Zastosowanie metody coachingu jest nowością w polskim systemie szkolnictwa. O ile idea bliskiej współpracy między nauczycielem a uczniem nie jest niczym niezwykłym na poziomie teorii, to jej realizacja w praktyce jest raczej rzadkością. Liczne dodatkowe obowiązki zawodowe, brak czasu, ale też umiejętności działania nauczycieli w oparciu o autorytet realny, a nie formalny, to słabości wielu współczesnych polskich szkół. Tymczasem zmiany zachodzące w placówkach edukacyjnych jeszcze nigdy nie były tak gwałtowne i dynamiczne.
Psycholog: Dzieci z podwójnego rocznika z traumą jak po wojnie>>
Czym jest coaching?
Relacja „mistrz – uczeń” zastępowana jest relacją „uczeń – technologia”. Jednocześnie wśród młodych ludzi narasta poczucie bezradności, osamotnienia i zagubienia, czego namacalnym dowodem są, między innymi, przemoc rówieśnicza czy rosnące statystki samobójstw i prób samobójczych nieletnich. Oznacza to nowe wyzwania dla nauczycieli, pedagogów i psychologów szkolnych, ponieważ stosowane dotąd strategie nauczania i działania wychowawczego stają się mało skuteczne.
Coaching to niedyrektywna forma pracy z drugim człowiekiem polegająca na towarzyszeniu mu w rozwoju, w procesie poznawania samego siebie, odkrywania własnego potencjału oraz wykorzystywania zdobytej wiedzy dla wyznaczania celów, projektowania sposobów ich osiągania oraz skutecznego realizowania. Bazuje głównie na sztuce słuchania i słyszenia tego, co komunikuje odbiorca. Polega na zadawaniu wartościowych, eksplorujących, otwierających pytań. Coaching w edukacji to towarzyszenie uczniowi w jego rozwoju, w jego drodze przez edukację. W metodzie coachingu przenosi się środek ciężkości na mniej tradycyjnie elementy systemu edukacyjnego. Proces coachingu zmierza do tego, by to uczeń nabył umiejętności i potrafił określać swoje poglądy na dany temat, umiał je werbalizować, a nawet ich bronić. Oznacza to, że w obszarze kompetencji nie pracuje się tylko na wiedzy, lecz także na doświadczeniu, na indywidualnym, niepowtarzalnym przeżyciu. Dzięki coachingowi ma miejsce osobowy wymiar wychowania polegający na wzmocnieniu samodzielności, i to zarówno w wymiarze myślenia, jak i w działaniu.
Coaching jako narzędzie zmiany relacji w placówce oświatowej
Praca z uczniem oparta na coachingu wpisuje się w koncepcje psychologiczne i pedagogiczne podkreślające wartość upodmiotowienia ucznia, a także budowania w placówce oświatowej kultury relacji bazującej na akceptacji i wysłuchaniu potrzeb. Oparcie pracy nauczyciela na modelu coachingowym wymaga więc innego podejścia do ucznia, ponieważ wiąże się to z likwidacją ugruntowanej hierarchii, zniesieniem dominacji, pozbyciem się stosunku władza vs wykonawca poleceń i zastąpienia ich relacjami opartymi na współdziałaniu, wzajemnym szacunku, zaufaniu i akceptacji. W takim ujęciu rola nauczyciela wciąż pozostaje kluczowa, ale nie jako uprawomocnionego zewnętrznie decydenta rozwoju ucznia, lecz jako organizatora procesu kształcenia, odpowiedzialnego za jego przebieg i strukturę (w mniejszym stopniu za efekty), projektanta środowiska rozwojowego, samodzielnie wybranego przez ucznia. Coach pomaga zbudować nowe rozwiązania, ale to od konkretnej osoby zależy, w jakim kierunku ostatecznie podąży, które cele wybierze i jak będzie je osiągać.
Zmiana stylu pracy z uczniem wymaga przemiany samego nauczyciela
Liczne badania naukowe potwierdzają, że wykorzystanie coachingu w pracy z uczniem jest trudne, ponieważ wymaga zmian nie tylko w relacjach nauczyciel – uczeń, ale w samej postawie zawodowej nauczyciela. Nie jest łatwe porzucenie formalnego autorytetu na rzecz partnerstwa i dialogu opartego na przekonaniu, że każdy uczeń to człowiek z określonymi, niepowtarzalnymi zasobami talentu i kreatywności. Na dodatek trzeba zaakceptować fakt, że te potencjalności rozwijają się w różnym czasie i różnym rytmie. Nauczyciel sięgający po coaching musi przestawić się z mówienia na aktywne słuchanie, z przekazywania treści na tworzenie środowiska do samodzielnego uczenia się. Musi zrezygnować z podawania gotowych rozwiązań i schematów na rzecz zachęcania ucznia do szukania odpowiedzi o sobie… w sobie. Musi wreszcie zrezygnować z kuszącej roli „wiedzącego wszystko” i mającego gotowe recepty na wszelkie problemy, ale konsekwentnie budować u ucznia poczucie samodzielności w myśleniu i działaniu oraz odpowiedzialności za własne decyzje. Dlatego po coaching z sukcesem sięgnie nauczyciel, którego cechami są otwartość, odwaga, szczere zainteresowanie uczniami przejawiające się w chęci wysłuchania ich historii, a nawet uczenia się od nich i osobistego wzbogacania dzięki tym relacjom.
Autor: prof. nzw. dr hab. Joanna Moczydłowska, kierownik studiów Coaching w edukacji realizowanych w Centrum Kształcenia Podyplomowego Uczelni Łazarskiego.