Patrycja Rojek-Socha: Zgodnie z zaleceniami resortu, sądy do 15 maja mają nie wyznaczać rozpraw w sprawach innych niż te z katalogu spraw pilnych. Jest szansa, że po tym terminie zacznie się „odmrażanie” pracy sądów?
Anna Dalkowska: Rzeczywiście wskutek uzgodnień z prezesami sądów apelacyjnych, z którymi od początku marca odbywałam codzienne telekonferencje, ustaliliśmy ograniczenia w pracy sądów w związku z ogłoszonym w Polsce stanem epidemii. Wystosowaliśmy szereg rekomendacji dotyczących organizacji pracy, wstrzymania korespondencji, jak również odwołania rozpraw i posiedzeń jawnych. W ich następstwie prezesi sądów, zgodnie ze swoimi kompetencjami wydali stosowne zarządzenia. Potem nastąpiła zmiana legislacyjna - tarcza antykryzysowa 1, z mocy której zawieszone zostały lub wstrzymane biegi terminów procesowych, sądowych i administracyjnych. Wprowadzony został równocześnie ustawowy zakaz przeprowadzania rozpraw i posiedzeń niejawnych. Taki stan prawny obowiązuje do dzisiaj.
Czytaj w LEX: Definicja i rozpatrywanie przez sądy spraw pilnych w dobie koronawirusa i regulacji z tzw. tarczy antykryzysowej >
Czytaj: Będzie powtórka z e-doręczeniami - MS szykuje kolejny projekt>>
Czy ministerstwo wie ile w tym czasie rozpraw się nie odbyło?
Według danych sprzed około tygodnia ponad 230 tys. rozpraw zostało odwołanych. Ta liczba pokazuje na pilną potrzebę dostosowania pracy sądów do istniejących obecnie warunków zagrożenia epidemiologicznego. I służy temu przygotowana w Ministerstwie Sprawiedliwości tzw. tarcza sprawiedliwości, której celem jest stopniowy powrót do pełnej działalności orzeczniczej sądów poprzez uchylenie przepisów zawieszających bieg terminów procesowych i równoczesne uchylenie zakazu wyznaczania rozpraw i posiedzeń jawnych.
Czytaj w LEX: Funkcjonowanie sądów i wymiaru sprawiedliwości w obliczu koronawirusa >
Ustawa jest obecnie w Senacie (w nocy przed publikacją wywiadu Senat wprowadził poprawki do tarczy 3, ustawa wraca do Sejmu).
Mamy nadzieję, że te prace wkrótce się zakończą i ustawa wejdzie w życie. Rozwiązania w niej zawarte uchwalone przez Sejm przekazane zostały do Senatu z końcem kwietnia i liczyliśmy na to, że jej przepisy będą obowiązywać już od ok. 15 maja. Teraz już wiemy, że z uwagi na przedłużający się proces legislacyjny w Senacie moment „odmrożenia” pracy sądów opóźni się.
Czytaj w LEX: Prawa i obowiązki pełnomocników procesowych w praktyce w związku z koronawirusem >
Te rozwiązania pozwolą na bezpieczne rozpatrywanie przez sądy spraw?
Ministerstwo Sprawiedliwości widzi potrzebę bezpiecznego „odmrażania” pracy sądów, tak aby nie odbyło się to ze szkodą dla podmiotów uczestniczących w postępowaniach sądowych i pracowników wymiaru sprawiedliwości. Wszelkie zaproponowane mechanizmy mają na celu przywrócenie stronom dostępu do wymiaru sprawiedliwości jako jednego z fundamentów funkcjonowania państwa i zapewnienie realizacji konstytucyjnej zasady prawa do sądu.
Czytaj: Sądy szykują się do pracy - maseczki, szyby plexi>>
Jakie będą najistotniejsze zmiany?
Nowe rozwiązania legislacyjne wprowadzają w postępowaniach cywilnych na czas trwania stanu epidemii lub w ciągu roku po jego zakończeniu - zasadę przeprowadzania rozprawy lub posiedzenia jawnego przy użyciu urządzeń technicznych, na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. Osoby w nich uczestniczące nie muszą przebywać w budynku sądu.
Czytaj w LEX: Funkcjonowanie kancelarii prawnej i środki prawne w praktyce w sytuacji stanu zagrożenia epidemicznego koronawirusem >
Sąd będzie mógł je też przeprowadzić w sposób tradycyjny.
