Kwestie te uregulowane są w artykule XXXIII kodeksu cywilnego. Zgodnie z obowiązującymi przepisami istotą darowizny jest bezpłatne przekazanie świadczenia na rzecz obdarowywanego. Może to nastąpić tylko wtedy gdy darczyńca dysponuje całkowicie przekazywanym majątkiem. W przypadku darowanej nieruchomości zawsze musi zostać spisany akt notarialny. W przeciwnym wypadku świadczenie nie dojdzie do skutku. 

Zgodnie z art. 893 darczyńca może włożyć na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie). Polecenie to może nie mieć związku z samym przedmiotem - choćby konieczność przekazania osobie trzeciej innego przedmiotu lub zapewnienie utrzymania osobie obdarowującej. Niewykonanie go może skutkować cofnięciem darowizny, jeśli nie została jeszcze wykonana.

Czytaj: Odwołanie darowizny możliwe, jeśli zachowanie obdarowanego godzi w normy moralne>>

Odwołanie możliwe, kluczowa "rażąca niewdzięczność"

Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Przepis art. 898 par. 1 k.c. stanowi wentyl bezpieczeństwa dla tych darczyńców, którzy po dokonaniu darowizny spotkali się z rażąco nagannymi zachowaniami ze strony obdarowanych. Zawarcie umowy darowizny nakłada bowiem na obdarowanego moralny obowiązek wdzięczności wobec tego, kto przekazał mu określony majątek.

- Na gruncie kodeksu cywilnego rażącą niewdzięczność, zatem kwalifikowaną postać, ma dopiero takie postępowanie darczyńcy, które oceniane przez pryzmat istniejących reguł moralnych oraz prawnych świadczy o tym, że darczyńca odczuwa je jako wysoce ujemne. Mowa jest nie o każdym negatywnym zachowaniu obdarowanego, lecz o na tyle intensywnym zachowaniu, iż jego ocena pozwala na ustalenie, iż jest to nie tylko niewdzięczność, lecz jest ona rażąca – wskazuje dr Szymon Solarski, adwokat z Kancelarii Solarski w Zabrzu, wykładowca Wyższej Szkoły Finansów i Prawa w Bielsku Białej.

Mecenas Solarski zwraca uwagę, że w przepisach nie sprecyzowano pojęcia rażącej niewdzięczności, jednakże z treści przepisu art. 899 par. 2 k.c. można wyinterpretować wskazówkę, iż z całą pewnością za rażącą niewdzięczność należy uznać sytuację, gdy obdarowany pozbawia darczyńcę życia lub powoduje rozstrój zdrowia będący przyczyną jego śmierci. Podkreśla, że zachowanie kwalifikujące się jako rażąca niewdzięczność może polegać zarówno na działaniu jak i zaniechaniu oraz nie wymaga dla swej istoty sprzeczności z prawem zarówno karnym czy cywilnym. Skutki rażącej niewdzięczności mogą objawiać się zarówno w sferze moralnej darczyńcy, jak i polegać na wyrządzeniu mu szkody majątkowej.

- Darczyńca, który uważa, że obdarowany dopuszcza się względem niego rażącej niewdzięczności, może odwołać darowiznę. W tym celu powinien złożyć obdarowanemu oświadczenie na piśmie - wskazuje adwokat Łukasz Strzelecki, prowadzący kancelarię adwokacką w Miechowie. Jak tłumaczy, wystarczające będzie wysłanie listu poleconego ze stwierdzeniem, że odwołuje darowiznę z uwagi na rażącą niewdzięczność i wskazaniem, jakie zachowania obdarowanego o niej świadczą.

 

Rok na odwołanie darowizny

- Oświadczenie to nie spowoduje, że własność nieruchomości przejdzie automatycznie na darczyńcę. Dopiero obdarowany powinien w formie aktu notarialnego dokonać jej zwrotu. Jeśli tego nie zrobi, darczyńca musi wystąpić do sądu z powództwem o zobowiązanie obdarowanego do złożenia oświadczenia woli, którego treścią będzie powrotne przeniesienie własności nieruchomości. W razie uwzględnienia powództwa, wyrok stanowi podstawę dla darczyńcy do wpisania go w księdze wieczystej jako właściciela - dodaje adwokat Strzelecki. 

Co ważne zgodnie z art.  899.  par. 1. darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.

