Wstęp
W ciągu ostatnich miesięcy w dyskusjach nad polityką rodzinną naszego państwa przewija się problematyka organizacji wychowania przedszkolnego i opieki nad małym dzieckiem. Na istniejące w tej dziedzinie problemy nakłada się konieczność wspomagania pracowników przez ich pracodawców w zapewnieniu pracownikom równowagi między pracą a życiem prywatnym, w tym rodzinnym.
Wśród rozwiązań stosowanych w innych krajach Unii Europejskiej na uwagę zasługuje projekt austriacki, kiedy to wiedeńska firma, właściciel biznes-parku, doszła do wniosku, że środowisko przyjazne rodzicom jest bardzo ważne dla jej rozwoju. Projekt w postaci przedszkola (zakładowego) został zrealizowany przy współpracy 3 sąsiadujących z sobą gmin oraz firm mających swoje siedziby w biznes-parku ze znaczącym wsparciem rządu południowej Austrii.1
Czy takie rozwiązanie jest u nas możliwe? Przedszkole nie jest organizacją nastawioną na zysk. Korzyści płynące z założenia przedszkola są – w okresie jego funkcjonowania – pozamaterialne. W krótkiej perspektywie czasowej jest deficytowe. Dlaczego więc warto prowadzić przedszkole i na czyją pomoc można liczyć?
Wszystkie strony tego przedsięwzięcia dostrzegają korzyści. Firma oferująca atrakcyjne miejsce pracy „przyciągnie” specjalistów, którzy przyspieszą jej rozwój; zyska na tym wizerunek pracodawcy. Pomoże pracownikom w organizacji opieki nad dziećmi, czyniąc ich bardziej dyspozycyjnymi. Gmina, której ustawowe zadanie będzie realizowane w sposób profesjonalny, chętniej zapewne przyzna dotację w miarę swoich możliwości.
Problemem do rozwiązania pozostaje oczywiście założenie przedszkola czy innej placówki wychowania przedszkolnego i opieki nad dzieckiem.
W poniższym tekście znajdują się najważniejsze informacje, przepisy prawne, których znajomość jest konieczna przy zakładaniu takiej placówki. Tekst nie jest opracowaniem prawno-naukowym. Zawiera podstawowe informacje prawne i argumenty przemawiające za zakładaniem przedszkoli przez osoby prawne. Dla bardziej przejrzystej interpretacji całości nie oznaczono cytatów przepisów prawnych, przypisy zaś pozwolą na szybkie odszukanie tekstów źródłowych.
1. Co to jest przedszkole?
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) - dalej u.s.o., nie podaje jednoznacznej definicji przedszkola. Warto ją zbudować – przyda się choćby w „wycieczce” po urzędach. Przedszkole jest to placówka dydaktyczna, wychowawcza i opiekuńcza, działająca na podstawie przepisów u.s.o., założona lub wpisana do ewidencji prowadzonej przez gminę, na terenie której się znajduje, realizująca podstawę programową wychowania przedszkolnego określoną przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania.
Wychowanie przedszkolne obejmuje dzieci w wieku 3–6 lat2. Przedszkole może być publiczne lub niepubliczne3. Przedszkole publiczne – zgodnie z przepisami art. 6 u.s.o. – to takie, które:
• prowadzi bezpłatne nauczanie i wychowanie w zakresie co najmniej podstawy programowej wychowania przedszkolnego,
• przeprowadza rekrutację dzieci na zasadzie powszechnej dostępności,
• zatrudnia nauczycieli posiadających kwalifikacje określone w odrębnych przepisach.
2. Możliwości prawne założenia placówki wychowania przedszkolnego
System oświaty zapewnia możliwość zakładania placówek przez różne podmioty:
• jednostki samorządu terytorialnego (tylko szkoły i placówki publiczne),
• inne osoby prawne,
• osoby fizyczne4.
Przedszkole – zarówno publiczne, jak i niepubliczne – może założyć osoba fizyczna – każdy dorosły obywatel, który zarejestrował działalność gospodarczą (nie musi mieć specjalnego wykształcenia), lub osoba prawna – podmiot wpisany do właściwego rejestru (np. firma, spółka, stowarzyszenie, fundacja, spółdzielnia itp.), jeśli posiadają odpowiednie zapisy statutowe.
Wybór organu prowadzącego przedszkole (placówkę przedszkolną) zależy od specyfiki miejsca i środowiska. O rodzaju placówki przedszkolnej decyduje organ prowadzący po zebraniu informacji i dokonaniu oceny możliwości organizacyjno-prawnych, finansowych i lokalowych jej funkcjonowania.
3. Ocena sytuacji
Bardzo istotne jest, aby zorientować się w sytuacji, rozeznać potencjał, możliwości finansowe i organizacyjne, a także potrzeby firmy. W prace nad budową koncepcji warto włączyć nie tylko decydentów (np. dyrektor personalny, dyrektor finansowy), ale przede wszystkim tych, którzy są bezpośrednio zainteresowani (np. pracownicy-rodzice), oraz tych, którzy są chętni wesprzeć realizację tego pomysłu, np. pomysłodawcy.
