Zagadnienia ogólne
Wymiar urlopu wypoczynkowego jest określony przepisami prawa pracy. Wymiar urlopu oznacza w jakiej wysokości należy się pracownikowi urlop, gdy już nabędzie do niego prawo. W art. 154 k.p. podany został podstawowy wymiar urlopu wypoczynkowego, który jest uzależniony od ogólnego stażu pracy pracownika (do 10 lat oraz 10 lat i więcej).
W wyniku dostosowania przepisów kodeksu pracy do standardów prawa europejskiego od 1 stycznia 2004 r. wydłużony został minimalny wymiar urlopu wypoczynkowego z 18 na 20 dni. Ta zmiana jest zgodna z art. 7 ust. 1 Dyrektywy Rady nr 93/104 w sprawie niektórych aspektów organizacji czasu pracy, który stanowi, że państwa członkowskie mają obowiązek podjęcia działań niezbędnych do zapewnienia pracownikowi prawa do corocznego płatnego urlopu w wymiarze co najmniej 4 tygodni kalendarzowych. W przeliczeniu na dni robocze w systemie 5-dniowego tygodnia pracy minimalny wymiar urlopu wypoczynkowego wynosi więc 20 dni roboczych.
W związku z tym funkcjonujące do 1 stycznia 2004 r. trzy progi urlopowe (18 dni po roku pracy, 20 dni po 6 latach pracy i 26 dni po 10 latach pracy) zostały zastąpione dwoma progami.
Obecnie obowiązują dwa progi wymiaru urlopu, tj.:
• 20 dni, jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat;
• 26 dni, jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.
Wymiar urlopu wypoczynkowego określony został w dniach. Miara urlopu („dni”) ma znaczenie bardziej informacyjne, chodzi o określenie przysługującego pracownikowi urlopu w konkretnym wymiarze. Natomiast zgodnie z godzinową metodą udzielania urlopu – urlopu udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu, w wymiarze godzinowym, odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu (art. 1542 § 1 k.p.). Oznacza to, że urlop może być udzielony na każdy dzień tygodnia - w tym również w niedzielę i święto - pod warunkiem jednak, że jest to dla pracownika dzień roboczy, wynikający z obowiązującego go harmonogramu pracy. W związku z tym, że jeden dzień urlopu odpowiada 8 godzinom pracy pracownika, określony w dniach podstawowy wymiar urlopu można przeliczyć na godziny mnożąc ten wymiar przez 8 godzin. Wymiar urlopu wynosi więc:
• 160 godzin gdy pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat;
• 208 godzin, gdy staż pracownika wynosi więcej niż 10 lat.
Okresy, od których zależy wymiar urlopu
Zagadnienia ogólne
Zgodnie z art. 1541 § 1 k.p. do okresu zatrudnienia, od którego zależy wymiar urlopu, jak również prawo do urlopu wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia, bez względu na przerwy w pracy oraz sposób ustania stosunku pracy.
Na wymiar urlopu wypoczynkowego ma wpływ przede wszystkim ogólny staż pracy oraz okresy niebędące okresami zatrudnienia, które jednak z mocy przepisów Kodeksu pracy lub przepisów szczególnych zostały potraktowane jako okresy równorzędne z zatrudnieniem a także okresy nauki.
Staż pracy
Wymiar urlopu wypoczynkowego jest zależny od ogólnego stażu pracy pracownika, na który składają się wszystkie okresy poprzedniego zatrudnienia u tego samego lub różnych pracodawców. Zaliczenie danego okresu zatrudnienia do stażu pracy nie jest niczym uwarunkowane, ani ograniczone, co oznacza, że do okresu wpływającego na wymiar urlopu (również prawo) wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia bez względu na sposób ustania stosunku pracy, przerwy w zatrudnieniu, itp.
Gdy pracownik pozostaje w dwóch lub więcej stosunkach pracy, do okresu zatrudnienia, od którego zależy wymiar i prawo do urlopu – zgodnie z art. 1541 § 2 k.p. – wlicza się również okres poprzedniego niezakończonego zatrudnienia w części przypadającej przed nawiązaniem drugiego lub kolejnego stosunku pracy. Do końca 2003 r. przepisy pozwalały zaliczać tylko zakończone okresy poprzedniego zatrudnienia. Zgodnie jednak z brzmieniem art. 1541 § 2 k.p. ustalając wymiar urlopu wypoczynkowego pracownika pozostającego równocześnie w dwóch lub więcej stosunkach pracy, nie bierze się całego okresu zatrudnienia w dodatkowym miejscu pracy ale tylko tę część, która nie pokrywa się z okresem zatrudnienia u pracodawcy, który ustala wymiar urlopu.