Z kolei zgodnie z par. 2 spadkobiercy darczyńcy mogą odwołać darowiznę z powodu niewdzięczności tylko wtedy, gdy darczyńca w chwili śmierci był uprawniony do odwołania albo gdy obdarowany umyślnie pozbawił darczyńcę życia lub umyślnie wywołał rozstrój zdrowia, którego skutkiem była śmierć darczyńcy.

Paragraf 3 określa natomiast, że darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego.

Jak liczyć ten termin wskazuje orzecznictwo sądów. I tak Sąd Apelacyjny w Gdańsku w marcu 2017 r. orzekł, że roczny termin do odwołania darowizny liczy się od dowiedzenia się darczyńcy o rażącej niewdzięczności obdarowanego. W razie śmierci darczyńcy termin ten nie biegnie dla spadkobiercy na nowo, bez względu na to, kiedy orzeczono o stwierdzeniu nabycia spadku. Przyjmuje się, że skoro uprawniony przez jeden rok darowizny nie odwołuje, to albo obdarowanemu przebaczył, albo nie odczuł, że zachowanie obdarowanego nosi znamiona zachowania niewdzięcznego. 

Czytaj: Kto daje, ten odbiera… z powodu rażącej niewdzięczności>>

Ważny charakter terminu

Ten sam SA przypomniał, że termin z art. 899 par. 3 k.c. nie jest terminem przedawnienia, lecz terminem o charakterze prekluzyjnym. A to oznacza, że upływ terminu powoduje niemożność odwołania darowizny z uwagi na zachowanie obdarowanego, o którym uprawniony dowiedział się ponad rok przed złożeniem oświadczenia o odwołaniu darowizny. 

Po tym terminie odwołanie darowizny stanie się niemożliwe. Oczywiście w razie pojawienia się później nowych zachowań rażąco niewdzięcznych, ponownie będzie można odwołać darowiznę. Zachowania sprzed roku nie będą jednak miały już znaczenia - zaznacza adwokat Strzelecki.

Adwokat Solarski dodaje, że w sporze oprócz dochowania terminu kluczowe będą wiarygodne dowody. - Do wykazania, iż obdarowany popełnił akt rażącej niewdzięczności wymagane jest udowodnienie nie tylko, iż popełnił on negatywne zachowanie względem darczyńcy, lecz także to, iż darczyńca to zdarzenie odczuł na tyle silnie, iż pozwala to na przyjęcie, że doszło do rażącej postaci niewdzięczności. W celu wykazania tych zdarzeń należy przedstawić dowody świadczące o popełnieniu danego czynu przez obdarowanego, a także dowody świadczące o sferze przeżyć psychicznych obdarowanego. W tej materii pierwszoplanowym dowodem z pewnością jest przesłuchanie stron postępowania oraz świadków – wskazuje.

 Zaznacza, że warto sięgnąć też po zapisy rozmów SMS, nagarnia monitoringu, czy dokumentacji medycznej. Zauważa, że czasami pomocne mogą okazać się ekspertyzy biegłych sądowych np. psychiatryczne lub psychologiczne.

 


Odwołanie darowizny niewykonanej

Zgodnie z art. 896 k.c. darczyńca może odwołać darowiznę jeszcze niewykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych.

Z kolei zgodnie z art.  897. jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.

Darowizna a masa spadkowa

Kiedy darowizna nie wchodzi do masy spadkowej? Istnieją dwie możliwości:

  • w umowie darowizny trzeba zamieścić zapis o wykluczeniu ze schedy spadkowej,
  • przy sporządzaniu testamentu należy zawrzeć wykluczenie dziedziczenia ustawowego oraz wykluczenie majątku ze schedy spadkowej.

Dodatkowo darowizna nie może zostać podważona przez pozostałych spadkobierców. Wykluczenie ze schedy spadkowej nie oznacza jednak wyłączenia majątku z wyliczania należnego zachowku dla pozostałych spadkobierców. Tyle, że jeśli darowizna została wykonana przynajmniej 10 lat od otwarcia spadku, to majątek przekazany na rzecz osób postronnych nie bierze udziału w podziale spadkowym, a tym samym w wyliczaniu zachówku. Jeśli zaś darowizna była dokonywana na rzecz własnych spadkobierców, darowany majątek będzie doliczony zawsze do wartości spadku. Istnieje także inna możliwość, by darowizna a zachowek były rozpatrywane osobno i niełączone ze sobą w przypadku podziału spadkowego – całkowite wydziedziczenie spadkobierców. 
 

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 8.03.2017 r., I ACa 711/16, LEX nr 2341109

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.