Awans na stopień nauczyciela kontraktowego

WprowadzenieSystem awansu wpisuje się w szerszy kontekst reformy edukacji. Wprowadzenie ustawą z dnia 18 lutego 2000 r. o zmianie ustawy Karta Nauczyciela oraz o zmianie niektrych innych ustaw systemu awansu uruchomiło mechanizm motywujący nauczycieli do podwyższania kwalifikacji oraz doskonalenia zawodowego a także spowodowało znaczną podwyżkę płac. Zasady awansu zawodowego nauczycieli określają przepisy rozdziału 3a ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 z pźn. zm.). Nauczyciele zgodnie z tymi przepisami mogą ubiegać się o następujące stopnie awansu zawodowego: stopień nauczyciela stażysty, stopień nauczyciela kontraktowego, stopień nauczyciela mianowanego, stopień nauczyciela dyplomowanego.

Poszczególne stopnie awansu odzwierciedlają etapy rozwoju zawodowego nauczycieli. Etap pierwszy to etap adaptacji w zawodzie, podczas którego nauczyciel sprawdza w praktyce wiedzę wyniesioną ze studiów, wchodzi w życie szkoły - podczas stażu na stopień nauczyciela kontraktowego. Kolejny etap obejmujący staż na stopień nauczyciela mianowanego to okres stabilizacji zawodowej, podczas którego nauczyciel doskonali umiejętności zawodowe. Wreszcie staż na stopień nauczyciela dyplomowanego to okres w którym nauczyciel ma osiągnąć mistrzostwo w zawodzie.

Stopnie awansu zawodowego nadawane są decyzjami administracyjnymi a ich formę stanowią akty nadania stopnia. Akt nadania stopnia jest uznawany we wszystkich szkołach i placówkach na terenie całego kraju. Akt nadania stopnia nie jest dokumentem potwierdzającym kwalifikacje zawodowe nauczyciela. Kwalifikacje potwierdzają natomiast dyplomy ukończenia studiów wyższych, świadectwa ukończenia studiów podyplomowych oraz zaświadczenia o ukończeniu kursów kwalifikacyjnych. O awans mogą się ubiegać nauczyciele zatrudnieni w szkołach i placówkach zgodnie z kwalifikacjami w wymiarze co najmniej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć.

System awansu zawodowego ma charakter motywacyjny. Uzyskanie stopnia awansu nauczyciela mianowanego pociąga za sobą stabilizację zawodową, której efektem jest nawiązanie stosunku pracy na podstawie mianowania. Awans na stopień nauczyciela dyplomowanego jest równoznaczny z osiągnięciem etapu mistrzostwa zawodowego. Do tego etapu mogą jednak dotrzeć jedynie ci nauczyciele, którzy posiadają wybitne osiągnięcia w pracy zawodowej. To spośród nich wyłoni się w przyszłości elita pedagogów. Z niej rekrutować się będą pracownicy nadzoru pedagogicznego, dyrektorzy szkół i placówek, eksperci ds. awansu zawodowego nauczycieli, konsultanci i doradcy metodyczni. To oni w przyszłości będą decydowali o poziomie edukacji. Niezwykle ważna jest jeszcze jedna funkcja systemu awansu, otóż wprowadza on mechanizm eliminowania osób, które nie sprawdzają się w pracy na stanowisku nauczyciela. Mechanizm ten ma zastosowanie w przypadku dwóch pierwszych etapów awansu (kiedy nauczyciel odbywa staż na stopień nauczyciela kontraktowego i mianowanego), kiedy nauczyciel jest w okresie adaptacji zawodowej.