Etap analizy potrzeb zarówno pracowników, jak i firmy jest niezwykle ważny, gdyż zakładanie placówki przedszkolnej może nieść z sobą wiele zagrożeń. Wystarczy wymienić tu choćby kilka:
• niechęć do pomysłu ze strony pracowników, którzy z takiej możliwości nie skorzystają (ponieważ np. pracują w oddziale firmy, nie mają dzieci lub dzieci są starsze);
• potencjalne konflikty w pracy wynikające z przenoszenia złych relacji między dziećmi na relacje zawodowe między rodzicami;
• brak gwarancji, że co roku odpowiednia liczba dzieci będzie chciała uczęszczać do placówki, podczas gdy koszty działalności będą ponoszone.
Potrzeby
Świadomość własnych możliwości i potrzeb jest niezbędna, aby zapewnić placówce stabilne funkcjonowanie i rozwój. Zanim zaczniemy konkretnie działać, spróbujmy ocenić sytuację. Pomoże w tym kilka pytań w poszczególnych obszarach przyszłej działalności.
Potrzeby można uporządkować według kilku kryteriów:
– podstawowe:
• ile dzieci potrzebuje opieki przedszkolnej?
• czy są wśród nich dzieci niepełnosprawne?
• w jakim stopniu rodzice są świadomi potrzeby przygotowania przedszkolnego, a jakim firma jest w stanie ułatwić (umożliwić) im wypełnienie obowiązków wynikających z tej potrzeby?
– zapewniające bezpieczne funkcjonowanie i rozwój:
• możliwości lokalowe w pobliżu firmy,
• plac zabaw lub tereny zielone,
• warunki w lokalu,
• zorganizowanie transportu,
– oczekiwania rodziców i firmy co do rezultatów działania takiej placówki.
Podejmując decyzję, warto również zorientować się, z czym są największe problemy. Może się bowiem okazać, że największego wsparcia potrzebują rodzice dzieci młodszych, czyli tych, które nie ukończyły jeszcze 3. roku życia. Najczęściej to właśnie ci rodzice mają największe trudności z zapewnieniem opieki swoim dzieciom – przedszkola przyjmują najwcześniej od 2.–2,5. roku życia, wymagając np. określonej samodzielności i umiejętności korzystania z nocnika; o opiekunki coraz trudniej i to ze względu zarówno na oczekiwania finansowe, jak i liczbę dostępnych osób. Taka diagnoza powinna odpowiedzieć, na jakich rozwiązaniach trzeba skupić się najbardziej. Zapewne dobrym rozwiązaniem byłoby zaplanowanie w przedszkolu grupy adaptacyjno-wychowawczej dla dzieci młodszych. Jednak dla tej grupy dzieci firma nie otrzyma dotacji.
Potencjał
Istotną kwestią jest rozeznanie posiadanego potencjału, czyli możliwości firmy i potencjalnych atutów takiego rozwiązania. Może się bowiem okazać, że ze względu na realne trudności (np. kłopoty ze znalezieniem lokalu, dobrze rozwinięta sieć przedszkoli w okolicy siedziby firmy i miejsc zamieszkania pracowników czy brak środków na odpowiednie dostosowanie lokalu) lepiej nie podejmować się przedsięwzięcia, które nie zapewni odpowiedniej jakości usług.
Jakie atuty mogą przeważyć o założeniu przedszkola firmowego:
• życzliwość i zrozumienie pracodawcy (firmy, kierownictwa) dla spełnienia oczekiwań pracowników;
• sprzyjający klimat środowiska pracy (akceptacja potrzeby założenia placówki przedszkolnej przez kolegów niezainteresowanych jej powstaniem i funkcjonowaniem; elastyczność czasu pracy rodziców, np. powrót poza godzinami szczytu; aprobata ogółu pracowników dla rozdysponowania na ten cel środków Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych);
• autonomia wyboru miejsca (okolica, warunki lokalowe);
• motywacja pracowników posyłających swoje dzieci do przedszkola;
• uwzględnienie w możliwie największym stopniu oczekiwań wszystkich podmiotów związanych z jego powstaniem (pracodawca, pracownicy);
• życzliwość władz samorządowych.
Podejmując decyzję o założeniu placówki przedszkolnej, firma powinna uwzględnić swoje możliwości. Czy będzie w stanie zapewnić placówce stałe finansowanie? I to niezależnie od tego, czy uda się pozyskać dopłaty ze źródeł zewnętrznych (jednorazowe lub stałe). Warto dowiedzieć się, ile osób, w jaki sposób (np. ile godzin dziennie, tygodniowo lub miesięcznie) i w jakim zakresie może zaangażować się zawodowo lub społecznie (przynajmniej w fazie organizacji) w proces zakładania i prowadzenia placówki.
Należy rozważyć, kto podejmie się roli lidera projektu, czy firma poradzi sobie sama, czy potrzebni są eksperci z zewnątrz.
Warto oczywiście ustalić także wstępnie koszty organizacji przedszkola, w tym koszty obsługi technicznej, np. ksero, telefonów, opłat sądowych (KRS) i koszty związane ze znalezieniem kompetentnej kadry. Niezależnie od chęci i wiedzy firmy w tym zakresie warto poszukać możliwości bieżącej pomocy na zewnątrz, w tym również pomocy prawnej.
Perspektywy rozwoju i pozyskiwania środków
Możliwości rozwoju przedszkola firmowego powinny być ściśle związane z rozwojem firmy i kierunkami jej polityki personalnej, w tym socjalnej. Jak wspomniano we wstępie, przedszkole nie jest organizacją nastawioną na zysk, a w krótkiej perspektywie czasowej – deficytowe.
