Kodeks pracy wyróżnia dwie kategorie niepełnoletnich pracowników:
- Pierwsza grupa to dzieci, które nie ukończyły 16 roku życia
- Druga kategoria to osoby, które ukończyły 16 lat, a nie przekroczyły 18 lat - określone przez ustawodawcę jako młodociane.

Możliwości zatrudnienia dzieci do ukończenia przez nie 16 lat i po 16. urodzinach zostały ukształtowane przez ustawodawcę inaczej.

Dzieci poniżej 16 lat

Zatrudnianie dzieci, które nie ukończyły 16 lat jest co do zasady zabronione. Świadczenie pracy przez osoby w tej kategorii wiekowej jest możliwe wyłącznie na rzecz podmiotów prowadzących działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową.

Pracodawca prowadzący działalność w ramach któreś z tych kategorii musi pamiętać o konieczności spełnienia dwóch warunków, żeby zatrudnić dziecko do 16 roku życia:
1. Konieczne jest uzyskanie zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna dziecka
2. Potrzebne jest też uzyskanie od właściwego inspektora pracy zezwolenie na wykonywanie pracy przez dziecko.

W przypadku zatrudniania dziecka do lat 16 należy dokonać rozróżnienia na dziecko, które nie ukończyło lat 13 i dziecko w przedziale wiekowym od 13 do 16 lat. Należy pamiętać, że dziecko, które nie ukończyło 13 lat, pozbawione jest całkowicie zdolności do czynności prawnych, a zatem umowa zawarta przez takie dziecko będzie bezwzględnie nieważna. Umowę w imieniu dziecka do lat 13 powinien zatem zawrzeć rodzic lub opiekun. Natomiast dzieci, które ukończyły lat 13, mogą same zawrzeć umowę, ale do jej ważności potrzebna jest zgoda rodzica.

Pełen przykładów z życia wziętych poradnik, który uczy i przestrzega przed wieloma zagrożeniami czyhającymi współcześnie na młodych ludzi >>

Młodzież, która skończyła 16 lat

W przypadku natomiast młodocianych, czyli osób, które ukończyły 16 lat, a nie przekroczyły 18 lat, zatrudnienie ich w celach innych niż przygotowanie zawodowe możliwe jest, jeżeli ukończyli co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową i przedstawią świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu.

Młodociany zatrudniony w celach zarobkowych może wykonywać wyłącznie prace lekkie. Przepisy nie określają katalogu prac lekkich. Przyjmuje się jednak, że do takich prac można zaliczyć prace sezonowe lub dorywcze na przykład w restauracjach czy sklepach, jeżeli nie powodują one zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także nie utrudniają młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego.

Młodociany ma prawo nawiązać stosunek pracy bez zgody rodziców. Może również samodzielnie dokonywać czynności prawnych, które dotyczą stosunku pracy, na przykład rozwiązać umowę, podpisać aneks, złożyć wniosek o urlop. Pracodawca nie musi zatem informować rodziców małoletniego o zawarciu z nim umowy. Natomiast w przypadku umowy cywilnoprawnej, na przykład umowy zlecenia lub umowy o dzieło, zgoda rodziców na zawarcie takiej umowy jest już konieczna. Do umów cywilnoprawnych zawieranych z małoletnim zastosowanie znajduje bowiem ogólna zasada z k.c. Zgodnie z nią osoba, która ukończyła 13 lat, ale nie skończyła lat 18, ma tzw. ograniczoną zdolność do czynności prawnych. W praktyce oznacza to, że umowy zawierane przez taką osobę są ważne tylko za zgodą przedstawiciela ustawowego. Jeżeli zatem młodociany zawiera umowę o pracę, nie potrzebuje na to zgody rodziców lub opiekunów, gdyż przepisy pozwalają mu na zawarcie takiej umowy samodzielnie, natomiast w przypadku zawierania innego typu umów zgoda taka jest już konieczna.

Daria Jarmużek, prawnik w Kancelarii Raczkowski Paruch