Przykład
Pracownica pracuje od 2 stycznia 2000 r. u pracodawcy A. Z dniem 1 kwietnia 2005 r. podjęła dodatkowe zatrudnienie w firmie B. Pracodawca ten ustalając wymiar urlopu pracownicy powinien wliczyć część okresu zatrudnienia tej osoby u pracodawcy A przypadającą przed nawiązaniem stosunku pracy w firmie B, tj. okres od 2 stycznia 2000 r. do 31 marca 2005 r.
Okresy zaliczalne
Na wymiar urlopu wypoczynkowego wpływają również inne okresy, które mimo że nie są okresami zatrudnienia, to jednak na mocy przepisów Kodeksu pracy oraz przepisów szczególnych zostały potraktowane z tym okresem równorzędnie.
Są to m.in.:
1) okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych, stypendiów pobieranych w trakcie szkolenia bezrobotnego do 25 roku życia, stażu lub przygotowania zawodowego w miejscu pracy (art. 79 ust. 1 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. Nr 99, poz. 1001, z późn. zm.). Jednak tylko posiadanie statusu bezrobotnego z prawem do zasiłku warunkuje zaliczenie tego okresu przy ustalaniu uprawnień urlopowych pracownika w zakresie wymiaru urlopu. Natomiast okres „bycia” bezrobotnym bez prawa do zasiłku nie podlega zaliczeniu do okresu, który ma wpływ na wymiar urlopu. Ponadto należy pamiętać, że okresy pobierania zasiłku lub stypendium dla bezrobotnych mają wpływ tylko na wymiar urlopu wypoczynkowego. Nie wpływają natomiast na prawo pracownika do urlopu wypoczynkowego.
Przykład
Pan Jacek w okresie od lutego do lipca 2005 r. pobierał zasiłek dla bezrobotnych. Następnie od 1 września 2005 r. został zatrudniony w firmie X. Nie jest to pierwsza praca dla pana Jacka, gdyż ma za sobą już 9,5 staż. Okres pobierania zasiłku przez 6 miesięcy zostanie zaliczony do okresu pracy, który wpływa na wymiar urlopu, toteż Pan Jacek będzie miał prawo do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 26 dni.
2) okres pobierania świadczeń socjalnych przysługujących na urlopie górniczym, górniczych zasiłków socjalnych, okres uprawniający do świadczenia górniczego lub okres pobierania stypendium na przekwalifikowanie, określone w odrębnych przepisach – art. 79 ust. 3 ustawy z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. Nr 99, poz. 1001, z późn. zm.);
3) okres, za który pracownik, na podstawie art. 361 § 2 k.p., otrzymał odszkodowanie od poprzedniego pracodawcy z tytułu skrócenia trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia umowy o pracę;
4) okres odbytej czynnej służby wojskowej – bez względu na termin podjęcia pracy po zwolnieniu ze służby – inaczej niż przy nabyciu prawa do urlopu, gdyż w tej sytuacji warunkiem jest podjęcie pracy w ciągu 30 dni od zwolnienia ze służby (art. 120 ust. 3 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. tekst jedn.: z 2002 r. Nr 21, poz. 205 z późn. zm.);
5) okres pełnienia zawodowej służbowy wojskowej - wlicza się go do okresu zatrudnienia w zakresie wszystkich uprawnień pracowniczych (art. 121 ustawy z 11 września 2003 r. o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych Dz. U. Nr 179, poz. 1750, z późn. zm.);
