Definicja wypadku w podróży służbowej
Przepisy ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 z późn. zm.) – dalej u.w.c.z., nie definiują pojęcia podróży służbowej. Pojęcie to, zostało ogólne zdefiniowane w art. 775 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.). Zgodnie z treścią tego przepisu podróż służbowa polega na realizacji polecenia pracodawcy do wykonania zadania służbowego poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy.
Gdy mówimy o wypadku przy pracy mamy na myśli zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące u pracownika uraz lub śmierć i mające związek z pracą taką definicje podaje art. 3 ust. 1 u.w.c.z. związek z pracą ma miejsce:
• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.
Oprócz definicji głównej zdarzenia wypadkowego podczas wykonywania codziennych obowiązków pracowniczych u.w.c.z. dopuszcza inne okoliczności i wykonywanie pośrednich czynności służbowych podczas których może dojść do zdarzenia wypadkowego. Zgodnie z art. 3 ust. 2 u.w.c.z na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie, traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ w czasie podróży służbowej w okolicznościach innych niż określone w ust. 1 art. 3 u.w.c.z., chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań.
Różnica między wypadkiem przy pracy i wypadkiem podczas podróży służbowej dotyczy okoliczności zdarzenia. W szczególności tego, że ten pierwszy musi pozostawać w związku z pracą, a wypadek w delegacji ma się wiązać z wykonywaniem zadań powierzonych na czas podróży służbowej (wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 18 listopada 2011 r. I UK 140/2011, LEX nr 1102654).
Różnica między wypadkiem przy pracy i wypadkiem podczas podróży służbowej dotyczy okoliczności wypadku, a w szczególności tego, iż wypadek przy pracy powinien pozostawać w związku z pracą, natomiast wypadek podczas podróży służbowej musi się wiązać z wykonywaniem zadań powierzonych na czas podróży służbowej. Przy kwalifikowaniu danego zachowania jako pozostającego w związku z podróżą służbową należy badać, czy w łączności z nią pozostawał cel zachowania pracownika, czy też miało ono wyłącznie prywatny charakter.
Przykłady zdarzeń uznanych przez sądy za wypadki w podróży służbowej
Wypadki w czasie trwania podróży służbowej nie powstają w bezpośrednim związku z wykonywaniem obowiązków służbowych, ale warunkują wywiązanie się pracownika z powierzonych mu zadań. Będą to przykładowo wypadki zaistniałe w czasie drogi do miejsca zakwaterowania, pobytu w hotelu lub miejscu zakwaterowania, spożywania posiłków itp.
Powyższe stwierdzenia mają potwierdzenie w przytoczonych poniżej wyrokach sądów:
1) Uchwała Sądu Najwyższego w składzie 7 sędziów z dnia 21 grudnia 1973 r., III PZP 25/73, OSNCP 1974, nr 4, poz. 64): „Zaczadzenie pracownika (ze skutkiem śmiertelnym), które nastąpiło w czasie wypoczynku po pracy, w kwaterze wynajętej przez zakład pracy dla delegowanego do tej miejscowości pracownika, jest wypadkiem zrównanym z wypadkiem przy pracy";
2) Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 kwietnia 1975 r. III URN 5/74, OSNC 1975, nr 3, poz. 44: „Wypadek, jakiemu uległ pracownik delegowany przy przygotowywaniu sobie posiłku, jest wypadkiem zrównanym z wypadkiem przy pracy";
3) Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 sierpnia 1977 r. III PRN 25/77, OSP 1978, z. 2, poz. 22: „Za wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy uznaje się wypadek, który się wydarzył podczas przygotowywania sobie przez delegowanego pracownika, nocnego spoczynku";
4) Uchwała SN z dnia 10 marca 1977 r., III PZP 1/77, OSNC 1977, nr 11, poz. 204: „Wypadek śmiertelny, któremu uległ pracownik w drodze z nie będącej siedzibą zakładu pracy bazy tego zakładu, do której powrócił z delegacji służbowej, do miejsca swego zamieszkania, jest wypadkiem zrównanym z wypadkiem przy pracy”;
5) Wyrok SN z dnia 23 września 1998 r., II UKN 217/98, OSNAP 1999, nr 19, poz. 622: „W czasie trwania podróży służbowej pracownik nie wraca z pracy do domu, tylko do miejsca zakwaterowania poza miejscowością swego zamieszkania. Wypadek, który ma miejsce w czasie powrotu do miejsca zakwaterowania nie jest wypadkiem w drodze z pracy do domu, lecz wypadkiem zrównanym z wypadkiem przy pracy”. Trzeba podkreślić, że sądy traktują związek przyczynowy z podróżą służbową bardzo szeroko i nawet wypadki, które mają miejsce w części rekreacyjnej w czasie obowiązkowych wyjazdów szkoleniowych, są uznawane za wypadki przy pracy o ile pozostają one w funkcjonalnym związku z wykonywaniem czynności służbowych.