Specyficzne miejsce zajmują w systemie awansu zawodowego dyrektorzy szkół. Dyrektor szkoły występuje w podwójnej roli na ścieżkach awansu zawodowego. Po pierwsze dba o prawidłowy przebieg awansu zawodowego nauczycieli zatrudnionych w placówce. Po drugie może sam ubiegać się o awans zawodowy. System awansu zawodowego stworzył szansę dla racjonalnego zaplanowania i realizacji rozwoju placówki. Zarówno jeśli idzie o doskonalenie zawodowe poszczególnych nauczycieli, jak i podniesienia jakości pracy placówki. W jakim stopniu ta szansa zostanie wykorzystana zależy od zaangażowania dyrektora w realizację staży przez poszczególnych nauczycieli.

Postępowanie w sprawie nadania nauczycielowi stopnia awansu zawodowego ma cechy dwuinstancyjnego postępowania administracyjnego, kończącego się wydaniem ostatecznej decyzji administracyjnej, do którego mają zastosowanie oprócz przepisów Karty Nauczyciela również przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego. Dlatego ważnym źródłem interpretacji przepisów prawa dotyczących nadawania stopni awansu zawodowego nauczycielom jest orzecznictwo sądów administracyjnych.

Warunki odbywania stażu

Zgodnie z przepisem art. 9d ust. 1 nauczyciel rozpoczyna staż z początkiem roku szkolnego, nie później jednak niż w ciągu 14 dni od dnia rozpoczęcia zajęć, nauczyciel stażysta rozpoczyna staż bez złożenia wniosku. Staż oznacza okres zatrudnienia nauczyciela w przedszkolach, szkołach, placówkach, w wymiarze co najmniej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć, rozpoczęty i realizowany w trybie i na zasadach określonych w przepisach rozdziału 3a ustawy (art. 3 ust. 3 Karty Nauczyciela). Warunkiem odbywania stażu jest zatem zatrudnienie w wymiarze co najmniej ½ obowiązkowego wymiaru zajęć w jednej lub łącznie w kilku szkołach (art. 22 ust. 3 i 4 Karty Nauczyciela). Należy podkreślić, że nauczyciel odbywający staż musi być zatrudniony zgodnie z wymaganymi kwalifikacjami. W przypadku ubiegania się o stopień nauczyciela kontraktowego staż trwa 9 miesięcy (art. 9c ust. 1 pkt 1 Karty Nauczyciela). Nauczyciel, który został zatrudniony z dniem 1 września odbywa zatem staż w okresie od 1 września do 31 maja. Jeżeli nauczyciel zostanie zatrudniony po upływie 14 dni od dnia rozpoczęcia roku szkolnego nie rozpoczyna stażu do końca tego roku szkolnego (art. 9d ust. 2 ustawy – Karta Nauczyciela).

W przypadku nieobecności nauczyciela w pracy z powodu czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby, zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy lub urlopu innego niż urlop wypoczynkowy, trwającej nieprzerwanie dłużej niż miesiąc, staż ulega przedłużeniu o czas trwania tej nieobecności. W przypadku nieobecności dłuższej niż rok nauczyciel obowiązany jest do ponownego odbycia stażu w pełnym wymiarze (art. 9d ust. 5 Karty Nauczyciela).

Plan rozwoju zawodowego nauczyciela

W okresie stażu nauczyciel realizuje własny plan rozwoju zawodowego zatwierdzony przez dyrektora szkoły, uwzględniający wymagania określone w przepisach rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego. Nauczyciel opracowuje własny plan rozwoju zawodowego na okres stażu z uwzględnieniem w szczególności:

• potrzeb szkoły, w tym programu rozwoju szkoły,
• potrzeb środowiska lokalnego, oraz
• obowiązków i wymagań niezbędnych do uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego, określonych w przepisach rozporządzenia.

