zastosowanie do postępowania dyscyplinarnego dotyczącego uchylenia immunitetu. Także regulacja 24-godzinnego trybu uchylania immunitetu została uznana za niezgodną z Konstytucją, gdyż wskazany niezwykle restrykcyjny limit czasowy stanowi wyraźne ograniczenie ułatwiające uchylenie immunitetu i zawężające jego gwarancyjny charakter[26].

W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego wskazywano, że postępowanie o uchylenie immunitetu służy umożliwieniu wkroczenia władzy w zakres gwarantowany konstytucyjnie, wskazany przez art. 181 Konstytucji. Jest to jednocześnie procedura umożliwiająca ograniczenie zakresu wolności okreś­lonej konstytucyjnie. Dlatego – z mocy art. 31 Konstytucji – każda rzetelna procedura przewidująca taką ingerencję musi zapewniać obronę. Musi to być przy tym obrona realna i skuteczna, która umożliwi zajęcie i obronę włas­nego stanowiska osobie uczestniczącej w tej procedurze.

Z treści art. 181 Konstytucji wynika jednoznacznie sformułowany nakaz każdorazowo odrębnego (na co wskazuje użyty w tym przepisie wyraz „ani”) uzyskania zgody właś­ciwego sądu okreś­lonego w ustawie w następujących dwóch wypadkach: a) w celu pociągnięcia sędziego do odpowiedzialności karnej oraz b) w celu pozbawienia sędziego wolności[27]. Wyrażenie zgody na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej nie oznacza jednocześnie zgody na pozbawienie go wolności[28].

Natomiast możliwość zarządzenia przez prezesa sądu lub Ministra Sprawiedliwości na podstawie art. 130 § 1, 2 i 3 p.u.s.p. natychmiastowego zawieszenia w czynnościach służbowych sędziego do czasu wydania odpowiedniej uchwały przez sąd dyscyplinarny w przewidzianych wypadkach: jeżeli sędziego zatrzymano z powodu schwytania na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa umyślnego (dozwolona przez art. 181 Konstytucji sytuacja zatrzymania lub aresztowania sędziego bez zgody sądu) lub jeżeli ze względu na rodzaj czynu dokonanego przez sędziego powaga sądu lub istotne interesy służby wymagają natychmiastowego odsunięcia go od wykonywania obowiązków służbowych, Trybunał uznał za zgodną z Konstytucją.

Istotą art. 180 ust. 2 Konstytucji jest, zdaniem TK, gwarancja niezależności sędziego przez zapewnienie nieusuwalności ze stanowiska bez zgody na dokonywaną zmianę. Przepis ten przewiduje, że zawieszenie sędziego w urzędowaniu może nastąpić jedynie na mocy orzeczenia sądu i tylko w wypadkach okreś­lonych w ustawie. Przepis umożliwiający zawieszenie, przez prezesa sądu lub ministra jako przedstawiciela władzy wykonawczej, sędziego w czynnościach służbowych podlega obowiązkowej, lecz następczej kontroli przez sąd dyscyplinarny, który może orzec o zawieszeniu sędziego, podtrzymując stanowisko prezesa sądu lub Ministra Sprawiedliwości, lub o uchyleniu zarządzenia o przerwie w wykonywaniu czynności. Za konstytucyjnością tego przepisu przemawia fakt, że decyzja o zarządzeniu natychmiastowej przerwy podlega obowiązkowej i szybkiej następczej kontroli przez sąd dyscyplinarny, a na wydaną w omawianym trybie uchwałę sądu dyscyplinarnego o zawieszeniu sędziego w czynnościach służbowych (podtrzymującą zarządzenie o przerwie w wykonywaniu czynności) przysługuje sędziemu zażalenie. Podobnej następczej kontroli podlegają decyzje Ministra Sprawiedliwości dotyczące przeniesienia sędziego do innego sądu bez zgody sędziego na to przeniesienie, które w doktrynie jest uznawane za spełniające minimalny wymóg art. 180 ust. 2 Konstytucji. Ustawodawca przewidział także krótkie terminy na powiadomienie sądu dyscyplinarnego o wydanym zarządzeniu (do 3 dni) oraz wydania decyzji przez sąd dyscyplinarny („niezwłocznie”).