6) Wyrok SN z dnia 8 października 1999 r., II UKN 545/98, PiZS 2000, nr 6, poz. 42- 43) - udział pracownika będącego w podróży służbowej w części rekreacyjnej przewidzianego spotkania pozostaje w związku funkcjonalnym z pracą. Dlatego wypadek jakiego doznaje pracownik w czasie takiego spotkania podlega ochronie prawnej chyba że w zachowaniu pracownika można dopatrzyć się naganności uzasadniającej uznanie, że doszło do zerwania związku z podróżą służbową
Przykłady zdarzeń nie uznanych przez sądy za wypadki w podróży służbowej
1) Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 1980 r. III PRN 56/79, OSNC 1980, nr 10, poz. 190: „Wypadek, który wydarzył się delegowanemu pracownikowi podczas udzielania pomocy (przysługi) gospodyni, u której przebywał na kwaterze w czasie delegacji służbowej, nie jest wypadkiem przy pracy ani zrównanym z wypadkiem przy pracy",
2) Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 sierpnia 1980 r. III PR 54/80, LEX 14548, „Podróż podjęta przez pracownika w celu wzięcia udziału w uroczystości wręczenia mu odznaczenia państwowego nie jest podróżą służbową. W związku z tym wypadek, który wydarzył się podczas tej podróży, nie jest wypadkiem zrównanym z wypadkiem przy pracy".
3) Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 1977 r., III PZP 2/77, OSNC 1977, nr 11, poz. 206: „Nie jest wypadkiem zrównanym z wypadkiem przy pracy w rozumieniu art. 6 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. Nr 20, poz. 105) wypadek, jakiemu uległ pracownik po zakończeniu podróży służbowej, chociażby wypadek ten zdarzył się w drodze do zakładu pracy w celu rozliczenia kosztów tej podróży. Wypadek taki - w zależności od konkretnej sytuacji - może być natomiast uznany za wypadek w drodze do pracy w rozumieniu art. 40 wymienionej wyżej ustawy, choćby nastąpił w czasie urlopu wypoczynkowego.” W uzasadnieniu słusznie wskazano, że przez czas trwania podróży służbowej w rozumieniu ustawy wypadkowej należy rozumieć czas od chwili wyjazdu do miejsca stanowiącego cel podróży służbowej do chwili powrotu do stałego miejsca pracy bądź do miejsca zamieszkania. Wszelkie czynności pracownika w celu dokonania rozliczenia kosztów z nią związanych, podejmowane po odbyciu podróży służbowej, nie mogą być uważane za czynności przypadające na czas trwania podróży służbowej, chociaż pozostają z nią w związku.
Jak wynika z wyżej przytoczonych przykładów, wypadek wydarzający się podczas trwania delegacji służbowej może być uznany za wypadek zrównany z wypadkiem przy pracy tylko wtedy, gdy pozostaje on w związku z wykonywaniem powierzonych zadań delegowanemu pracownikowi. Należy równocześnie podkreślić, że delegowany pracownik pozostaje w stosunku służbowym przez cały czas trwania delegacji, a tym samym wszystkie jego czynności związane z wykonywaniem zadań zleconych oraz normalnych potrzeb życiowych są objęte ochroną.