6) okres służby: w Policji (art. 80 ust. 1 ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji – Dz. U. tekst jedn.: z 2002 r. Nr 7, poz. 58, z późn. zm.), w Państwowej Straży Pożarnej (art. 70 ust. 1 ustawy z 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej – Dz. U. tekst jedn.: z 2002 r. Nr 147, poz. 1230, z późn. zm.), w Straży Granicznej (art. 84 ustawy z 12 października 1990 r. o Straży Granicznej – Dz. U. tekst jedn.: z 2002 r. Nr 171, poz. 1399, z późn. zm.), w Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego lub Agencji Wywiadu (art. 92 ust. 2 i 3 ustawy z 24 marca 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu – Dz. U. Nr 74, poz. 676, z późn. zm.), w Służbie Więziennej (art. 78 ust. 1 ustawy z 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej – Dz. U. tekst jedn.: z 2002 r. Nr 207, poz. 1761, z późn. zm.) – okres ten wlicza się do okresu zatrudnienia pod warunkiem podjęcia pracy w ciągu roku od dnia zwolnienia ze służby, a jeżeli pełniona była służba przygotowawcza – w ciągu 3 miesięcy od jej zakończenia; nie stosuje się gdy funkcjonariusz został zwolniony ze służby w razie skazania prawomocnym wyrokiem sądu lub ukarania karą dyscyplinarną wydalenia ze służby;
7) okres pracy w gospodarstwie rolnym: a) okres prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego lub wykonywania pracy w gospodarstwie prowadzonym przez współmałżonka, b) przypadający przed 1 stycznia 1983 r. okres pracy po ukończeniu 16 roku życia w gospodarstwie prowadzonym przez rodziców lub teściów, poprzedzający objęcie tego gospodarstwa i rozpoczęcie jego prowadzenia osobiście lub ze współmałżonkiem., c) przypadający po 31 grudnia 1982 r. okres pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (art. 1 i 2 ustawy z 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy – Dz. U. Nr 54, poz. 310);
8) okres pobierania świadczenia pieniężnego z budżetu państwa przez urzędnika państwowego mianowanego w związku z ustaniem stosunku pracy w likwidowanym lub reorganizowanym urzędzie - wliczeniu podlega okres nie dłuższy niż 6 miesięcy, pomiędzy ustaniem stosunku pracy a podjęciem nowej pracy lub działalności gospodarczej przez mianowanego urzędnika państwowego (art. 131 ust. 3 ustawy z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych – Dz. U. tekst jedn.: z 2001 r. Nr 86, poz. 953, z późn. zm.);
9) udokumentowane okresy zatrudnienia za granicą u pracodawców zagranicznych.
Do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, w tym uprawnienia urlopowe, nie wlicza się okresów wykonywania pracy na podstawie umów cywilnoprawnych, np. zlecenie, dzieło oraz prowadzenia działalności gospodarczej. Natomiast przepisy wewnętrzne obowiązujące u danego pracodawcy, np. układ zbiorowy pracy mogą przewidywać w tym zakresie rozwiązania bardziej korzystne dla pracowników. W związku z tym takie okresy mogą zostać zaliczone do okresu zatrudnienia wpływającego na wymiar urlopu.
Okresy nauki
Oprócz okresów zatrudnienia, do stażu pracy od którego zależy wymiar urlopu zgodnie z art. 155 k.p., wlicza się okresy nauki pracownika. Warunkiem zaliczenia tego okresu jest ukończenie szkoły potwierdzone świadectwem (dyplomem) jej ukończenia wydanym przez taką placówkę. W przypadku pobierania nauki w szkole wyższej warunkiem zaliczenia tego okresu do pracowniczego stażu jest uzyskanie dyplomu magistra lub równorzędnego. Tego wymogu nie spełnia tzw. absolutorium. Natomiast okres nauki w szkole wyższej zakończony tytułem licencjata jest zaliczany do okresu, od którego zależy wymiar urlopu. Licencjat jest jednym z tytułów zawodowych nadawanych absolwentom szkół wyższych (art. 2 ust. 1 pkt 6 ustawy z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym - Dz. U. Nr 164, poz. 1365).
Zatem z tego tytułu należy pracownikowi zaliczyć do okresu, od którego zależy wymiar urlopu – 8 lat.
Na wymiar urlopu nie ma też znaczenia fakt ukończenia przez pracownika studiów doktoranckich. Przy ustalaniu stażu pracy mającego wpływ na wymiar urlopu, pracodawca zalicza takiemu pracownikowi 8 lat z tytułu ukończenia szkoły wyższej.
