W świetlicy szkolnej zatrudniony jest na pełnym etacie nauczyciel kontraktowy. W przyszłym roku szkolnym nie zdołam utworzyć ani jednego oddziału klasy pierwszej. W związku z tym jestem zmuszony wypowiedzieć umowy o pracę z art. 20 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela – dalej KN dwóm nauczycielkom edukacji wczesnoszkolnej. To nauczycielki dyplomowane z długoletnim stażem.
Czy nauczycielka świetlicy musi ustąpić miejsca starszej stażem i z wyższym awansem zawodowym koleżance i to ona powinna otrzymać wypowiedzenie?
Nie ma szczegółowych regulacji prawnych określających zasady polityki kadrowej w szkole. Podstawą wszelkich zmian jest arkusz organizacyjny, sporządzany przez dyrektora szkoły i zatwierdzany przez organ prowadzący. Inną wewnątrzzakładową regulacją powinny być transparentne kryteria wyboru nauczycieli do zmiany warunków pracy bądź rozwiązania stosunku pracy. Natomiast zasady dokonywania ww. zmian określają przepisy KN i ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy - dalej k.p. (w uzupełniającym zakresie).
Kwestia doboru kryteriów była przedmiotem stosunkowo szerokiej analizy orzeczniczej Sądu Najwyższego. Jest to jednak kwestia indywidualna, więc poniżej zaprezentowane tezy należy oceniać jako ogólne wskazówki zachowań, nie zaś nakazy konkretnego zachowania. Kryteria powinny w pierwszej kolejności dotyczyć dorobku zawodowego (staż pracy, ocena pracy, kwalifikacje formalne i faktyczne), ale mogą się one odnosić także do sytuacji osobistej nauczyciela (stan rodzinny, posiadanie innych źródeł dochodu - np. emerytury). Podstawa nawiązania stosunku pracy (zatrudnienie na podstawie mianowania, umowa o pracę) stanowi usprawiedliwione kryterium doboru do zwolnienia, a gdy pozostałe kryteria nie pozwalają na jednoznaczną ocenę przydatności do dalszej pracy, nauczyciel zatrudniony na podstawie umowy o pracę powinien być wybrany do zwolnienia przed nauczycielem mianowanym (podobnie: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2005 r., I PK 159/04).
Niemożność dalszego zatrudnienia w pełnym wymiarze zajęć należy odnosić do przedmiotu nauczanego dotąd przez nauczyciela, a wyjątkowo tylko można brać pod uwagę inne przedmioty, do nauczania których ma kwalifikacje, jeżeli w szkole występuje potrzeba dokonania zmian w tym zakresie, podyktowana dobrem uczniów lub brakami kadrowymi. (podobnie: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca 2001 r., I PKN 549/00). Tak więc nie ma obowiązku przydzielania godzin z innego przedmiotu, do nauczania którego nauczyciel posiada kwalifikacje, tak aby uniknąć ograniczenia wymiaru zatrudnienia.
Porównanie kwalifikacji zawodowych jako kryterium wyboru nauczyciela wymaga uwzględnienia nie tylko formalnego poziomu wykształcenia, ale także praktyki w nauczaniu przedmiotu. W ocenie zasadności wyboru nauczyciela należy brać pod uwagę w pierwszej kolejności okres zatrudnienia na stanowisku nauczyciela przedmiotu, którego liczba godzin nauczania ulega zmniejszeniu, nie zaś ogólny czas wykonywania zawodu (podobnie: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2002 r., I PKN 771/00).
LEX Prawo Oświatowe - zamów darmowy dostęp na 7 dni>>
Jednakże z drugiej strony nie ma nakazu dla dyrektora szkoły do zmniejszania zatrudnienia w pierwszej kolejności nauczycielom o niższym stopniu awansu zawodowego.
Należy jednak na koniec zauważyć, że przy podejmowaniu decyzji o wyborze pracodawca może się kierować własnymi, uzasadnionymi potrzebami (podobnie: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2000 r., I PKN 26/00). Interes szkoły jako placówki kształcącej i wychowującej młodzież powinien mieć pierwszeństwo przed indywidualnym interesem nauczyciela (podobnie: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 sierpnia 2001 r., I PKN 570/00).
Powyższe wywody zawarte w orzeczeniach Sądu Najwyższego można także odnieść do sytuacji, gdy dyrektor szkoły dokonuje wyboru nauczyciela do zmniejszenia wymiaru zatrudnienia. Niezależnie bowiem od tego, czy dokona się to w drodze ograniczenia zatrudnienia nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania (art. 22 ust. 2 KN), czy też w drodze wypowiedzenia zmieniającego w odniesieniu do nauczyciela zatrudnionego na podstawie umowy o pracę (art. 42 k.p.), zawsze brak zgody nauczyciela może prowadzić do konieczności rozwiązania stosunku pracy.
Zatem w pierwszej kolejności dyrektor przy wyborze powinien się kierować stażem pracy, oceną pracy, kwalifikacjami formalnymi i faktycznymi, a gdy te zmienne nie dają wyraźnego wyniku, odnieść się także do rodzaju stosunku pracy - tj. dokonać wyboru nauczyciela zatrudnionego na podstawie umowy o pracę. Jeżeli jednak dyrektor szkoły oceni, że praca nauczyciela zatrudnionego na podstawie umowy o pracę jest przez niego wyżej oceniana lub występują inne kryteria ważące zgodne z interesem szkoły, dyrektor może ograniczyć wymiar zatrudnienia nauczycielowi zatrudnionemu na podstawie mianowania (za jego zgodą – w trybie art. 22 ust. 2 KN).
Przechodząc do odpowiedzi na zadane pytanie, należy wyjść z podstawowego założenia, że przyczyna rozwiązania stosunku pracy musi być związana z danym stosunkiem pracy. Zatem konieczność rozwiązania stosunków pracy z nauczycielami edukacji wczesnoszkolnej musi wynikać z przyczyn organizacyjnych, leżących po stronie szkoły (niemożność zorganizowania oddziałów wczesnoszkolnych), dotyczących organizacji zajęć edukacji wczesnoszkolnej. Przyczyna ta, uzasadniająca rozwiązanie (bądź ograniczenie zatrudnienia) stosunków pracy nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej, nie może jednak stanowić przyczyny do rozwiązania stosunku pracy z wychowawcą świetlicy, jeżeli z organizacji pracy szkoły wynika, że ilość godzin na świetlicy nie ulega zmianie.
Ruch kadrowy a zadania dyrektora - bezpłatne szkolenie 18 maja>>
