Zakaz handlu w święta wciąż budzi wątpliwości

Sporo zamieszania i wątpliwości interpretacyjnych wywołuje nadal w praktyce zakaz handlu w dni świąteczne, wprowadzony niedawno na skutek nowelizacji Kodeksu pracy. Już w pierwszym dniu jego obowiązywania, tzn 1 listopada zarwno pracodawcy, jak i konsumenci mieli wątpliwości, co należy rozumieć przez placwki użyteczności publicznej, ktre jako jedyne mają prawo do handlu w dni świąteczne. Stanowiska w tej sprawie zajęły Państwowa Inspekcja Pracy i Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Jednak i PiP, i resort pracy rżnie rozumieją pojęcie placwka użyteczności publicznej.

Co mówią przepisy o zakazie handlu w święta?
Już na etapie prac legislacyjnych nad nowelizacją ustawy – Kodeks pracy, wprowadzającej zakaz handlu w dni świąteczne pojawiały się głosy, że niektóre jej przepisy są nieprecyzyjnie sformułowane i istnieje obawa, że w przyszłości mogą wywołać problemy interpretacyjne. Chodzi o przepis umożliwiający handel w dni świąteczne jedynie placówkom handlowym przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności. Przepis ten jednak uchwalono we wskazanym wyżej brzmieniu i już przed 1 listopada br., a więc na chwilę przed rozpoczęciem obowiązywania zakazu handlu w święta pojawiły się wątpliwości, co należy rozumieć pod wskazanym wyżej pojęciem „placówki użyteczności publicznej”.

Uchwalona 24 sierpnia 2007 r. nowelizacja ustawy – Kodeks pracy (Dz.U. nr 176, poz. 1239), która weszła w życie z dniem 26 października 2007 r. wprowadziła zakaz pracy w placówkach handlowych w Nowy Rok, w pierwszy i drugi dzień świąt Wielkiej Nocy, 1 maja, 3 maja, pierwszy dzień Zielonych Świątek, w Boże Ciało, 15 sierpnia - w święto Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, Wszystkich Świętych (1 listopada), Święto Niepodległości (11 listopada), a także pierwszy i drugi dzień świąt Bożego Narodzenia. Mówi także o zakazie pracy, jeśli któreś z tych świąt przypada w niedzielę. Zakaz dotyczy zatem świąt wymienionych w ustawie z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (Dz. U. Nr 4, poz. 28 z późn. zm.).

Jakie jest stanowisko Państwowej Inspekcji Pracy?
Stanowisko w sprawie rozumienia pojęcia „placówka użyteczności publicznej” zajęła Państwowa Inspekcja Pracy. Podkreśliła w nim, że pojęcie placówki handlowej w Kodeksie pracy nie zostało zdefiniowane, ale można przyjąć, że obejmuje wszelkie instytucje i zakłady, których główną działalnością jest działalność handlowa, zarówno hurtowa, jak i detaliczna, a więc które kupują wyroby w celu ich odsprzedaży. Zakaz pracy w placówkach handlowych odnosi się do każdego pracownika zatrudnionego w takiej placówce, niezależnie od stanowiska. Zakaz ten nie dotyczy jednak osób świadczących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy (a więc właścicieli placówek handlowych i np. zleceniobiorców). Intencją ustawodawcy przy wprowadzaniu zakazu pracy w święta, wyrażonego w art. 151^9a Kodeksu pracy, była w szczególności ochrona pracowników i ich rodzin, zatrudnionych w wielkopowierzchniowych placówkach handlowych (hipermarketach).

O ile zastosowanie przepisu do tego typu placówek handlowych nie budzi wątpliwości, o tyle powstają zastrzeżenia, co do stosowania zakazu pracy w święta w odniesieniu do szczególnej grupy placówek handlowych, zajmujących się między innymi sprzedażą detaliczną paliw płynnych (stacje paliw). Takiej wątpliwości nie ma natomiast w odniesieniu do aptek, które – zgodnie z przepisami ustawy z dnia 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne są placówkami ochrony zdrowia publicznego, w których osoby uprawnione świadczą usługi farmaceutyczne, a zatem nie obejmuje ich zakaz określony w przepisie art. 151^9a Kodeksu pracy. Państwowa Inspekcja pracy stwierdziła, że stacje paliw należy zaliczyć do placówek usługowych, wykonujących prace konieczne ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności.

Użyteczność społeczną należy rozumieć jako tę część działalności, której niewykonanie może przynieść szkodę dla społeczeństwa lub jego części. Trudno sobie wyobrazić, zwłaszcza w kontekście świąt, że obywatele, jak również służby publiczne, nie będą mogły zaopatrzyć się w paliwo. Odmienne podejście do wspomnianych przepisów – w ocenie Państwowej Inspekcji Pracy – naruszałoby ponadto generalną klauzulę wykładni prawa, która przyznaje interesowi społecznemu pierwszeństwo przed interesem indywidualnym.
Należy również zauważyć, że ze względu na niejednoznaczność przyjętych w Kodeksie pracy rozwiązań, budzące wątpliwości przepisy zostaną z pewnością wkrótce poddane ocenie Trybunału Konstytucyjnego – podsumowała Państwowa Inspekcja Pracy.

