W odniesieniu do ucznia szkoły publicznej, skreślenie z listy uczniów reguluje przepis art. 39 ust. 2 i 2a ustawy o systemie oświaty. Wskazany powyżej przepis odmiennie traktuje sytuację ucznia, który jest w trakcie realizacji obowiązku szkolnego od sytuacji ucznia, który nie realizuje już tego obowiązku.
W pierwszym przypadku, a mianowicie w przypadku ucznia realizującego obowiązek szkolny, zazwyczaj uczeń ten jest osobą małoletnią realizującą obowiązek szkolny poprzez uczęszczanie do szkoły podstawowej i gimnazjum zgodnie z art. 16 ust. 5 ustawy o systemie oświaty. Spełnianie tego obowiązku zawarowane jest przymusem administracyjnym, gdyż zgodnie z art. 20 ustawy o systemie oświaty niespełnianie przez ucznia obowiązku szkolnego podlega egzekucji w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Ustawa o systemie oświaty w art. 39 ust. 2a wyraźnie wyklucza możliwość skreślenia ucznia objętego obowiązkiem szkolnym z listy uczniów. Uczeń taki może zostać jedynie, w uzasadnionych przypadkach (które powinien wymieniać statut szkoły) i na wniosek dyrektora danej szkoły publicznej, przeniesiony przez kuratora oświaty do innej szkoły. Tak więc rejonizacja wykonywania obowiązku szkolnego wymaga, aby kurator oświaty wskazał inną szkołę, do której ma być przeniesiony dany uczeń. Przeniesienia dokonuje kurator oświaty (to on podejmuje decyzję w tej sprawie, nie zaś dyrektor szkoły). Kurator oświaty działa wówczas jako organ I instancji.
Ponadto dodać należy, iż statut szkoły publicznej powinien zwierać katalog przypadków, w których uczeń może zostać przeniesiony do innej szkoły i tylko w takich przypadkach to przeniesienie może nastąpić.
Celem regulacji zawartej w art. 39 ust. 2a ustawy o systemie oświaty jest umożliwienie organom szkoły publicznej, w sytuacjach tego wymagających, wyłączenie z grona uczniów danej szkoły określonego dziecka, bez jednoczesnego naruszenia przysługującej mu konstytucyjnej i ustawowej zarazem gwarancji do bezpłatnego realizowania obowiązku szkolnego w szkole publicznej (art. 39 ust. 2a w związku z art. 70 ust. 2 Konstytucji RP oraz art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie oświaty).
Zupełnie odmiennie przedstawia się sytuacja ucznia nieobjętego już obowiązkiem szkolnym, a który spełnia obowiązek nauki uczęszczając do publicznej szkoły ponadgimnazjalnej bądź w formach pozaszkolnych, zgodnie z art. 16 ust. 5a ustawy o systemie oświaty.
W świetle art. 39 ust. 2, dyrektor szkoły może, w drodze decyzji, skreślić ucznia nieobjętego obowiązkiem szkolnym z listy uczniów, w przypadkach określonych w statucie szkoły. Skreślenie to następuje na podstawie uchwały rady pedagogicznej, po zasięgnięciu opinii samorządu uczniowskiego.
Analizując powyższy przepis należy stwierdzić zatem, że organem właściwym do rozstrzygania spraw związanych zarówno z przyjęciem kandydata do grona uczniów, jak i skreśleniem ucznia z listy uczniów danej szkoły publicznej jest dyrektor szkoły. Dyrektor szkoły sprawuje bowiem zadania z zakresu administracji publicznej w sprawach powierzonych mu ustawą o systemie oświaty.