Czynności po zaistnieniu wypadku w podróży służbowej
Procedura postępowania podczas wypadku w podróży służbowej jest taka sama jak podczas wypadku przy pracy.
Osoba, która uległa wypadkowi w podróży służbowej jeżeli stan jej zdrowia na to pozwala, zawiadamia niezwłocznie o wypadku pracodawcę.
Okoliczności i przyczyny wypadku ustala powoływany przez pracodawcę zespół powypadkowy. Skład zespołu wypadkowego zależy od organizacji oraz struktury zakładu pracy. W skład zespołu wchodzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz społeczny inspektor pracy. Zgodnie z § 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz. U. Nr 105, poz. 870) – dalej r.u.o.p.w., u pracodawcy, który zgodnie z art. 23711 § 1 k.p. nie ma obowiązku tworzenia służby bezpieczeństwa i higieny pracy, w skład zespołu powypadkowego wchodzi pracodawca lub pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy, albo specjalista spoza zakładu pracy.
U pracodawcy, u którego nie działa społeczna inspekcja pracy, w skład zespołu powypadkowego wchodzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy, jako członek zespołu, wchodzi przedstawiciel pracowników posiadający aktualne zaświadczenie o ukończeniu szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zgodnie z przepisami dotyczącymi szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Jeżeli pracodawca nie może dopełnić obowiązku utworzenia zespołu powypadkowego w składzie dwuosobowym, ze względu na małą liczbę zatrudnionych pracowników, okoliczności i przyczyny wypadku ustala zespół powypadkowy, w skład którego wchodzi pracodawca oraz specjalista spoza zakładu pracy (§ 6 r.u.o.p.w.).
Zespół powypadkowy ma obowiązek:
• dokonać oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych oraz zbadać warunki wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku;
• sporządzić szkice, fotografie miejsca wypadku itp.;
• przesłuchać poszkodowanego, jeśli stan jego zdrowia na to pozwala;
• dokonać przesłuchania świadków wypadku;
• zasięgnąć opinii lekarza, w szczególności sprawującego opiekę zdrowotną nad pracownikami, oraz w razie potrzeby specjalistów;
• zebrać inne dowody dotyczące wypadku;
• dokonać prawnej kwalifikacji wypadku;
• określić środki profilaktyczne.
Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku w podróży służbowej osoby będącej pracownikiem, zespół powypadkowy sporządza – nie później niż w ciągu 14 dni od daty zawiadomienia o wypadku – protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku protokół powypadkowy zgodny z rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 września 2004 r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz. U. Nr 227, poz. 2298). Należy pamiętać, iż w punkcie 7 protokołu należy zaznaczyć, że wypadek jest traktowany na równi z wypadkiem przy pracy (o ile są takie ustalenia zespołu powypadkowego).
Protokół powypadkowy podlega zatwierdzeniu przez pracodawcę poszkodowanego w ciągu 5 dni od dnia sporządzenia. Zatwierdzony protokół powypadkowy niezwłocznie doręcza się poszkodowanemu, a w razie wypadku śmiertelnego – jego rodzinie (§ 13 r.u.o.p.w.).
Zgodnie z § 16 r.u.o.p.w. pracodawca prowadzi rejestr wypadków przy pracy, na podstawie wszystkich protokołów powypadkowych. Do rejestru wprowadza się następujące dane:
• imię i nazwisko poszkodowanego;
• miejsce i data i godzina wypadku;
• skutki wypadku dla poszkodowanego;
• numer i data sporządzenia protokołu powypadkowego;
• uznanie wypadku - tak/nie;
• data przekazania wniosku do ZUS o świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego;
• liczba dni niezdolności do pracy;
• inne informacje niebędące danymi osobowymi, których zamieszczenie jest celowe, w tym wnioski i zalecenia profilaktyczne.