6. Nadzór

Instytucję nadzoru przewidzianą w ustawie – Prawo o ustroju sądów powszechnych należy interpretować w sposób odpowiadający celowi, jakiemu ma służyć ta instytucja, tj. wpływaniu na bieg spraw administracyjnych sądu bez ingerencji w sprawowanie przez niego wymiaru sprawiedliwości. Pojęcie nadzoru na gruncie p.u.s.p. ma ukształtowane znaczenie. Analiza obowiązujących przepisów tej ustawy wskazuje na dwa rodzaje nadzoru: judykacyjny i administracyjny. W obrębie tych dwóch kategorii powinny mieścić się formy weryfikacji działań władzy sądowniczej.

Konieczność funkcjonowania nadzoru administracyjnego wynika z tej przyczyny, że sąd jest wyodrębnioną jednostką organizacyjną, ma okreś­loną strukturę składającą się z sędziów (oraz z innych pracowników) i jest wyposażony w pewne środki materialne i budżetowe. Musi zatem mieć administrację, której funkcjonowanie powinno podlegać pewnej weryfikacji. Formą tej weryfikacji jest właśnie nadzór administracyjny, sprawowany przez prezesów sądów, Ministra Sprawiedliwości i odpowiednio Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego[29].

Podejście innych organów władzy państwowej do sądów powinno być zgodne z Europejską kartą ustawowych zasad dotyczących sędziów (uchwaloną 10 lipca 1998 r. przez Radę Europy). W akcie tym zawarto obowiązek państwa zapewnienia sędziom środków niezbędnych do należytego wykonywania ich zadań, w szczególności do rozstrzygania spraw w rozsądnym terminie. W zaleceniu nr R(94)12 Komitetu Ministrów dla Państw Członkowskich dotyczącym niezawisłości, sprawności i roli sędziów (przyjętym przez Komitet Ministrów w dniu 13 października 1994 r. na 516. posiedzeniu zastępców ministrów) podkreś­lono, że rządy państw członkowskich powinny dążyć do wprowadzenia w życie niezbędnych przedsięwzięć, które zmierzałyby do zapewnienia należytej roli sędziów oraz zapewnienia im odpowiedniego szkolenia, statusu, pozycji i wynagrodzenia, które odpowiadałoby powadze oraz godności zawodu i spoczywającej na sędziach odpowiedzialności. Ustrój sądów powinien być skonstruowany w taki sposób, aby zapewnić odpowiedni personel pomocniczy oraz stworzyć możliwość powierzenia zadań w zakresie pozajurysdykcyjnym innym osobom niż sędziowie.

Trybunał Konstytucyjny, odnosząc się do zgodności z Konstytucją przepisu przyznającego uprawnienie Ministrowi Sprawiedliwości w zakresie możliwości uchylenia zarządzeń administracyjnych niezgodnych z prawem, uznał, że nie wkracza on w sferę niezawisłości sędziowskiej. Uprawnienie to bowiem nie dotyczy decyzji sędziowskich wydawanych w toku postępowania sądowego, które przybierają charakter orzeczenia lub zarządzenia podlegającego kontroli instancyjnej. Zamieszczenie tego przepisu w rozdziale 5 ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych pt. „Nadzór nad działalnością administracyjną sądów” wskazuje na nadzorczy charakter tej regulacji. Uchylenie przez Ministra Sprawiedliwości zarządzeń niezgodnych z prawem nie może na podstawie art. 39 p.u.s.p. wkraczać w sferę, w której sędziowie są niezawiśli. Zatem zarządzenia, które ewentualnie byłyby uchylone, mogą mieć wyłącznie charakter administracyjny, dotyczący funkcjonowania sądu. Nie odnoszą się więc do rozstrzygnięć o charakterze procesowym zapadających w toku postępowania. W wypadku zarządzeń naruszających sprawność postępowania czy z innych przyczyn niecelowych również te formy wypowiedzi sądu mogą być uchylane przez Ministra Sprawiedliwości jedynie wówczas, jeśli nie przyjmują form procesowych i nie podlegają kontroli w toku instancji. Zabezpiecza to władzę sądowniczą przed arbitralnym wkraczaniem innych władz w sferę jej działalności. Takie uprawnienie ministra nie narusza konstytucyjnej zasady podziału i równowagi władzy.