Warto także pamiętać, że w trakcie organizacji przedszkola (po podjęciu decyzji o jego uruchomieniu) bieżące interesy firmy nie powinny przesłonić dobra dziecka – bezpośredniego beneficjenta tego rozwiązania. Racjonalne zarządzanie nie powinno oznaczać np. jak najmniej kosztownego zarządzania. Ranga działań jest tu wyższa, ponieważ przedszkole przygotowuje dzieci do odnoszenia sukcesów i radzenia sobie z trudnościami w przyszłości.
Skąd brać środki na inwestycje, adaptacje i koszty bieżące?
Warto zwrócić się do samorządu o wydzierżawienie lokalu na preferencyjnych zasadach lub wręcz przyznanie go nieodpłatnie. Oczywiście nie zawsze będzie to możliwe. Jednak już sama pomoc w znalezieniu lokalu lub umożliwieniu wydzierżawienia go jest dużym ułatwieniem dla firmy, szczególnie w większych miastach, gdzie podaż wolnych lokali jest niewielka. Trzeba przekonać lokalne władze o potrzebie istnienia takiej placówki na danym terenie. Zapewnienie dzieciom w wieku 3–6 lat dostępu do wychowania przedszkolnego jest obowiązkiem każdego samorządu. Przedszkole prowadzone przez pracodawcę będzie więc wspierać realizację zadania własnego gminy.
Środki na remonty muszą już jednak pochodzić od samej firmy. To szansa dla przedszkola na lepsze warunki pomieszczeń i wyzwanie dla służb zakładowych (HR i finansowych).
Środki na bieżące funkcjonowanie przedszkola będą pochodzić z pieniędzy rodziców wpłacanych w formie czesnego. Chociaż nie istnieją żadne oficjalne ograniczenia, ustalając cenę, trzeba uwzględnić lokalne warunki rynkowe, zamożność rodziców, liczbę chętnych i ceny innych placówek, i to zarówno publicznych, jak i niepublicznych. Wysokość czesnego jest zróżnicowana nie tylko ze względu na lokalizację (większe czy mniejsze miasta), lecz także ze względu na ofertę programową. Oferta jest bardzo ważna, ponieważ przyciąga rodziców, a to bardzo wybredni klienci, z nie zawsze w pełni uzasadnionymi wymaganiami.
Kwotę podwyższą dodatkowe lekcje angielskiego, wycieczki, zajęcia na basenie czy lekcje tańca. W Warszawie, miesiąc w prywatnym przedszkolu to wydatek 600–1350 zł, ale już w Toruniu czy Lublinie opłaty zaczynają się od 300 zł.5 Bywa i tak, że w miejscowościach podmiejskich, w pobliżu dużych miast, tam gdzie średnia zamożność mieszkańców jest wyższa od przeciętnej, ceny są jeszcze wyższe. Znane są przypadki, gdy wysokość czesnego wynosi nawet 2500 zł.
Koszty bieżące będą zatem wysokie. Z tego względu może okazać się, że bardzo małe przedszkole nie będzie dobrym pomysłem. Optymalnym rozwiązaniem może okazać się wówczas zespół przedszkolny lub punkt wychowania przedszkolnego. Te ostatnie formy to tzw. inne formy wychowania przedszkolnego, które mogą być prowadzone w grupach liczących 3–25 dzieci. Zostały one przewidziane w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 stycznia 2008 r. w sprawie rodzajów innych form wychowania przedszkolnego, warunków tworzenia i organizowania tych form oraz sposobu ich działania (Dz. U. z 2008 r. Nr 7, poz. 38 i Nr 104, poz. 667) - dalej r.i.f.w.p. Pierwsza z nich oznacza placówkę, w której zajęcia prowadzone są w niektóre dni tygodnia, druga zaś – punkty wychowania przedszkolnego – to miejsca, gdzie zajęcia są prowadzone przez cały rok, z wyjątkiem przerw ustalonych przez organ prowadzący.
Drugim regularnym źródłem finansowania są dotacje bezpośrednio z budżetu gminy. Gminy wypłacają dofinansowanie zarówno przedszkolom niepublicznym, jak i innym formom wychowania przedszkolnego. Dowodem pełnego zaakceptowania przez samorząd również tych nowych form wychowania przedszkolnego jest zainteresowanie ich powstawaniem i deklaracja dofinansowania ze strony władz samorządu Wrocławia. Władze miasta ogłosiły program zachęcania do zakładania tego typu placówek pod nazwą „Załóż domowe przedszkole”6.
Więcej na temat finansowania placówek przedszkolnych można znaleźć w dalszej części opracowania.
4. Pytanie pierwsze: jaki podmiot prawny będzie organem prowadzącym?
Organ prowadzący (jednostka samorządu terytorialnego, osoba prawna lub fizyczna) zakłada i prowadzi placówki oświatowe różnego typu. W związku z tym ich zakładanie i prowadzenie są głównymi zadaniami organu prowadzącego. Założenie (przejście całej procedury formalnej) jest działaniem jednorazowym, poprzedzającym długotrwały proces prowadzenia placówki. Dlatego też pojęcie organu prowadzącego jest kojarzone z organem założycielskim i występuje w rozumieniu wykonywania czynności i ponoszenia odpowiedzialności za tworzenie właściwych warunków funkcjonowania placówki. Występuje ono dużo częściej niż pojęcie organu założycielskiego, którego rola ograniczona jest do początkowych działań formalnych. Może się zdarzyć i tak, że organ założycielski jest jednocześnie organem prowadzącym.