Nauczyciel stażysta ubiegający się o awans na stopień nauczyciela kontraktowego w okresie odbywania stażu powinien w szczególności:

• 1) poznawać organizację, zadania i zasady funkcjonowania szkoły, w tym:
  • a) przepisy związane z funkcjonowaniem szkoły,
  • b) sposób prowadzenia dokumentacji obowiązującej w szkole,
  • c) przepisy dotyczące zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków nauki i pracy,
• 2) uczestniczyć jako obserwator w zajęciach prowadzonych przez opiekuna stażu lub innych nauczycieli, w wymiarze co najmniej jednego zajęcia w miesiącu, i omówić z prowadzącym obserwowane zajęcia,
• 3) prowadzić zajęcia z uczniami, w obecności opiekuna stażu lub dyrektora szkoły, w wymiarze co najmniej jednego zajęcia w miesiącu oraz omawiać je z osobą, w obecności której zajęcia zostały przeprowadzone,
• 4) uczestniczyć w wewnątrzszkolnych formach doskonalenia zawodowego nauczycieli (§ 6 ust. 1-4 rozporządzenia z dnia 1 grudnia 2004 r.).

Nauczyciel stażysta przedkłada dyrektorowi szkoły projekt planu rozwoju zawodowego w terminie 20 dni od dnia rozpoczęcia zajęć (§ 3 ust. 1 rozporządzenia z dnia 1 grudnia 2004 r.). Przepisy rozporządzenia w sprawie uzyskiwania stopni awansu zawodowego nie określają formy planu rozwoju zawodowego nauczyciela na okres stażu. Dotyczą natomiast strony merytorycznej, wymieniają bowiem działania, jakie nauczyciel zobligowany jest realizować w trakcie odbywania stażu. Dlatego dopuszczalne są różne formy przygotowania planu rozwoju zawodowego. Niektórzy dzielą plan rozwoju zawodowego na sfery (organizacyjną, wychowawczą, edukacyjną). Inni sporządzają plany w formie różnego rodzaju tabel i zestawień. Wydaje się, że najbardziej praktyczne są plany, w których po prostu wymienia się w porządku chronologicznym poszczególne zadania, zaznaczając termin ich realizacji. Forma planu rozwoju zawodowego nauczyciela może być zatem dowolna, natomiast treść musi odpowiadać wymogom określonym w przepisach rozporządzenia, tj. uwzględniać zadania, które nauczyciel zobligowany jest realizować w okresie stażu.

Dyrektor szkoły zatwierdza projekt planu rozwoju zawodowego nauczyciela w ciągu 30 dni od dnia rozpoczęcia zajęć, lub zwraca go nauczycielowi do poprawy ze wskazaniem, w formie pisemnej, zakresu niezbędnych zmian. Dyrektor sprawdza w szczególności, czy przedłożony przez nauczyciela plan rozwoju zawodowego jest zgodny z potrzebami szkoły oraz środowiska lokalnego oraz, czy uwzględnia obowiązki i wymagania niezbędne do uzyskania stopnia nauczyciela kontraktowego. Ocenia również, czy zapisane przez nauczyciela przedsięwzięcia będą pożyteczne zarówno dla szkoły, jak i dla indywidualnego rozwoju zawodowego nauczyciela stażysty oraz, czy ich realizacja jest realna (§ 3 ust. 3 rozporządzenia z dnia 1 grudnia 2004 r.).

Dyrektor może zwrócić nauczycielowi plan rozwoju do poprawy i zobowiązać go do naniesienia niezbędnych zmian. Takie zobowiązanie powinno mieć charakter pisemny. Dyrektor powinien precyzyjnie wskazać zakres niezbędnych zmian, jaki nauczyciel ma wprowadzić do swojego planu rozwoju. Nauczyciel obowiązany jest niezwłocznie poprawić projekt planu rozwoju zawodowego zgodnie z zaleceniami dyrektora szkoły i ponownie przedłożyć projekt dyrektorowi szkoły (§ 3 ust. 4 rozporządzenia z dnia 1 grudnia 2004 r.). W czasie trwania stażu nauczyciel również może wprowadzać zmiany w planie rozwoju zawodowego za zgodą dyrektora szkoły.