Za zgodne z Konstytucją TK uznał także przepis umożliwiający zwrócenie przez Ministra Sprawiedliwości uwagi w razie stwierdzenia uchybienia w zakresie sprawności postępowania sądowego. Zgodnie z art. 37 § 4 p.u.s.p. w wypadku stwierdzenia uchybienia w zakresie sprawności postępowania sądowego Minister Sprawiedliwości oraz prezesi sądów mogą zwrócić na nie, na piśmie, uwagę i żądać usunięcia skutków tego uchybienia. Sędzia, którego dotyczy taka uwaga, może w terminie siedmiu dni złożyć pisemne zastrzeżenie do organu, który zwrócił uwagę. Złożenie zastrzeżenia nie zwalnia go jednak z obowiązku usunięcia skutków uchybienia. Sprawa dotycząca zwrócenia sędziemu uwagi na uchybienia w zakresie postępowania sądowego jest przekazywana do sądu dyscyplinarnego.

Zwrócenie uwagi przez Ministra Sprawiedliwości nie dotyczy merytorycznej strony rozpatrywania sprawy, a zatem nie wkracza bezpośrednio w sprawowanie wymiaru sprawiedliwości. Oprócz elementów nadzoru nad działalnością administracyjną sądów zawiera element ustrojowy, administracyjny, a nawet dyscyplinarny. Czynność ta wywołuje skutki w sferze stosunku służbowego, a także stosunku pracy. Ustawodawca, nie przesądzając jednoznacznie charakteru czynności wynikającej z art. 37 § 4 p.u.s.p., ocenił ją jako zbliżoną do kary dyscyplinarnej. Przewidział dla niej m.in. termin przedawnienia. Ponadto, w razie zwrócenia uwagi, przewidziana jest procedura odwoławcza, właś­ciwa dla postępowania dyscyplinarnego[30].

Sędzia niegodzący się ze zwróconą mu uwagą ma prawo do jej zakwestionowania, w rezultacie czego organ, który zwrócił uwagę, zgodnie z art. 37 § 4a p.u.s.p., może ją uchylić albo przekazać sądowi dyscyplinarnemu, rozstrzygającemu sprawę. To, że sędzia będzie obowiązany do usunięcia skutków uchybienia sprawności postępowania, nie ma znaczenia dla jego niezawisłości, bo nie odnosi się do materii rozstrzygania sprawy czy nawet poszczególnych kwestii wpadkowych w danej sprawie.

Sprawność postępowania jest elementem prawa do sądu. Uprawnienia przyznane Ministrowi Sprawiedliwości mają wzmacniać realizację prawa do sądu w odniesieniu do tego jego elementu, który jest związany z rozpoznaniem sprawy bez zbędnej zwłoki.

Odnosząc się do instytucji tzw. wytyku sędziowskiego[31], o którym mowa w art. 40 p.u.s.p., Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że jest rozwiązaniem swoistym, które łączy cechy nadzoru judykacyjnego (jest kierowane do organu orzekającego w związku z naruszeniem przepisów prawa podczas wydawania orzeczenia przez ten organ) z nadzorem administracyjnym nad działalnością sądów (konsekwencje wytyku dotykają bezpośrednio i osobiście sędziów, którzy zasiadali w składzie sądów). Wytyk jest jednak inną instytucją niż zwrócenie uwagi w trybie art. 37 § 4 p.u.s.p. O ile art. 37 p.u.s.p. wskazuje na instrumenty nadzoru administracyjnego, o tyle instytucja uregulowana w art. 40 § 1 p.u.s.p. ma charakter sądowy. Wytknięcie uchybienia następuje w toku instancji, w związku z toczącym się postępowaniem, a organem właś­ciwym jest sąd orzekający w drugiej instancji.