Organ prowadzący przedszkole lub inną placówkę odpowiada za jej działalność wobec prawa. Do zadań organu prowadzącego należy w szczególności:
• zapewnienie warunków działania placówki, w tym bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki;
• wykonywanie remontów obiektów oraz zadań inwestycyjnych w tym zakresie;
• zapewnienie obsługi administracyjnej, finansowej i organizacyjnej placówki;
• wyposażenie placówki w pomoce dydaktyczne i sprzęt niezbędny do pełnej realizacji programów nauczania, programów wychowawczych oraz wykonywania innych zadań statutowych.
Jeśli grupa osób chętnych liczy co najmniej 15 osób, można założyć stowarzyszenie. Od tego zależy również przyszła struktura organizacyjna przedszkola (placówki przedszkolnej). Stowarzyszenie, podobnie jak fundacja, jako organ prowadzący zatrudni dyrektora przedszkola, dyrektor z kolei zatrudni nauczycieli i innych pracowników.
Warto zwrócić uwagę na to, że tam gdzie brakuje osób gotowych sprawować funkcje kierownicze, istnieje niebezpieczeństwo paradoksalnych sytuacji, gdy w zarządzie stowarzyszenia zasiądą nauczyciele zatrudnieni przez pracownika stowarzyszenia – dyrektora przedszkola. Nie powinno się dążyć do takiego rozwiązania. Istotne znaczenie w rozwiązaniu tej kwestii może mieć firma. Firma, zakładając stowarzyszenie lub fundację, da silne i jasne podstawy organizacji przedszkola. Równie korzystnym rozwiązaniem jest podjęcie się przez firmę roli organu prowadzącego.
Fundacja sprawdzi się, gdy zaangażowanych jest mniej osób (fizycznych lub pranych), ale za to zasobnych finansowo, gdyż fundacja – w przeciwieństwie do stowarzyszenia – musi dysponować majątkiem służącym celom statutowym.
Na stronie internetowej www.prawo.ngo.pl przedstawiona jest szczegółowo procedura zakładania fundacji i stowarzyszeń.
Przedszkole lub inną placówkę przedszkolną może również założyć osoba fizyczna lub spółka – będzie wówczas wobec prawa przedsiębiorcą prowadzącym działalność gospodarczą nastawioną na zysk. Taka ewentualność może być korzystna, gdy w środowisku nie ma osób gotowych do zaangażowania społecznego.
Można też zlecić zadanie prowadzenia placówki osobie/firmie zewnętrznej, która będzie działać w imieniu założyciela. Jednak w dalszym ciągu wobec instytucji kontrolnych odpowiedzialność za prowadzenie placówki spoczywać będzie na naszej firmie. Nasza firma zaś, zgodnie z zapisami np. umowy o organizacji i zarządzaniu placówką, „rozliczy” zleceniobiorcę.
Inną opcją jest założenie przedszkola przez osobę/instytucję zewnętrzną, będącą organem prowadzącym placówki. Wówczas pracodawca podpisuje z nią umowę, która reguluje m.in. kwestię opłaty za „rezerwację” miejsc w przedszkolu dla dzieci pracowników naszej firmy.
Istnieje również możliwość założenia placówki „międzyzakładowej” („międzyfirmowej”). Jedna z firm podjęłaby się pełnienia roli organu prowadzącego, pozostałe – na mocy odrębnego porozumienia dotyczącego współpracy (współdziałania) – byłyby udziałowcami tego przedsięwzięcia (podobnie jak na mocy porozumienia między jednostkami samorządu terytorialnego jedna z nich realizuje zadania drugiej w zakresie prowadzenia przedszkoli, szkół). Inna możliwość to kombinacja już wspomnianych – umowy z przedszkolem prowadzonym przez osobę/firmę zewnętrzną podpisuje kilka firm; i to w tym gronie prowadzone są wszelkie prace prowadzące do założenia placówki – znalezienie lokalizacji, adaptacja pomieszczeń, wyposażenie placówki, znalezienie kadry. Optymalnym rozwiązaniem może okazać się założenie przez zainteresowane firmy fundacji.
Choć najprostsze byłoby dofinansowanie przez firmy pobytu dzieci pracowników w placówce przedszkolnej prowadzonej przez podmiot zewnętrzny, to są też i słabe strony tego rozwiązania. Większe szanse na pomoc ze strony samorządu może mieć firma, chociażby ze względu na społeczny, a nie czysto komercyjny, charakter przedsięwzięcia.
Ponadto stowarzyszenia czy fundacje (oraz jednostki samorządowe) mają dużo większe możliwości pozyskiwania funduszy unijnych na działalność oświatowo-wychowawczą niż przedsiębiorcy. Należy pamiętać o tym, podejmując decyzję o uruchomieniu firmowego przedszkola lub placówki przedszkolnej np. dla kilku firm.
W ciągu ostatnich miesięcy w dyskusjach nad polityką rodzinną naszego państwa przewija się problematyka organizacji wychowania przedszkolnego i opieki nad małym dzieckiem. Na istniejące w tej dziedzinie problemy nakłada się konieczność wspomagania pracowników przez ich pracodawców w zapewnieniu pracownikom równowagi między pracą a życiem prywatnym, w tym rodzinnym.