Skreślenie ucznia z listy uczniów danej szkoły następuje w drodze decyzji administracyjnej (art. 39 ust. 2 ustawy o systemie oświaty), co przesądza w konsekwencji o sądowo-administracyjnej drodze zaskarżania takich decyzji. Wielokrotnie takie stanowisko zajmował Naczelny Sąd Administracyjny, jak też Sąd Najwyższy (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 października 1995 r. III AZP 28/95 OSNP Nr 11, poz. 149 z 1996 r. oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 lipca 1992 r. III CZP 84/92 OSNC Nr 1-2, poz. 15 z 1993 r.). Przy rozpatrywaniu formy, w jakiej powinno nastąpić skreślenie ucznia z listy uczniów należy pamiętać, że o tym, czy dany akt jest decyzją administracyjną, czy też nią nie jest, przesądza treść, a nie forma aktu – co potwierdza wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22 września 1981 r. SA 791/81 ONSA 1981/2, poz. 91 oraz wyrok z dnia 8 lutego 1983 r. SA/Wr 559/82 ONSA 1983/1, poz. 3). Jeżeli więc określona sprawa podlega załatwieniu w drodze decyzji, to za decyzję należy uznać pismo organu rozstrzygającego tę sprawę, zawierające co najmniej oznaczenie tego organu, oznaczenie adresata aktu, rozstrzygniecie w sprawie oraz podpis upoważnionego pracownika organu, gdyż wówczas spełnia ono podstawowe niezbędne warunki decyzji wymienione w art. 107 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego. Zatem pismo zawierające rozstrzygnięcie w sprawie załatwianej w drodze decyzji administracyjnej jest decyzją pomimo nieposiadania w pełni formy przewidzianej dla tego typu aktu, jeżeli tylko zawiera minimum elementów niezbędnych dla zakwalifikowania jej jako decyzji, które wymieniono wyżej.
Analizując treść art. 39 ust. 2 ustawy o systemie oświaty należy zauważyć, że w istocie rzeczy nie w tym przepisie tkwi źródło kompetencji organu szkoły do skreślenia ucznia z listy uczniów. W przepisie tym jest mowa wprawdzie o tym, że dyrektor szkoły może skreślić ucznia z listy uczniów, ale – co należy podkreślić - „w przypadkach określonych w statucie szkoły”. A więc norma prawna, określająca sytuacje uprawniające dyrektora szkoły do skreślenia ucznia z listy uczniów znajduje się w statucie szkoły publicznej. Ustawa o systemie oświaty zawiera bowiem w art. 60 ust. 1 katalog spraw, które statut szkoły publicznej musi określać, m.in. w pkt 7 zobowiązuje do określenia konkretnych przypadków, w których może nastąpić skreślenie ucznia (potwierdza to uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 października 1995 r. III AZP 28/85 OSNP Nr 11, poz. 149 z 1996 r.). Mając zatem na uwadze powyższe trzeba zauważyć więc, że możliwość skreślenia ucznia z listy uczniów musi wynikać bezpośrednio ze statutu tej szkoły, który powinien określać również przypadki, w jakich skreślenie to może nastąpić. Należy przyjąć więc, że dyrektor szkoły może skreślić ucznia tylko w wypadkach wskazanych w statucie szkoły i powinien w zasadzie ograniczyć stosowanie tego środka do przypadków rażącego naruszenia obowiązków przez ucznia.
W pierwszym przypadku, a mianowicie w przypadku ucznia realizującego obowiązek szkolny, zazwyczaj uczeń ten jest osobą małoletnią realizującą obowiązek szkolny poprzez uczęszczanie do szkoły podstawowej i gimnazjum zgodnie z art. 16 ust. 5 ustawy o systemie oświaty. Spełnianie tego obowiązku zawarowane jest przymusem administracyjnym, gdyż zgodnie z art. 20 ustawy o systemie oświaty niespełnianie przez ucznia obowiązku szkolnego podlega egzekucji w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Ustawa o systemie oświaty w art. 39 ust. 2a wyraźnie wyklucza możliwość skreślenia ucznia objętego obowiązkiem szkolnym z listy uczniów. Uczeń taki może zostać jedynie, w uzasadnionych przypadkach (które powinien wymieniać statut szkoły) i na wniosek dyrektora danej szkoły publicznej, przeniesiony przez kuratora oświaty do innej szkoły. Tak więc rejonizacja wykonywania obowiązku szkolnego wymaga, aby kurator oświaty wskazał inną szkołę, do której ma być przeniesiony dany uczeń. Przeniesienia dokonuje kurator oświaty (to on podejmuje decyzję w tej sprawie, nie zaś dyrektor szkoły). Kurator oświaty działa wówczas jako organ I instancji.
Ponadto dodać należy, iż statut szkoły publicznej powinien zwierać katalog przypadków, w których uczeń może zostać przeniesiony do innej szkoły i tylko w takich przypadkach to przeniesienie może nastąpić.
Celem regulacji zawartej w art. 39 ust. 2a ustawy o systemie oświaty jest umożliwienie organom szkoły publicznej, w sytuacjach tego wymagających, wyłączenie z grona uczniów danej szkoły określonego dziecka, bez jednoczesnego naruszenia przysługującej mu konstytucyjnej i ustawowej zarazem gwarancji do bezpłatnego realizowania obowiązku szkolnego w szkole publicznej (art. 39 ust. 2a w związku z art. 70 ust. 2 Konstytucji RP oraz art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie oświaty).