Zaliczanie okresów nauki w szkołach ponadpodstawowych nie jest niczym uwarunkowane, tzn. nie ma znaczenia rodzaj ukończonej szkoły, np. państwowa czy prywatna, system pobierania nauki (dzienny, wieczorowy, zaoczny, itp.), ani też długość przerwy między ukończeniem szkoły a podjęciem zatrudnienia.
Okresy nauki wpływające na wymiar urlopu wypoczynkowego
Rodzaj szkoły Okres nauki zaliczany do stażu pracy przy ustalaniu wymiaru urlopu
Zasadnicza lub inna równorzędna szkoła zawodowa - przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej niż 3 lata
Średnia szkoła zawodowa - przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 5 lat
Średnia szkoła zawodowa dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych - 5 lat
Średnia szkoła ogólnokształcąca - 4 lata
Szkoła policealna - 6 lat
Szkoła wyższa - 8 lat
Istotne jest, że okresy nauki w kolejnych szkołach ukończonych przez pracownika nie podlegają sumowaniu. Do okresu pracy warunkującego wymiar urlopu zalicza się okres wynikający z tytułu ukończenia ostatniej szkoły (np. pracownikowi, który najpierw ukończył szkołę średnią, a następnie podjął studia wyższe, do stażu urlopowego wlicza się 8 lat z tytułu ukończenia szkoły wyższej, a nie 12 lat – z tytułu ukończenia szkoły średniej 4 lata + studia 8 lat). W tym przypadku nie ma znaczenia ukończenie przez pracownika dwóch szkół o takim samym poziomie wykształcenia, np. dwie szkoły wyższe. Do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu należy zaliczyć pracownikowi 8 lat z tytułu ukończenia wyższych studiów.
W sytuacji gdy pracownik jednocześnie uczył się i pracował, do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu wlicza się bądź okres nauki bądź okres zatrudnienia, w którym pobierał naukę – w zależności od tego co jest bardziej korzystne dla pracownika (art. 155 § 2 k.p.).
Przykład
Pracownica po ukończeniu szkoły policealnej rozpoczęła pracę w spółce A. Po roku pracy podjęła naukę w szkole wyższej w trybie wieczorowym, którą ukończyła po 5 latach. Przy ustalaniu okresu zatrudnienia wpływającego na wymiar urlopu należy ustalić co jest bardziej korzystne dla tej pracownicy, tzn. jeżeli pracownica wybierze okres pracy, podczas którego pobierała naukę, to należy jej zaliczyć 6 lat z tytułu ukończenia szkoły policealnej i 6 lat pracy w spółce A, co daje 12 lat. Gdy pracownica wybierze okres nauki w szkole wyższej, to z tego tytułu należy jej zaliczyć 8 lat oraz roczny okres zatrudnienia w spółce przed podjęciem studiów – razem jest to 9 lat. W tym przypadku dla pracownicy korzystniej jest wybrać okres zatrudnienia, gdyż jest on dłuższy niż okres nauki. W związku z tym wymiar urlopu pracownicy będzie wynosił 26 dni.
Należy pamiętać, że nie można dwukrotnie zaliczać tego samego okresu do stażu pracy, tzn. raz z tytułu zatrudnienia i ponownie z tytułu nauki.
Wymiar pierwszego urlopu pracownika
Zgodnie z art. 153 § 1 k.p. pracownikowi podejmującemu pracę po raz pierwszy w swej karierze zawodowej przysługuje urlop wypoczynkowy w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku. Prawo do urlopu w ułamkowym wymiarze powstaje z upływem każdego miesiąca pracy do końca roku kalendarzowego, w którym pracownik rozpoczął pierwszą pracę. Wymiar pierwszego urlopu stanowi ułamek 1/12 z wymiaru przysługującego pracownikowi po przepracowaniu roku, czyli z 20 dni. Otrzymany wynik nie jest liczbą całkowitą (1,66). W tym momencie powstają wątpliwości związane z udzielaniem takiego urlopu, np. 1,66 dnia. Brak jest również przepisów, które wskazywałyby, że taki niepełny wymiar urlopu należy zaokrąglać do pełnego dnia – 1,66 do 2 dni. W praktyce można przyjąć metodę zaokrąglania tego wymiaru w górę do pełnego dnia.