Wśród rozwiązań stosowanych w innych krajach Unii Europejskiej na uwagę zasługuje projekt austriacki, kiedy to wiedeńska firma, właściciel biznes-parku, doszła do wniosku, że środowisko przyjazne rodzicom jest bardzo ważne dla jej rozwoju. Projekt w postaci przedszkola (zakładowego) został zrealizowany przy współpracy 3 sąsiadujących z sobą gmin oraz firm mających swoje siedziby w biznes-parku ze znaczącym wsparciem rządu południowej Austrii.1
Czy takie rozwiązanie jest u nas możliwe? Przedszkole nie jest organizacją nastawioną na zysk. Korzyści płynące z założenia przedszkola są – w okresie jego funkcjonowania – pozamaterialne. W krótkiej perspektywie czasowej jest deficytowe. Dlaczego więc warto prowadzić przedszkole i na czyją pomoc można liczyć?
Wszystkie strony tego przedsięwzięcia dostrzegają korzyści. Firma oferująca atrakcyjne miejsce pracy „przyciągnie” specjalistów, którzy przyspieszą jej rozwój; zyska na tym wizerunek pracodawcy. Pomoże pracownikom w organizacji opieki nad dziećmi, czyniąc ich bardziej dyspozycyjnymi. Gmina, której ustawowe zadanie będzie realizowane w sposób profesjonalny, chętniej zapewne przyzna dotację w miarę swoich możliwości.
Problemem do rozwiązania pozostaje oczywiście założenie przedszkola czy innej placówki wychowania przedszkolnego i opieki nad dzieckiem.
W poniższym tekście znajdują się najważniejsze informacje, przepisy prawne, których znajomość jest konieczna przy zakładaniu takiej placówki. Tekst nie jest opracowaniem prawno-naukowym. Zawiera podstawowe informacje prawne i argumenty przemawiające za zakładaniem przedszkoli przez osoby prawne. Dla bardziej przejrzystej interpretacji całości nie oznaczono cytatów przepisów prawnych, przypisy zaś pozwolą na szybkie odszukanie tekstów źródłowych.
1. Co to jest przedszkole?
Ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.) - dalej u.s.o., nie podaje jednoznacznej definicji przedszkola. Warto ją zbudować – przyda się choćby w „wycieczce” po urzędach. Przedszkole jest to placówka dydaktyczna, wychowawcza i opiekuńcza, działająca na podstawie przepisów u.s.o., założona lub wpisana do ewidencji prowadzonej przez gminę, na terenie której się znajduje, realizująca podstawę programową wychowania przedszkolnego określoną przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania.
Wychowanie przedszkolne obejmuje dzieci w wieku 3–6 lat2. Przedszkole może być publiczne lub niepubliczne3. Przedszkole publiczne – zgodnie z przepisami art. 6 u.s.o. – to takie, które:
• prowadzi bezpłatne nauczanie i wychowanie w zakresie co najmniej podstawy programowej wychowania przedszkolnego,
• przeprowadza rekrutację dzieci na zasadzie powszechnej dostępności,
• zatrudnia nauczycieli posiadających kwalifikacje określone w odrębnych przepisach.
2. Możliwości prawne założenia placówki wychowania przedszkolnego
System oświaty zapewnia możliwość zakładania placówek przez różne podmioty:
• jednostki samorządu terytorialnego (tylko szkoły i placówki publiczne),
• inne osoby prawne,
• osoby fizyczne4.
Przedszkole – zarówno publiczne, jak i niepubliczne – może założyć osoba fizyczna – każdy dorosły obywatel, który zarejestrował działalność gospodarczą (nie musi mieć specjalnego wykształcenia), lub osoba prawna – podmiot wpisany do właściwego rejestru (np. firma, spółka, stowarzyszenie, fundacja, spółdzielnia itp.), jeśli posiadają odpowiednie zapisy statutowe.
Wybór organu prowadzącego przedszkole (placówkę przedszkolną) zależy od specyfiki miejsca i środowiska. O rodzaju placówki przedszkolnej decyduje organ prowadzący po zebraniu informacji i dokonaniu oceny możliwości organizacyjno-prawnych, finansowych i lokalowych jej funkcjonowania.
3. Ocena sytuacji
Bardzo istotne jest, aby zorientować się w sytuacji, rozeznać potencjał, możliwości finansowe i organizacyjne, a także potrzeby firmy. W prace nad budową koncepcji warto włączyć nie tylko decydentów (np. dyrektor personalny, dyrektor finansowy), ale przede wszystkim tych, którzy są bezpośrednio zainteresowani (np. pracownicy-rodzice), oraz tych, którzy są chętni wesprzeć realizację tego pomysłu, np. pomysłodawcy.
Etap analizy potrzeb zarówno pracowników, jak i firmy jest niezwykle ważny, gdyż zakładanie placówki przedszkolnej może nieść z sobą wiele zagrożeń. Wystarczy wymienić tu choćby kilka:
• niechęć do pomysłu ze strony pracowników, którzy z takiej możliwości nie skorzystają (ponieważ np. pracują w oddziale firmy, nie mają dzieci lub dzieci są starsze);
• potencjalne konflikty w pracy wynikające z przenoszenia złych relacji między dziećmi na relacje zawodowe między rodzicami;
• brak gwarancji, że co roku odpowiednia liczba dzieci będzie chciała uczęszczać do placówki, podczas gdy koszty działalności będą ponoszone.