Zupełnie odmiennie przedstawia się sytuacja ucznia nieobjętego już obowiązkiem szkolnym, a który spełnia obowiązek nauki uczęszczając do publicznej szkoły ponadgimnazjalnej bądź w formach pozaszkolnych, zgodnie z art. 16 ust. 5a ustawy o systemie oświaty.
W świetle art. 39 ust. 2, dyrektor szkoły może, w drodze decyzji, skreślić ucznia nieobjętego obowiązkiem szkolnym z listy uczniów, w przypadkach określonych w statucie szkoły. Skreślenie to następuje na podstawie uchwały rady pedagogicznej, po zasięgnięciu opinii samorządu uczniowskiego.
Analizując powyższy przepis należy stwierdzić zatem, że organem właściwym do rozstrzygania spraw związanych zarówno z przyjęciem kandydata do grona uczniów, jak i skreśleniem ucznia z listy uczniów danej szkoły publicznej jest dyrektor szkoły. Dyrektor szkoły sprawuje bowiem zadania z zakresu administracji publicznej w sprawach powierzonych mu ustawą o systemie oświaty.
Skreślenie ucznia z listy uczniów danej szkoły następuje w drodze decyzji administracyjnej (art. 39 ust. 2 ustawy o systemie oświaty), co przesądza w konsekwencji o sądowo-administracyjnej drodze zaskarżania takich decyzji. Wielokrotnie takie stanowisko zajmował Naczelny Sąd Administracyjny, jak też Sąd Najwyższy (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 października 1995 r. III AZP 28/95 OSNP Nr 11, poz. 149 z 1996 r. oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 lipca 1992 r. III CZP 84/92 OSNC Nr 1-2, poz. 15 z 1993 r.). Przy rozpatrywaniu formy, w jakiej powinno nastąpić skreślenie ucznia z listy uczniów należy pamiętać, że o tym, czy dany akt jest decyzją administracyjną, czy też nią nie jest, przesądza treść, a nie forma aktu – co potwierdza wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22 września 1981 r. SA 791/81 ONSA 1981/2, poz. 91 oraz wyrok z dnia 8 lutego 1983 r. SA/Wr 559/82 ONSA 1983/1, poz. 3). Jeżeli więc określona sprawa podlega załatwieniu w drodze decyzji, to za decyzję należy uznać pismo organu rozstrzygającego tę sprawę, zawierające co najmniej oznaczenie tego organu, oznaczenie adresata aktu, rozstrzygniecie w sprawie oraz podpis upoważnionego pracownika organu, gdyż wówczas spełnia ono podstawowe niezbędne warunki decyzji wymienione w art. 107 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego. Zatem pismo zawierające rozstrzygnięcie w sprawie załatwianej w drodze decyzji administracyjnej jest decyzją pomimo nieposiadania w pełni formy przewidzianej dla tego typu aktu, jeżeli tylko zawiera minimum elementów niezbędnych dla zakwalifikowania jej jako decyzji, które wymieniono wyżej.
Analizując treść art. 39 ust. 2 ustawy o systemie oświaty należy zauważyć, że w istocie rzeczy nie w tym przepisie tkwi źródło kompetencji organu szkoły do skreślenia ucznia z listy uczniów. W przepisie tym jest mowa wprawdzie o tym, że dyrektor szkoły może skreślić ucznia z listy uczniów, ale – co należy podkreślić - „w przypadkach określonych w statucie szkoły”. A więc norma prawna, określająca sytuacje uprawniające dyrektora szkoły do skreślenia ucznia z listy uczniów znajduje się w statucie szkoły publicznej. Ustawa o systemie oświaty zawiera bowiem w art. 60 ust. 1 katalog spraw, które statut szkoły publicznej musi określać, m.in. w pkt 7 zobowiązuje do określenia konkretnych przypadków, w których może nastąpić skreślenie ucznia (potwierdza to uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 października 1995 r. III AZP 28/85 OSNP Nr 11, poz. 149 z 1996 r.). Mając zatem na uwadze powyższe trzeba zauważyć więc, że możliwość skreślenia ucznia z listy uczniów musi wynikać bezpośrednio ze statutu tej szkoły, który powinien określać również przypadki, w jakich skreślenie to może nastąpić. Należy przyjąć więc, że dyrektor szkoły może skreślić ucznia tylko w wypadkach wskazanych w statucie szkoły i powinien w zasadzie ograniczyć stosowanie tego środka do przypadków rażącego naruszenia obowiązków przez ucznia.