Zgodnie z § 20 ust. 1 r.n.p. dyrektor szkoły lub placówki publicznej przeprowadza ewaluację wewnętrzną i wykorzystuje jej wyniki do doskonalenia jakości pracy szkoły lub placówki. Na postawie § 20 ust. 2 r.n.p., ewaluację wewnętrzną przeprowadza się w odniesieniu do wszystkich lub wybranych wymagań, o których mowa w § 7 ust. 4 r.n.p., lub do innych zagadnień uznanych w szkole lub placówce za istotne w działalności szkoły lub placówki. Adekwatnie do przepisu § 21 ust. 1 r.n.p., dyrektor szkoły lub placówki opracowując na każdy rok szkolny plan nadzoru, do 15 września, zawiera w nim cele, przedmiot ewaluacji wewnętrznej oraz jej harmonogram.
Termin ewaluacja pochodzi z języka francuskiego, w metodologii nauk pedagogicznych znalazła się dzięki amerykanom. W języku angielskim ewaluować znaczy: „starannie rozważać jak dalece użyteczna lub wartościowa jest pewna działalność, jej plan lub pomysł, zwłaszcza by zdecydować czy ją podjąć czy nie, albo czy ją kontynuować. /../ praktyka ewaluacyjna obejmuje systematyczne zbieranie informacji o przebiegu, właściwościach i wynikach programów, o personelu i o dorobku, który może być wykorzystywany /../ do zmniejszenia niepewności, podniesienia skuteczności i podjęcia decyzji o tym czego dotyczą."(B. Niemierko, „Ewaluacja dydaktyczna..." Uniwersytet Gdański, 1998).
Na początku trzeba zdecydować na jaki rodzaj ewaluacji decydujemy się. Tradycyjne podejście do ewaluacji to analiza rezultatów pracy, działań. Celem jest opracowanie efektów działań jednorazowych. Zaletą takiego rodzaju ewaluacji jest porównywanie i ocenianie podobnych programów, zjawisk. Wadą jest iż wyniki mają charakter prosty, nie analizuje istoty problemu i w niewielkim stopniu wpływają na zaplanowane działania.
Nowe podejście w ewaluacji polega na analizie procesów, pozwala zrozumieć je, znaleźć mocne i słabe strony naszych działań. Wprawdzie wymaga wysokich zdolności z zakresu badan jakościowych, ale daje pełny ogląd działań.
Zapisy r.n.p. wskazują na to, że powinniśmy ewaluować przede wszystkim procesy, a przy tym nie rezygnować z ewaluacji tradycyjnej czyli analizy rezultatów.
Projekt ewaluacji wewnętrznej powinien zawierać:
1. Przedmiot ewaluacji
Ustalając przedmiot ewaluacji wewnętrznej w szkole należy zacząć od analizy wymagań wobec szkół ustalonych w r.n.p. Analiza wymagań pozwoli spojrzeć na własną szkołę i ustalić, który obszar należy ewaluować w danym roku szkolnym. Musimy pamiętać, że warto odejść od tradycyjnego podziału na kształcenie, wychowanie i opiekę.
Każda szkoła ma własną specyfikę, charakter, zwyczaje i tradycje, które można i trzeba ewaluować. Przy projektowaniu ewaluacji wewnętrznej należy więc analizować statut szkoły.
Po analizie dyrektor szkoły decyduje, które obszary będą ewaluowane. Przy podejmowaniu decyzji może uwzględnić opinie rady pedagogicznej, rady rodziców, samorządu uczniowskiego. Bardzo ważne jest uwzględnienie wyników wcześniejszych ewaluacji oraz wniosków z pełnionego nadzoru pedagogicznego.
2. Cel ewaluacji
Najważniejsze jest ustalenie czego oczekuje się od ewaluacji, czemu i komu powinna służyć, co będzie efektem naszych działań.
3. Kryteria ewaluacji
Kryteria ustala grupa zadaniowa, która zajmie się ewaluacją konkretnego obszaru.
Kryterium to jakość danego obszaru podlegającego ewaluacji, przy ustalaniu możemy wziąć pod uwagę na przykład: zgodność z prawem, frekwencję, sprawność, skuteczność, kryteria czerpiemy z poziomów B i D r.n.p.
4. Zagadnienia ewaluacji
Badany obszar należy rozpisać na szereg zagadnień, które trzeba zbadać. Można je zapisać w formie pytań, na które będziemy szukać odpowiedzi podczas naszych badań. Im więcej pytań tym wynik naszej ewaluacji jest bardziej dokładny. Na tym etapie bardzo dobrze sprawdza się stara metoda burza mózgów. Członkowie grupy indywidualnie piszą pytania a potem razem grupa spisuje te pytania i ustala, na które się decydują.
5. Metody badań
Przy ewaluacji wewnętrznej najbardziej skuteczne będą takie metody jak analiza dokumentów (dzienniki, wyniki sprawdzianów, egzaminów itp.), ankieta dla uczniów, rodziców i nauczycieli, wywiad, analiza wyników konkursów, analiza wytworów uczniów itd.
6. Narzędzia ewaluacji
Narzędzia ewaluacji wewnętrznej opracowują członkowie grupy zadaniowej konkretnego obszaru. Trzeba pamiętać, iż narzędzia muszą być odpowiednie do wybranych metod badań, badanej grupy, wieku badanych, liczebności respondentów itd.
Najbardziej popularne i skuteczne narzędzia to:
– arkusze diagnostyczne i ankiety (zalety – można badać dużą ilość osób, łatwo analizować wyniki, wysoki stopień standaryzacji danych, można zauważyć relacje i zależności, poczucie bezpieczeństwa uczestnika ze względu na anonimowość; wady – nie można analizować emocji, przeżyć wrażeń, bariera językowa, błędy w interpretacji i manipulacje wyników);
– wywiady (zalety –spojrzenie na rzeczywistość z punktu widzenia uczestnika; wady – wysokie koszty, wymaga dużo czasu na badanie i analizę, ze względu brak anonimowości w środowisku szkolnym uczniowi, nauczyciele i rodzice niechętnie odpowiadają na pytania zadawane wprost);
– ankiety ewaluacyjne;
– obserwacje i dyskusje grupowe (zalety – wykorzystanie kontekstu działań, ogólny obraz sytuacji, możliwość odróżnienia chęci od faktów; wady – czasochłonność, trudność dostępu, subiektywizm osoby badającej).