Wytknięcie zwrócone jest do sądu, a nie do poszczególnych osób wchodzących w jego skład. Podczas gdy zwrócenie uwagi w trybie administracyjnym musi się wiązać z indywidualnie dającym się rozróżnić działaniem lub zaniechaniem konkretnej osoby, wytknięcie uchybienia jest skierowane do orzekającego składu sądu. Dotyczy ono sędziów, którzy w nim zasiadali, niezależnie od przypisanych im zadań. W tym trybie nie jest możliwe wzięcie pod uwagę naruszenia prawa przez poszczególnych członków składu i udzielenie wytknięcia tylko tym członkom kolegium, którzy dopuścili się uchybienia samodzielnie, lub obciążenie sądu działaniami członka jego składu. Negatywne następstwa orzeczenia o wytknięciu są dla osób ze składu sądu niezależne od ich zaangażowania w czynność zapadłą z oczywistą obrazą przepisów.

Możliwość zastosowania art. 40 p.u.s.p. wiąże się też z oceną rangi naruszenia prawa, jego skutków i następstw dla rozstrzygnięcia sprawy. Częściej jednak występuje uchybienie wynikające z nieprzestrzegania przez sąd obowiązujących przepisów prawa procesowego. Naruszenie to może polegać nie tylko na działaniu samego sądu, ale też na niedopuszczeniu do podjęcia uprawnionych działań przez strony albo na dopuszczeniu ich do działania, w sytuacji gdy prawo tego zakazuje.

„Oczywista obraza przepisu” jako przesłanka wytyku nie nawiązuje do regulacji procesowych. Niezależnie zatem od tego, co stwierdzono w postępowaniu odwoławczym w rozpoznawanej sprawie, można wytknąć tego rodzaju obrazę przepisów prawa. „Oczywista obraza przepisów” nie zależy bowiem od skutków praktycznych wywołanych w konkretnej sprawie. Nie można więc utożsamiać wyniku postępowania z oczywistą obrazą przepisów prawa. Oczywistość naruszenia wiąże się w tym wypadku z popełnieniem pewnego bezspornego błędu w zastosowaniu przepisów. Wytknięcie można stosować, gdy uchybienie ma pewien stopień wagi i znaczenia zarówno dla rozpoznawanej sprawy, jak i dla praktyki w innych sprawach.

Wytyk nie jest czyniony w odrębnym postępowaniu. Nie jest to postępowanie dyscyplinarne. Nie mają tu zastosowania przepisy rządzące postępowaniem w sprawie, w związku z którą doszło do wytknięcia, ponieważ kwestia wytknięcia nie należy do postępowania w sprawie[32].

Gdy chodzi o nadzór administracyjny, to przede wszystkim zgodnie z art. 22 § 1 p.u.s.a. Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego, prezes wojewódzkiego sądu administracyjnego oraz inne osoby powołane do kierowania i nadzoru nad działalnością administracyjną (Biuro Orzecznictwa – art. 40 § 3 ww. ustawy) mają prawo wglądu w czynności właś­ciwego wojewódzkiego sądu administracyjnego, mogą być obecni na rozprawie toczącej się z wyłączeniem jawności, mogą żądać wyjaśnień oraz usunięcia uchybień. Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz prezes wojewódzkiego sądu administracyjnego mogą uchylać zarządzenia administracyjne niezgodne z prawem. Dalsze paragrafy przewidują dla Prezesa NSA kompetencję do zarządzenia przeprowadzenia wizytacji lub lustracji w sądzie (§ 2), a w przypadku stwierdzenia uchybień w zakresie sprawności postępowania sądowego Prezes NSA oraz prezes wojewódzkiego sądu administracyjnego mogą na nie zwrócić uwagę oraz żądać usunięcia skutków uchybienia (§ 3). Powyższe czynności nie mogą wkraczać w sferę niezawisłości sędziowskiej (§ 5).