Statystyczną kartę sporządza się na podstawie zatwierdzonego protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy, według objaśnień, klasyfikacji i oznaczeń kodowych do wypełnienia tej karty, które są określone w załączniku nr 2 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 stycznia 2009 r. w sprawie statystycznej karty wypadku przy pracy (Dz. U. Nr 14, poz. 80 z późn. zm.).
Część I statystycznej karty wypadku sporządza się nie później niż w terminie 14 dni roboczych od dnia, w którym został zatwierdzony protokół powypadkowy lub w którym sporządzono kartę wypadku.
Część II, uzupełniającą, statystycznej karty wypadku sporządza się w terminie umożliwiającym zachowanie terminu jej przekazania (nie później niż z upływem 6 miesięcy od dnia zatwierdzenia protokołu powypadkowego).
Statystyczną kartę, z wyjątkiem jej części II, uzupełniającej, pracodawca przekazuje w terminie do 15. dnia roboczego miesiąca następującego po miesiącu, w którym został zatwierdzony protokół powypadkowy lub w którym sporządzono kartę wypadku.
Wypełnioną część II, uzupełniającą, statystycznej karty pracodawca przekazuje nie później niż z upływem 6 miesięcy od dnia zatwierdzenia protokołu powypadkowego lub od dnia sporządzenia karty wypadku.
Statystyczną kartę przekazuje się w formie elektronicznej na portal sprawozdawczy Głównego Urzędu Statystycznego.
Pracodawca zatrudniający nie więcej niż 5 pracowników może przekazać oryginał statystycznej karty sporządzony w formie papierowej do Urzędu Statystycznego w Gdańsku po przesłaniu uzasadnionej informacji o wyborze tej formy.
Statystyczną kartę przekazuje się w formie elektronicznej na portal sprawozdawczy Głównego Urzędu Statystycznego www.stat.gov.pl lub w przypadku zatrudnienia mniej niż 5 pracowników oryginał sporządzony w formie pisemnej do Urzędu Statystycznego w Gdańsku 80-434, Gdańsk ul. Danusi 4.
Dokumentacja
Dokumenty związane z wypadkiem zrównanym z wypadkiem przy pracy co do świadczeń:
• Akta wypadku (strona tytułowa);
• Zawiadomienie o wypadku (poszkodowany);
• Powołanie zespołu powypadkowego;
• Szkic, fotografia miejsca zdarzenia (w razie potrzeby);
• Informacje od świadka (świadków);
• Wyjaśnienia poszkodowanego;
• Dokumentacja medyczna – potwierdzająca uraz;
• Polecenie wyjazdu służbowego;
• Protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku;
• Polecenie powypadkowe;
• Rejestr wypadków;
• Statystyczna karta wypadku.
Uwaga!
Zdarzenie wypadkowe w podróży służbowej w części rekreacyjnej, wymaga udokumentowania i potwierdzenia przez pracodawcę.- może to być przedstawiony plan dnia służbowego zawierający planowaną imprezę.
Świadczenia wypadkowe
Z tytułu wypadku zrównanego z wypadkiem przy pracy w zakresie świadczeń, przysługują świadczenia wynikające z zapisów art. 6 u.w.c.z.:
• zasiłek chorobowy — dla ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy spowodowana została wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;
• świadczenie rehabilitacyjne — dla ubezpieczonego, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy;
• zasiłek wyrównawczy — dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;
• jednorazowe odszkodowanie — dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;
• jednorazowe odszkodowanie — dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty;
• renta z tytułu niezdolności do pracy — dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;
• renta szkoleniowa — dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie spowodowaną wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;
• renta rodzinna — dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;
• dodatek do renty rodzinnej — dla sieroty zupełnej;
• dodatek pielęgnacyjny;
• pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą.
Roman Majer