Jeśli nie będzie nadmiernego zagrożenia dla zdrowia osób w nich uczestniczących, to tak. Ocena zaistnienia powyższej okoliczności należy do składu orzekającego w konkretnej sprawie. Kolejną zmianą, której celem jest umożliwienie rozpoznania spraw, jest możliwość przeprowadzenia posiedzenia niejawnego, jeżeli rozpoznanie na rozprawie lub posiedzeniu jawnym mogłoby wywołać nadmierne zagrożenie dla zdrowia osób w nich uczestniczących, nie można przeprowadzić ich na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku, a żadna ze stron nie sprzeciwiła się przeprowadzeniu takiego posiedzenia w terminie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia o skierowaniu sprawy na posiedzenie niejawne. Przypomnę, że w celu zapewnienia bezpieczeństwa także członkowie składu orzekającego z wyjątkiem przewodniczącego i referenta sprawy, będą mogli brać udział w posiedzeniu za pomocą środków komunikacji elektronicznej, z wyjątkiem posiedzenia, na którym ma dojść do zamknięcia rozprawy.
Czytaj: Tarcza 3 uchwalona, ale znowu bez e-komunikacji z sądem>>
A co ze sprawami karnymi?
Jest przygotowany projekt przepisów, które zapewne trafią do kolejnej nowelizacji "tarczy". Przypisują one możliwość wprowadzenia zdalnej rozprawy także w procedurze karnej. Przygotowanie tego projektu wymagało trochę dłuższego czasu, ze względu na specyfikę postępowania karnego, a przede wszystkim konieczność zapewnienia - szczególnie w przypadku osób pozbawionych wolności - należytej ochrony ich interesów i praw.
Czytaj w LEX: Funkcjonowanie zakładów karnych w czasie epidemii koronawirusa >
Jak w praktyce takie wznowienie pracy sądów ma wyglądać? Są już przygotowane rekomendacje dla nich?
Tak, równocześnie z tymi działaniami legislacyjnymi idą też działania faktyczne. Minister sprawiedliwości analizuje i określi w rekomendacjach dla sądów warunki dla przeprowadzania takich rozpraw, mając na uwadze możliwości techniczne i organizacyjne sądów oraz potrzebę sprawnego działania systemu, przy jednoczesnym zapewnieniu odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa. Przygotowujemy je w konsultacji z prezesami sądów i pracownikami, a także z Głównym Inspektorem Sanitarnym. Mogę powiedzieć, że to końcowy etap prac i w najbliższym czasie po uzyskaniu opinii GIS przekażemy je prezesom sądów.
Kierunek?
Nadrzędnym celem jest zapewnienie bezpieczeństwa epidemiologicznego wszystkim osobom: pracownikom, sędziom, stronom i pełnomocnikom. Wymaga to podjęcia kompleksowych działań w zakresie organizacji pracy sądów i komunikacji interpersonalnej między pracownikami, stronami i osobami przebywającymi na terenie sadów, przy bezwzględnym zachowaniu aktualnie obowiązujących przepisów sanitarno-epidemicznych. Bezpieczna sala rozpraw, której wdrożenie będziemy rekomendować sądom ma zapewnić ich realizację. Rekomendujemy wprowadzenie szyb ochronnych plexi przy stołach sędziowskich, rozważamy możliwość ograniczenia udziału publiczności - w zależności od decyzji prezesów - albo przez ogólne wyłączenie takiej możliwości, albo wprowadzenie tzw. kart wstępu. Planowane są też zmiany w systemie pracy sądów.
Czytaj: Komunikacja elektroniczna w sądach upadła, bo poczta nie zarobi>>
Jak miałoby się to odbywać?
Rozważany jest i będziemy to rekomendować, system pracy zmianowej, czyli na dwie tury z konieczną między nimi przerwą, na dezynfekcję pomieszczeń. Wymaga to jednak porozumienia z pracownikami sądów i urzędników. Czas pracy sędziego jest nienormowany i regulowany jego wymiarem zadań, natomiast z pracownikami jest inaczej. Rekomendujemy również stworzenie specjalnej komunikacji w sądach, w stref przed salami rozpraw, w których będą miały prawo przebywać osoby wezwane lub zawiadomione. Powinny być tak zorganizowane, aby zapewnić właściwe odstępy między osobami i ograniczenie bezpośredniej obsługi interesantów w sekretariatach wydziałów. I wprowadzenie systemu umożliwiającego kontrolę liczby osób udających się do poszczególnych pomieszczeń sądowych - sala rozpraw, czytelnia, kasa. Przez cały czas przebywania w budynku sądu niezbędne będzie przestrzeganie aktualnie obowiązujących zasad epidemiczno-sanitarnych - zasłonięcie ust i nosa, itp.