Należy dodać, że art. 29 oraz art. 49 p.u.s.a. zawierają przepisy odsyłające. Pierwszy z nich stanowi: „W sprawach nieuregulowanych w ustawie do wojewódzkich sądów administracyjnych oraz sędziów (…) stosuje się odpowiednio przepisy o ustroju sądów powszechnych (…). Okreś­lone w tych przepisach uprawnienia Ministra Sprawiedliwości przysługują Prezesowi Naczelnego Sądu Administracyjnego.” Natomiast art. 49 stanowi: „W sprawach nieuregulowanych w ustawie, do Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz do sędziów, urzędników i pracowników tego Sądu, stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące Sądu Najwyższego. Okreś­lone w tych przepisach uprawnienia Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego przysługują Prezesowi Naczelnego Sądu Administracyjnego.”[33]

7. Podsumowanie

Ustrojowe miejsce i status władzy sądowniczej oraz szczegółowe normy odnoszące się do niezawisłości sędziów są ściśle powiązane z prawem każdego do sądu gwarantowanym przez polskiego ustrojodawcę oraz przepisy prawa międzynarodowego przytaczane w niniejszym opracowaniu.

Odrębność sądów od innych władz oraz szczególny status sędziów mają służebne znaczenie wobec przysługującego każdemu prawa do rozpatrzenia jego sprawy w sposób sprawiedliwy, jawny i bez nieuzasadnionej zwłoki przez właś­ciwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Niezależność sądu i niezawisłość sędziowska nie są prawami podmiotowymi osób zajmujących stanowiska sędziowskie. Są to zasady ustrojowe, okreś­lające miejsce władzy sądowniczej w strukturze państwa, służebne wobec prawa do sądu i rzetelnego procesu. Podstawowym założeniem Konstytucji nie może tu więc być dobro pojmowanego wąsko wymiaru sprawiedliwości ani ochrona interesów osób zatrudnionych w organach władzy sądowniczej, ale dążenie do sprawnego i rzetelnego wykonywania zadań publicznych, do których sądy zostały powołane. W dokumencie zatytułowanym: „Podstawowe zasady niezależności sądownictwa”, przyjętym w 1985 r. w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych, wskazano: „przyznana sądownictwu niezależność nie tylko upoważnia sędziów, ale wręcz zmusza do sprawiedliwego prowadzenia procesów i pełnego przestrzegania praw występujących w nich stron”[34].

Prawo każdego do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właś­ciwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd zapewniają normy zawarte w art. 173–187 Konstytucji. Zarówno w literaturze prawniczej, jak i w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego podkreś­la się, że odrębność i niezależność sądów od innych władz oraz zasady niezawisłości sędziowskiej wynikają z potrzeby zapewnienia realizacji postanowień Konstytucji zawartych w preambule: „pragnąc na zawsze zagwarantować prawa obywatelskie, a działaniu instytucji publicznych zapewnić rzetelność i sprawność,” oraz w art. 2 Konstytucji, statuującym zasadę demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.

Dane sędziom w Konstytucji gwarancje niezawisłości, warunków pracy, wynagrodzenia odpowiadającego godności urzędu, nieusuwalności, stanu spoczynku i nietykalności (immunitetu) nie są przywilejami okreś­lonej grupy osób, lecz zobowiązaniem, że sędzia będzie wykonywał swoje powinności rzetelnie i nie uchybi godności.
 

Summary

of the article: Constitutional principle of judicial independence

The principle of judicial independence accorded to judges is formulated in a number of legislative acts, i.e. domestic (Constitution, laws) and international (Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, International Covenant on Civil and Political Rights, “Basic Principles of the Independence of the Judiciary” adopted by the UN) regulations, as well as internal documents adopted by the National Council of the Judiciary of Poland (“Principles of Professional Ethics of Judges”).

Judicial independence is a constitutional principle of the judiciary according to which a judge decides impartially, only on the basis of the provisions of law, and cannot be subject to any pressure or impact of the authorities, political milieus, public opinion etc. The principle of judicial independence is guaranteed by many constitutional norms, in particular: 1) obligation to remain apolitical; 2) principle of stabilisation of the position of a judge; 3) obligation to provide judges with appropriate conditions for work and granted remuneration consistent with the dignity of their office and the scope of their duties; 3) immunity and inviolability of judges.

The principle of judicial independence imposes obligations also on judges themselves. They are required to guard the noble character of their position both when on and off duty as well as to avoid everything that could derogate the dignity of a judge or weaken the confidence in their impartiality. Judges are charged with these obligations also after having terminated the performance of active judicial service and having retired.