Potrzeby
Świadomość własnych możliwości i potrzeb jest niezbędna, aby zapewnić placówce stabilne funkcjonowanie i rozwój. Zanim zaczniemy konkretnie działać, spróbujmy ocenić sytuację. Pomoże w tym kilka pytań w poszczególnych obszarach przyszłej działalności.
Potrzeby można uporządkować według kilku kryteriów:
– podstawowe:
• ile dzieci potrzebuje opieki przedszkolnej?
• czy są wśród nich dzieci niepełnosprawne?
• w jakim stopniu rodzice są świadomi potrzeby przygotowania przedszkolnego, a jakim firma jest w stanie ułatwić (umożliwić) im wypełnienie obowiązków wynikających z tej potrzeby?
– zapewniające bezpieczne funkcjonowanie i rozwój:
• możliwości lokalowe w pobliżu firmy,
• plac zabaw lub tereny zielone,
• warunki w lokalu,
• zorganizowanie transportu,
– oczekiwania rodziców i firmy co do rezultatów działania takiej placówki.
Podejmując decyzję, warto również zorientować się, z czym są największe problemy. Może się bowiem okazać, że największego wsparcia potrzebują rodzice dzieci młodszych, czyli tych, które nie ukończyły jeszcze 3. roku życia. Najczęściej to właśnie ci rodzice mają największe trudności z zapewnieniem opieki swoim dzieciom – przedszkola przyjmują najwcześniej od 2.–2,5. roku życia, wymagając np. określonej samodzielności i umiejętności korzystania z nocnika; o opiekunki coraz trudniej i to ze względu zarówno na oczekiwania finansowe, jak i liczbę dostępnych osób. Taka diagnoza powinna odpowiedzieć, na jakich rozwiązaniach trzeba skupić się najbardziej. Zapewne dobrym rozwiązaniem byłoby zaplanowanie w przedszkolu grupy adaptacyjno-wychowawczej dla dzieci młodszych. Jednak dla tej grupy dzieci firma nie otrzyma dotacji.
Potencjał
Istotną kwestią jest rozeznanie posiadanego potencjału, czyli możliwości firmy i potencjalnych atutów takiego rozwiązania. Może się bowiem okazać, że ze względu na realne trudności (np. kłopoty ze znalezieniem lokalu, dobrze rozwinięta sieć przedszkoli w okolicy siedziby firmy i miejsc zamieszkania pracowników czy brak środków na odpowiednie dostosowanie lokalu) lepiej nie podejmować się przedsięwzięcia, które nie zapewni odpowiedniej jakości usług.
Jakie atuty mogą przeważyć o założeniu przedszkola firmowego:
• życzliwość i zrozumienie pracodawcy (firmy, kierownictwa) dla spełnienia oczekiwań pracowników;
• sprzyjający klimat środowiska pracy (akceptacja potrzeby założenia placówki przedszkolnej przez kolegów niezainteresowanych jej powstaniem i funkcjonowaniem; elastyczność czasu pracy rodziców, np. powrót poza godzinami szczytu; aprobata ogółu pracowników dla rozdysponowania na ten cel środków Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych);
• autonomia wyboru miejsca (okolica, warunki lokalowe);
• motywacja pracowników posyłających swoje dzieci do przedszkola;
• uwzględnienie w możliwie największym stopniu oczekiwań wszystkich podmiotów związanych z jego powstaniem (pracodawca, pracownicy);
• życzliwość władz samorządowych.
Podejmując decyzję o założeniu placówki przedszkolnej, firma powinna uwzględnić swoje możliwości. Czy będzie w stanie zapewnić placówce stałe finansowanie? I to niezależnie od tego, czy uda się pozyskać dopłaty ze źródeł zewnętrznych (jednorazowe lub stałe). Warto dowiedzieć się, ile osób, w jaki sposób (np. ile godzin dziennie, tygodniowo lub miesięcznie) i w jakim zakresie może zaangażować się zawodowo lub społecznie (przynajmniej w fazie organizacji) w proces zakładania i prowadzenia placówki.
Należy rozważyć, kto podejmie się roli lidera projektu, czy firma poradzi sobie sama, czy potrzebni są eksperci z zewnątrz.
Warto oczywiście ustalić także wstępnie koszty organizacji przedszkola, w tym koszty obsługi technicznej, np. ksero, telefonów, opłat sądowych (KRS) i koszty związane ze znalezieniem kompetentnej kadry. Niezależnie od chęci i wiedzy firmy w tym zakresie warto poszukać możliwości bieżącej pomocy na zewnątrz, w tym również pomocy prawnej.
Perspektywy rozwoju i pozyskiwania środków
Możliwości rozwoju przedszkola firmowego powinny być ściśle związane z rozwojem firmy i kierunkami jej polityki personalnej, w tym socjalnej. Jak wspomniano we wstępie, przedszkole nie jest organizacją nastawioną na zysk, a w krótkiej perspektywie czasowej – deficytowe.
Warto także pamiętać, że w trakcie organizacji przedszkola (po podjęciu decyzji o jego uruchomieniu) bieżące interesy firmy nie powinny przesłonić dobra dziecka – bezpośredniego beneficjenta tego rozwiązania. Racjonalne zarządzanie nie powinno oznaczać np. jak najmniej kosztownego zarządzania. Ranga działań jest tu wyższa, ponieważ przedszkole przygotowuje dzieci do odnoszenia sukcesów i radzenia sobie z trudnościami w przyszłości.
