Projekt nowego kodeksu etycznego przygotowany został przez Krajową Radę Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym. Prokuratorzy i asesorzy prokuratorscy mają czas do końca listopada na zgłaszanie uwag do niego.
Przygotowywany kodeks ma zastąpić dotychczasową regulację, którą we wrześniu 2012 r. przyjęła nieistniejąca już Krajowa Rada Prokuratury.

W projekcie jest kilka nowych elementów, ale niektóre z zaleceń zawartych w dotychczasowej regulacji nie będą powtórzone w nowej.

Zgodnie z projektem nowego "Zbioru zasad etyki zawodowej prokuratorów" prokurator ma obowiązek zawsze przestrzegać prawa i dobrych obyczajów, postępować uczciwie, zachowywać się godnie i honorowo, dbać o autorytet pełnionego urzędu, a także o autorytet prokuratury, odnosić się z szacunkiem do organów Rzeczypospolitej Polskiej oraz ich reprezentantów.

W dotychczasowym tekście zasad były m.in. zapisy zobowiązujące przełożonego prokuratora do powstrzymywania się od wydawania takich poleceń, które byłyby sprzeczne z tymi zasadami etyki. Przepisy pozwalały też w razie naruszenia zasad etycznych na uzasadnioną odmowę wykonania polecenia, zarządzenia czy wytycznych przełożonego. Odmowa wymagała formy pisemnej wskazania jej powodów.

W poprzednich zapisach znalazł się też fragment dotyczący zakazu dyskryminacji przez prokuratorów kogokolwiek ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, podchodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną lub z innych podobnych przyczyn.

Do tej pory prokurator miał też pamiętać, że reprezentuje organ Rzeczpospolitej Polskiej, stojący na straży praworządności, praw obywateli i interesu publicznego, mieć na uwadze prawa człowieka i podstawowe wolności. Dotychczasowe zasady mówiły też o tym, że prokurator miał powstrzymywać się od demonstrowania swoich poglądów politycznych, rozważnie korzystać z konstytucyjnej wolności słowa. Miał też unikać zachowań i sytuacji, które mogłyby przynieść ujmę jego godności, lub osłabić zaufanie do sprawowanego urzędu.

Nowy projekt na wstępie przypomina ślubowanie prokuratorskie: "Ślubuję uroczyście na powierzonym mi stanowisku prokuratora służyć wiernie Rzeczypospolitej Polskiej, stać na straży prawa i strzec praworządności, obowiązki mojego urzędu wypełniać sumiennie, dochować tajemnicy prawnie chronionej, a w postępowaniu kierować się zasadami godności i uczciwości".


W tekście zapisano, że prokuratorowi nie wolno wykorzystywać swego stanowiska lub funkcji do wspierania interesu własnego lub interesów innych osób, w szczególności osób mu bliskich, a także do działania na szkodę innych osób. Nie może także zachowywać się w sposób, który mógłby przynieść ujmę godności prokuratora lub osłabić zaufanie do pełnionego przez niego urzędu.


Rada chce, by w zbiorze zasad znalazł się też zapis o tym, że prokurator ma obowiązek unikać zachowań i sytuacji, które mogłyby podważyć zaufanie do jego niezależności, bezstronności i rzetelności zawodowej lub wywoływać wrażenie braku poszanowania dla prawa.


Zwraca też uwagę, że prokurator powinien unikać kontaktów osobistych i relacji ekonomicznych z osobami i innymi podmiotami, które mogłyby rodzić konflikt interesów i przez to negatywnie wpływać na postrzeganie bezstronności prokuratora i podważać zaufanie do urzędu prokuratora, a także unikać podejmowania tego rodzaju działań w sferze zawodowej, publicznej i prywatnej.


Proponowany kodeks etyczny zawiera też uregulowania dotyczące współpracy z mediami. Zakłada, że informacje z toczącego się postępowania przygotowawczego lub dotyczące działalności prokuratury - z wyłączeniem informacji niejawnych - mogą być przekazywane mediom wyłącznie przez Prokuratora Generalnego, kierownika jednostki organizacyjnej prokuratury albo innego upoważnionego w tym zakresie prokuratora.


Zgodnie z uchwalonym przez Radę projektem prokurator, wypowiadając się publicznie, w szczególności w mediach, na temat toczącego się lub zakończonego postępowania, "nie powinien formułować ocen dotyczących pracy innych prokuratorów i działalności prokuratury bez uzyskania rzetelnej informacji dotyczącej przedmiotu wypowiedzi". Takie publiczne wypowiedzi prokuratora "powinny być rzeczowe, wyważone i zrozumiałe".


Prokurator powinien "zachowywać godną postawę oraz stosowny dystans, być uprzejmym, cierpliwym i stanowczym", a także wymagać właściwego zachowania w kontaktach z uczestnikami postępowania.


"W razie niewłaściwego zachowania uczestników postępowania prokurator powinien reagować zdecydowanie i stosownie do okoliczności" - zakłada zbiór zasad. Ta zasada ma zastosowanie również w kontaktach prokuratora "z obrońcami, pełnomocnikami procesowymi, przedstawicielami innych instytucji publicznych, a także przedstawicielami mediów i organizacji społecznych" - zapisano.


"Prokurator powinien udzielać uczestnikom postępowania pouczeń, a w razie potrzeby wyjaśniać im kwestie prawne związane z postępowaniem, w sposób dla nich zrozumiały" - stwierdza projekt.


Uprzejmie i życzliwie prokurator powinien odnosić się do innych prokuratorów oraz pracowników prokuratury "dbając o to, by relacje międzyludzkie w miejscu pracy były pozbawione zbędnych napięć i nie powodowały niepożądanego stresu".


Empatię prokurator powinien wykazywać w stosunku do pokrzywdzonych. Powinien też unikać zachowań mogących wywoływać pogłębienie ich stresu wywołanego pokrzywdzeniem.


Warunki przeprowadzenia swoich działań prokurator powinien dostosować do osób, które ze względu na wiek, stan zdrowia, niepełnosprawność lub inne podobne cechy mają ograniczone możliwości poruszania się lub zrozumienia tych czynności.


Zgodnie z konsultowaną treścią zbioru zasad etycznych prokuratorowi nie wolno należeć do organizacji, której istnienie jest przez prawo zakazane, ani takiej organizacji w jakiejkolwiek formie wspierać. Nie wolno mu też demonstracyjnie ujawniać swoich poglądów politycznych biorąc udział w pokojowych zgromadzeniach i innych formach publicznej aktywności.


Prokurator w miejscach publicznych oraz podczas publicznych wystąpień "powinien zachowywać się w sposób zgodny z normami kultury, wykazując powściągliwość w wyrażaniu emocji i nie tracąc kontroli nad własnym zachowaniem". Jednocześnie podejmując polemikę ze stanowiskiem innych osób - również w debacie publicznej - "powinien zachować umiar i unikać sformułowań deprecjonujących te osoby; nie może jednak pozostawiać bez reakcji wypowiedzi, które naruszają obowiązujące prawo".


Szczególną ostrożność prokurator powinien zachowywać korzystając z mediów społecznościowych - zakłada projekt - i kierować się podobną zasadą umiaru "nawet jeżeli są kierowane do ograniczonego kręgu odbiorców, a także w razie zamieszczania wpisów i komentarzy bez ujawnienia rzeczywistych danych prokuratora". (ks/pap)