These special rights of judges do not determine only personal privileges of this group of public officials. The legislator entrusted the judges with an extremely important task, i.e. the exercise of judicial power on behalf of the Republic of Poland. The status of judges laid down in the provisions of the Constitution, laws and international conventions is favourable, above all, to all parties to a trial. Everyone has the right to a fair, transparent trial conducted without undue delay by a competent, impartial and independent court.

Thus, the principle of judicial independence is a constitutional principle defining the status of the third power in the structure of public authorities.

 

[1] Zob. L. Garlicki, uwagi do art. 178 ust. 1, w: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, t. IV, Warszawa 2005, s. 6.

 

[2] Orzeczenie TK z 9 listo­pada 1993 r., K 11/93 (OTK 1993, cz. II).

 

[3] Zob. L. Garlicki, uwagi do art. 178, w: Konstytucja…, s. 3–4 oraz cytowana tam literatura.

 

[4] Wyrok TK z 24 października 2007 r., SK 7/06, OTK ZU-A 2007, nr 9, poz. 108, zob. również wyroki TK z: 14 kwietnia 1999 r., K 8/99 i 27 stycznia 1999 r., K 1/98, OTK ZU 1999, nr 1, poz. 3.

 

[5] Zob. wyroki TK z: 24 czerwca 1998 r., K 3/98 i 14 kwietnia 1999 r., K 8/99 powołane w wyroku z 7 listo­pada 2013 r., K 31/12 (OTK ZU-A 2013, nr 8, poz. 121).

 

[6] Wyrok TK z 24 czerwca 1998 r., K 3/98 (OTK ZU-A 1998, nr 4, poz. 52).

 

[7] Zob. L. Garlicki, uwagi do art. 178, w: Konstytucja…

 

[8] Zob. wyrok TK z 7 listo­pada 2005 r., P 20/04 (OTK ZU-A 2005, nr 10, poz. 111).

 

[9] Wyrok TK z 12 grudnia 2012 r., K 1/12 (OTK ZU-A 2012, nr 11, poz. 134).

 

[10] Art. 66 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 2013 r. poz. 427 ze zm.), dalej: p.u.s.p.

 

[11] Zobowiązujących sędziów, by − zarówno w służbie, jak i poza nią – strzegli powagi stanowiska i unikali wszystkiego, co mogłoby przynieść ujmę godności sędziego lub osłabiać zaufanie do jego bezstronności (art. 82 § 2 p.u.s.p. i art. 37 § 2 ustawy z dnia 23 listo­pada 2002 r. o Sądzie Najwyższym, Dz.U. z 2013 r. poz. 499 ze zm., dalej: u.s.n.). Mają się oni cechować nieskazitelnością charakteru (art. 61 § 1 pkt 2 p.u.s.p. i art. 22 § 1 pkt 2 u.s.n.), są ograniczeni w podejmowaniu innych zajęć i możliwości dodatkowego zarobkowania (art. 86 p.u.s.p. i art. 37 u.s.n.), ponadto zaś ciąży na nich obowiązek dochowania godności urzędu także po przejściu w stan spoczynku (art. 104 § 1 p.u.s.p.), a za uchybienie tej godności odpowiadają dyscyplinarnie (art. 107 p.u.s.p. i art. 52 § 1 u.s.n.).

 

[12] Uchwalonym przez KRS, por. załącznik do uchwały nr 16/2003 z 19 lutego 2003 r.

 

[13] Wyrok TK z 4 października 2000 r., P 8/00 (OTK ZU 2000, nr 6, poz. 189).

 

[14] Zob. wyrok TK z 4 października 2000 r., P 8/00 (OTK ZU 2000, nr 6, poz. 189) i wyrok TK z 18 lutego 2004 r., K 12/03 (OTK ZU-A 2004, nr 2, poz. 8) oraz wyrok TK z 12 grudnia 2012 r., K 1/12 (OTK ZU-A 2012, nr 11, poz. 134).

 

[15] Wyrok TK z 12 grudnia 2012 r., K 1/12.

 

[16] Wyrok TK z 4 października 2000 r., P 8/00.