Skąd brać środki na inwestycje, adaptacje i koszty bieżące?
Warto zwrócić się do samorządu o wydzierżawienie lokalu na preferencyjnych zasadach lub wręcz przyznanie go nieodpłatnie. Oczywiście nie zawsze będzie to możliwe. Jednak już sama pomoc w znalezieniu lokalu lub umożliwieniu wydzierżawienia go jest dużym ułatwieniem dla firmy, szczególnie w większych miastach, gdzie podaż wolnych lokali jest niewielka. Trzeba przekonać lokalne władze o potrzebie istnienia takiej placówki na danym terenie. Zapewnienie dzieciom w wieku 3–6 lat dostępu do wychowania przedszkolnego jest obowiązkiem każdego samorządu. Przedszkole prowadzone przez pracodawcę będzie więc wspierać realizację zadania własnego gminy.
Środki na remonty muszą już jednak pochodzić od samej firmy. To szansa dla przedszkola na lepsze warunki pomieszczeń i wyzwanie dla służb zakładowych (HR i finansowych).
Środki na bieżące funkcjonowanie przedszkola będą pochodzić z pieniędzy rodziców wpłacanych w formie czesnego. Chociaż nie istnieją żadne oficjalne ograniczenia, ustalając cenę, trzeba uwzględnić lokalne warunki rynkowe, zamożność rodziców, liczbę chętnych i ceny innych placówek, i to zarówno publicznych, jak i niepublicznych. Wysokość czesnego jest zróżnicowana nie tylko ze względu na lokalizację (większe czy mniejsze miasta), lecz także ze względu na ofertę programową. Oferta jest bardzo ważna, ponieważ przyciąga rodziców, a to bardzo wybredni klienci, z nie zawsze w pełni uzasadnionymi wymaganiami.
Kwotę podwyższą dodatkowe lekcje angielskiego, wycieczki, zajęcia na basenie czy lekcje tańca. W Warszawie, miesiąc w prywatnym przedszkolu to wydatek 600–1350 zł, ale już w Toruniu czy Lublinie opłaty zaczynają się od 300 zł.5 Bywa i tak, że w miejscowościach podmiejskich, w pobliżu dużych miast, tam gdzie średnia zamożność mieszkańców jest wyższa od przeciętnej, ceny są jeszcze wyższe. Znane są przypadki, gdy wysokość czesnego wynosi nawet 2500 zł.
Koszty bieżące będą zatem wysokie. Z tego względu może okazać się, że bardzo małe przedszkole nie będzie dobrym pomysłem. Optymalnym rozwiązaniem może okazać się wówczas zespół przedszkolny lub punkt wychowania przedszkolnego. Te ostatnie formy to tzw. inne formy wychowania przedszkolnego, które mogą być prowadzone w grupach liczących 3–25 dzieci. Zostały one przewidziane w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10 stycznia 2008 r. w sprawie rodzajów innych form wychowania przedszkolnego, warunków tworzenia i organizowania tych form oraz sposobu ich działania (Dz. U. z 2008 r. Nr 7, poz. 38 i Nr 104, poz. 667) - dalej r.i.f.w.p. Pierwsza z nich oznacza placówkę, w której zajęcia prowadzone są w niektóre dni tygodnia, druga zaś – punkty wychowania przedszkolnego – to miejsca, gdzie zajęcia są prowadzone przez cały rok, z wyjątkiem przerw ustalonych przez organ prowadzący.
Drugim regularnym źródłem finansowania są dotacje bezpośrednio z budżetu gminy. Gminy wypłacają dofinansowanie zarówno przedszkolom niepublicznym, jak i innym formom wychowania przedszkolnego. Dowodem pełnego zaakceptowania przez samorząd również tych nowych form wychowania przedszkolnego jest zainteresowanie ich powstawaniem i deklaracja dofinansowania ze strony władz samorządu Wrocławia. Władze miasta ogłosiły program zachęcania do zakładania tego typu placówek pod nazwą „Załóż domowe przedszkole”6.
Więcej na temat finansowania placówek przedszkolnych można znaleźć w dalszej części opracowania.
4. Pytanie pierwsze: jaki podmiot prawny będzie organem prowadzącym?
Organ prowadzący (jednostka samorządu terytorialnego, osoba prawna lub fizyczna) zakłada i prowadzi placówki oświatowe różnego typu. W związku z tym ich zakładanie i prowadzenie są głównymi zadaniami organu prowadzącego. Założenie (przejście całej procedury formalnej) jest działaniem jednorazowym, poprzedzającym długotrwały proces prowadzenia placówki. Dlatego też pojęcie organu prowadzącego jest kojarzone z organem założycielskim i występuje w rozumieniu wykonywania czynności i ponoszenia odpowiedzialności za tworzenie właściwych warunków funkcjonowania placówki. Występuje ono dużo częściej niż pojęcie organu założycielskiego, którego rola ograniczona jest do początkowych działań formalnych. Może się zdarzyć i tak, że organ założycielski jest jednocześnie organem prowadzącym.