A jeżeli chodzi o świadków, też będą rekomendowane przerwy przy przesłuchaniu?
Organizacja i sposób przeprowadzenia rozprawy stanowi kompetencję składu orzekającego. Podczas rozprawy to przewodniczący składu orzekającego są gospodarzami i to oni będą decydować o ewentualnych przerwach w przesłuchaniu świadków czy stron. Minister Sprawiedliwości nie posiada kompetencji w tych zakresie, sprawuje jedynie administracyjny nadzór nad działalnością sądów. Oczywiście dla obywateli najbardziej komfortową byłaby sytuacja, gdyby we wszystkich sądach powszechnych i administracyjnych obowiązywały jednolite zasady i reguły postępowania.
A jeśli chodzi o system do wideokonferencji - czy w tym zakresie MS zaleci sądom jakiś konkretny? A może zostanie wprowadzony nowy system?
Sądy wyposażone są w różne systemy umożliwiające komunikowanie na odległość i posiadają narzędzia do realizacji wideokonferencji. W obecnej procedurze cywilnej już teraz - po nowelizacji z 2019 r. - jest możliwość przesłuchiwania świadków na odległość. Rozważamy i badamy funkcjonalność różnych systemów, ale decyzja co do rekomendacji nie została jeszcze podjęta i trudno powiedzieć czy w ogóle taka rekomendacja zostanie wystosowana, ponieważ trzeba mieć na względzie obiektywne możliwości sądów.
Co z e-doręczeniami, po raz kolejny z tarczy zostały usunięte z projektu. Ministerstwo do nich wróci?
Faktycznie rozwiązania dotyczące e-doręczeń zostały usunięte podczas procesu legislacyjnego. Przepisy wymagają bowiem dalszej analizy, ale jesteśmy konsekwentni i prace w tym kierunku nadal trwają w Ministerstwie Sprawiedliwości. Wyrażam głęboką nadzieję, że przepisy dotyczące e-doręczenia wkrótce pojawią się w kolejnych projektach legislacyjnych. Wszyscy zdajemy sobie sprawę z tego, że jest to konieczne. W Tarczy Sprawiedliwości (tarczy 3) jest natomiast kompetencja dla ministra sprawiedliwości, która daje możliwość stworzenia kompleksowego systemu, nie tylko e-doręczeń, ale przede wszystkim systemu teleinformatycznego obsługującego postępowania sądowe, przy uwzględnieniu możliwości technicznych i organizacyjnych sądów oraz potrzebę sprawnego działania systemu przy jednoczesnym zapewnieniu odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa.
Czy w takim razie ministerstwo będzie próbowało po raz kolejny wprowadzić przepisy dotyczące e-doręczeń do noweli tarczy?
Tak, ponieważ system e-doręczeń stanowi konieczne narzędzie do funkcjonowania sądów w warunkach stanu epidemii. Dlatego też pracujemy nad kolejnym rozwiązaniem tej kwestii w kolejnych regulacjach. Wymagają one jednak gruntownej analizy z punktu widzenia bezpieczeństwa osób w tym uczestniczących.
Czy można się spodziewać w takim razie zaleceń dotyczących doręczeń pism?
Wstrzymanie pracy sądów, a w ślad za tym wysyłki korespondencji po "odmrożeniu" sądów może spowodować trudności z terminową realizacja wysyłek z uwagi na ich dużą ilość. Możemy jedynie w tym momencie zalecać by pisma, których wysyłka została wstrzymana, wysyłane były partiami.
Kiedy można się spodziewać kolejnej nowelizacji tarczy?
Jest przygotowany projekt ustawy stanowiący drugą część noweli tarczy antykryzysowej 3, którą koordynuje Ministerstwo Rozwoju. Być może zmiany dotyczące rozprawy zdalnej w postępowaniu karnym znajdą się jeszcze w tym drugim projekcie, Jeśli się nie uda, będą zapewne kolejne projekty legislacyjne.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