 

[17] Zob. L. Garlicki, uwagi do art. 178, w: Konstytucja…, s. 22–23.

 

[18] Zob. L. Garlicki, tamże, uwagi do art. 180 ust. 2 i cytowany tam wyrok TK z 24 czerwca 1998 r., K 3/98.

 

[19] Zob. uchwałę TK z 6 listo­pada 1991 r., W 2/91 (OTK 1991, poz. 20) oraz wyrok TK z 15 stycznia 2009 r., K 45/07 (OTK ZU-A 2009, nr 1, poz. 3).

 

[20] Zob. wyrok TK z 8 maja 2012 r., K 7/10 (OTK ZU-A 2012, nr 5, poz. 18).

 

[21] Wyrok TK z 15 stycznia 2009 r., K 45/07.

 

[22] „Ślubuję uroczyście jako sędzia sądu powszechnego służyć wiernie Rzeczypospolitej Polskiej, stać na straży prawa, obowiązki sędziego wypełniać sumiennie, sprawiedliwość wymierzać zgodnie z przepisami prawa, bezstronnie według mego sumienia, dochować tajemnicy prawnie chronionej, a w postępowaniu kierować się zasadami godności i uczciwości.”

 

[23] Orzeczenie TK z 9 listo­pada 1993 r., K 11/93.

 

[24] Zob. L. Garlicki, uwagi do art. 180 ust. 5, w: Konstytucja…, s. 8.

 

[25] Wyrok TK z 7 listo­pada 2005 r., P 20/04.

 

[26] Wyrok TK z 28 listo­pada 2007 r., K 39/07 (OTK ZU-A 2007, nr 10, poz. 129).

 

[27] Powołany w wyroku z 15 stycznia 2009 r., K 45/07, A. Bojańczyk, Glosa do uchwały Sądu Najwyższego z 5 lipca 2002 r., SNO 22/02, „Przegląd Sądowy” 2003, nr 7–8, s. 186.

 

[28] Powołane w wyroku z 15 stycznia 2009 r., K 45/07 uchwała SN z 12 wrześ­nia 2006 r., SNO 40/06 oraz uchwała NSA z 23 marca 2007 r., I OW 7/07.

 

[29] Art. 29 in fine ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. – Prawo o ustroju sądów administracyjnych – Dz.U. Nr 153, poz. 1269 ze zm., dalej: p.u.s.a.

 

[30] TK w wyroku z 15 stycznia 2009 r., K 45/07 powołał się na wyrok SN z 4 kwietnia 2005 r., I PK 195/2004, OSNP 2006, nr 1–2, poz. 2.

 

[31] W wyroku z 15 stycznia 2009 r., K 45/07 TK uznał za niezgodne z Konstytucją rozwiązanie uniemożliwiające członkowi składu orzekającego złożenie wyjaśnień do wytknięcia sądowi uchybienia. Aktualne przepisy prawa przewidują taką możliwość.

 

[32] Wyrok TK z 15 stycznia 2009 r., K 45/07.

 

[33] Przepisy p.u.s.a. dotyczące kwestii niezależności sądów i sędziów nie były przedmiotem rozstrzygnięć Trybunału Konstytucyjnego, natomiast TK wielokrotnie badał te zagadnienia regulowane w przepisach p.u.s.p. Dlatego też zostaną tu przytoczone wypowiedzi TK odnośnie do przepisów prawa o ustroju sądów powszechnych, gdyż regulacje ww. kwestii w obu ustawach są zbieżne, a ponadto art. 29 p.u.s.a. zawiera odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów prawa o ustroju sądów powszechnych w sprawach nieuregulowanych ustawą p.u.s.a.

 

[34] Podstawowe zasady niezależności sądów i niezawisłości sędziów przyjęte przez VII Kongres Narodów Zjednoczonych poświęcony zapobieganiu przestępczości i postępowaniu z przestępcami, Mediolan 26 sierpnia – 6 wrześ­nia 1985 r., a następnie potwierdzone przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w rezolucji 40/32 z 29 listo­pada 1985 r. i 40/146 z 13 grudnia 1985 r.

 

Artykuł ukazal się w czasopiśmie Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego - Nr 1/2015>>>