Organ prowadzący przedszkole lub inną placówkę odpowiada za jej działalność wobec prawa. Do zadań organu prowadzącego należy w szczególności:
• zapewnienie warunków działania placówki, w tym bezpiecznych i higienicznych warunków nauki, wychowania i opieki;
• wykonywanie remontów obiektów oraz zadań inwestycyjnych w tym zakresie;
• zapewnienie obsługi administracyjnej, finansowej i organizacyjnej placówki;
• wyposażenie placówki w pomoce dydaktyczne i sprzęt niezbędny do pełnej realizacji programów nauczania, programów wychowawczych oraz wykonywania innych zadań statutowych.
Jeśli grupa osób chętnych liczy co najmniej 15 osób, można założyć stowarzyszenie. Od tego zależy również przyszła struktura organizacyjna przedszkola (placówki przedszkolnej). Stowarzyszenie, podobnie jak fundacja, jako organ prowadzący zatrudni dyrektora przedszkola, dyrektor z kolei zatrudni nauczycieli i innych pracowników.
Warto zwrócić uwagę na to, że tam gdzie brakuje osób gotowych sprawować funkcje kierownicze, istnieje niebezpieczeństwo paradoksalnych sytuacji, gdy w zarządzie stowarzyszenia zasiądą nauczyciele zatrudnieni przez pracownika stowarzyszenia – dyrektora przedszkola. Nie powinno się dążyć do takiego rozwiązania. Istotne znaczenie w rozwiązaniu tej kwestii może mieć firma. Firma, zakładając stowarzyszenie lub fundację, da silne i jasne podstawy organizacji przedszkola. Równie korzystnym rozwiązaniem jest podjęcie się przez firmę roli organu prowadzącego.
Fundacja sprawdzi się, gdy zaangażowanych jest mniej osób (fizycznych lub pranych), ale za to zasobnych finansowo, gdyż fundacja – w przeciwieństwie do stowarzyszenia – musi dysponować majątkiem służącym celom statutowym.
| Uwaga! Jeśli firma posiada statut, to warto zadbać o to, aby w jego treści był zapis o możliwości tworzenia „zaplecza socjalnego”, np. ze środków Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych, lub możliwości utworzenia w tym celu fundacji. Jeśli takiego zapisu w statucie nie ma, można go wprowadzić, choćby ze względu na to, że zmiana statutu jest zdecydowanie łatwiejsza niż zakładanie nowej organizacji. Zmiany w statucie muszą być zgłoszone do Krajowego Rejestru Sądowego. Stowarzyszenia i fundacje są organizacjami pozarządowymi non profit, czyli działającymi nie dla zysku! |
Na stronie internetowej www.prawo.ngo.pl przedstawiona jest szczegółowo procedura zakładania fundacji i stowarzyszeń.
Przedszkole lub inną placówkę przedszkolną może również założyć osoba fizyczna lub spółka – będzie wówczas wobec prawa przedsiębiorcą prowadzącym działalność gospodarczą nastawioną na zysk. Taka ewentualność może być korzystna, gdy w środowisku nie ma osób gotowych do zaangażowania społecznego.
Można też zlecić zadanie prowadzenia placówki osobie/firmie zewnętrznej, która będzie działać w imieniu założyciela. Jednak w dalszym ciągu wobec instytucji kontrolnych odpowiedzialność za prowadzenie placówki spoczywać będzie na naszej firmie. Nasza firma zaś, zgodnie z zapisami np. umowy o organizacji i zarządzaniu placówką, „rozliczy” zleceniobiorcę.
Inną opcją jest założenie przedszkola przez osobę/instytucję zewnętrzną, będącą organem prowadzącym placówki. Wówczas pracodawca podpisuje z nią umowę, która reguluje m.in. kwestię opłaty za „rezerwację” miejsc w przedszkolu dla dzieci pracowników naszej firmy.
Istnieje również możliwość założenia placówki „międzyzakładowej” („międzyfirmowej”). Jedna z firm podjęłaby się pełnienia roli organu prowadzącego, pozostałe – na mocy odrębnego porozumienia dotyczącego współpracy (współdziałania) – byłyby udziałowcami tego przedsięwzięcia (podobnie jak na mocy porozumienia między jednostkami samorządu terytorialnego jedna z nich realizuje zadania drugiej w zakresie prowadzenia przedszkoli, szkół). Inna możliwość to kombinacja już wspomnianych – umowy z przedszkolem prowadzonym przez osobę/firmę zewnętrzną podpisuje kilka firm; i to w tym gronie prowadzone są wszelkie prace prowadzące do założenia placówki – znalezienie lokalizacji, adaptacja pomieszczeń, wyposażenie placówki, znalezienie kadry. Optymalnym rozwiązaniem może okazać się założenie przez zainteresowane firmy fundacji.
Choć najprostsze byłoby dofinansowanie przez firmy pobytu dzieci pracowników w placówce przedszkolnej prowadzonej przez podmiot zewnętrzny, to są też i słabe strony tego rozwiązania. Większe szanse na pomoc ze strony samorządu może mieć firma, chociażby ze względu na społeczny, a nie czysto komercyjny, charakter przedsięwzięcia.
Ponadto stowarzyszenia czy fundacje (oraz jednostki samorządowe) mają dużo większe możliwości pozyskiwania funduszy unijnych na działalność oświatowo-wychowawczą niż przedsiębiorcy. Należy pamiętać o tym, podejmując decyzję o uruchomieniu firmowego przedszkola lub placówki przedszkolnej np. dla kilku firm.