Co mówi resort pracy i ubezpieczeń społecznych?
W sprawie nieprecyzyjnego przepisu umożliwiającego handel w święta niektórym placówkom handlowym wniosek o zajęcie stanowiska złożył do Departamentu Prawa Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej Związek Rzemiosła Polskiego. Związek Rzemiosła Polskiego chciał wiedzieć, czy ze względu na codzienne potrzeby ludności piekarze i cukiernicy mogą wytwarzać i sprzedawać swoje produkty w dni świąteczne, a przede wszystkim czy mogą zatrudniać w ten dzień pracowników do wypieku pieczywa, w celu jego sprzedaży w poniedziałek.
W odpowiedzi Departament Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej stwierdził, że z uwagi na brak definicji „placówki handlowej” w Kodeksie pracy, należy przy wykładni tego pojęcia posługiwać się posiłkowo Polską Klasyfikacją Działalności (PKD) oraz wyjaśnieniami występującymi w słownikach języka polskiego. Przydatne może być także orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Sądu Najwyższego. Korzystając z powyższych źródeł można przyjąć, że pojęcie „placówka handlowa" występujące w Kodeksie pracy, obejmuje wszelkie instytucje i zakłady, których główną działalnością jest działalność handlowa, zarówno hurtowa jak i detaliczna, a więc które kupują wyroby w celu ich sprzedaży. O tym, czy główną działalnością danej placówki jest działalność handlowa będzie świadczyć zapis w wydanym przez urząd statystyczny zaświadczeniu o numerze identyfikacyjnym REGON, według wzoru stanowiącego odpowiednio załączniki nr 2 - 4 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie sposobu i metodologii prowadzenia i aktualizacji rejestru podmiotów gospodarki narodowej, w tym wzorów wniosków, ankiet i zaświadczeń, oraz szczegółowych warunków i trybu współdziałania służb statystyki publicznej z innymi organami prowadzącymi urzędowe rejestry i systemy informacyjne administracji publicznej (Dz. U. Nr 69, poz. 763 ze zm.). W zaświadczeniu tym wpisywany jest m.in. rodzaj przeważającej działalności wg Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD) oraz wg Europejskiej Klasyfikacji Działalności (EKD). O to, żeby prawidłowo wskazać działalność przeważającą powinien troszczyć się przedsiębiorca.

Zdaniem resortu pracy i ubezpieczeń społecznych przepisy zawarte w art. 151^9a Kodeksu pracy, oznaczają zakaz wykonywania pracy w święta we wszystkich placówkach handlowych, przez osoby mające status pracownika a więc zatrudnione na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Zakaz ten odnosi się do każdego pracownika zatrudnionego w takiej placówce, niezależnie od tego na jakim stanowisku jest zatrudniony. Obejmuje on więc nie tylko pracowników bezpośrednio dokonujących sprzedaży towarów, ale także innych pracowników, zapewniających funkcjonowanie placówki handlowej.

Przepisy wprowadzone omawianą nowelizacją nie oznaczają natomiast zakazu otwarcia placówki handlowej w święta. Nie ma bowiem przeszkód prawnych, aby w placówkach handlowych otwartych w święta, pracę wykonywali ich właściciele lub inne osoby nie będące pracownikami. W takim jednak przypadku należy mieć na uwadze przepisy art. 22 § 1¹ i § 1² Kodeksu pracy, zakazujące wykonywania pracy w ramach umów cywilnoprawnych, jeżeli jest ona świadczona w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy.
Jednocześnie resort pracy zasugerował, że w razie wątpliwości z interpretacją nowych przepisów przedsiębiorcy mogą zwrócić się o pomoc do właściwego miejscowo inspektoratu Państwowej Inspekcji Pracy, jest to bowiem organ ustawowo uprawniony do udzielania porad i informacji z zakresu prawa pracy (pismo Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, sygn. DPR -4102 -1440/AK/07).

Warto na koniec podkreślić, że zakaz pracy w święta w placówkach handlowych zgodnie z art. 151¹⁰ pkt. 7 Kodeksu pracy nie dotyczy pracowników zatrudnionych przy dozorze i pilnowaniu mienia. Przepisy dotyczące zakazu pracy w święta w placówkach handlowych wykluczają pracę w handlu i są ściśle związane z funkcją pełnioną w ramach organizacji handlu. Zatem zakaz pracy w święta w placówkach handlowych powinien mieć zastosowanie do pracowników wykonujących czynności związane z handlem. Dopuszczalna jest zatem praca związana z pilnowaniem mienia zgodnie z treścią omawianej nowelizacji Kodeksu pracy.

Patrycja Grey