Wymagania i zagrożenia w pracy pielęgniarki

Pielęgniarki widzimy w każdej placwce służby zdrowia od szpitala i przychodni, po stację krwiodawstwa i żłobek. Wykonywanie trudnego zawodu pielęgniarki polega na udzielaniu przez osobę posiadającą wymagane kwalifikacje, potwierdzone odpowiednimi dokumentami, świadczeń zdrowotnych, a w szczeglności świadczeń pielęgnacyjnych, zabiegowych, diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych oraz z zakresu promocji zdrowia. Pielęgniarce wykonującej zawd na podstawie umowy o pracę lub w przypadku ratowania życia przysługuje taka sama ochrona prawna, jaką prawo przewiduje dla funkcjonariusza publicznego.

Ogólne zasady i warunki wykonywania zawodu pielęgniarki określa ustawa z dnia 5 lipca 1996 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 57, poz. 602 z późn. zm.). Natomiast szczegółowe wymagania związane z uzyskaniem prawa do wykonywania zawodu pielęgniarki zostały określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 17 czerwca 1992 r. w sprawie trybu postępowania dotyczącego stwierdzania prawa wykonywania zawodu pielęgniarki i zawodu położnej oraz sposobu prowadzenia rejestru pielęgniarek i rejestru położnych (Dz. U. Nr 52, poz. 248 z późn. zm.). Wykonywanie trudnego zawodu pielęgniarki polega na udzielaniu przez osobę posiadającą wymagane kwalifikacje, potwierdzone odpowiednimi dokumentami, świadczeń zdrowotnych, a w szczególności świadczeń pielęgnacyjnych, zabiegowych, diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych oraz z zakresu promocji zdrowia.

Pielęgniarka wykonuje je przede wszystkim poprzez rozpoznawanie warunków i potrzeb zdrowotnych oraz problemów pielęgnacyjnych, a następnie sprawowanie opieki pielęgnacyjnej, realizację zleceń lekarza w procesie diagnostyki, leczenia i rehabilitacji, samodzielne udzielanie w określonym zakresie świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych oraz edukację zdrowotną, zakres i rodzaj świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych, które pielęgniarka może wykonywać bez zlecenia lekarskiego określa rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 2 września 1997 r. w sprawie zakresu i rodzaju świadczeń zapobiegawczych, diagnostycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych, wykonywanych przez pielęgniarkę samodzielnie, bez zlecenia lekarskiego, oraz zakresu i rodzaju takich świadczeń wykonywanych przez położną samodzielnie (Dz. U. Nr 116, poz. 750). Jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie całkowitej albo częściowej niezdolności pielęgniarki do wykonywania zawodu spowodowanej jej stanem zdrowia, okręgowa rada pielęgniarek i położnych powołuje komisję lekarską złożoną ze specjalistów odpowiednich dziedzin medycyny. Komisja wydaje orzeczenie w przedmiocie zdolności lub niezdolności pielęgniarki do wykonywania zawodu, o zawieszeniu prawa wykonywania zawodu na okres trwania niezdolności, albo o ograniczeniu wykonywania określonych czynności zawodowych na okres trwania niezdolności.
Szczegółowe normy postępowania w tych sprawach określa rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 11 czerwca 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu orzekania o niezdolności do wykonywania zawodu pielęgniarki i położnej oraz szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach zawieszania prawa wykonywania zawodu albo ograniczenia wykonywania określonych czynności zawodowych (Dz. U. Nr 73, poz. 465). Pielęgniarka ma obowiązek wykonywać zawód zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, dostępnymi jej metodami i środkami, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz ze szczególną starannością. Ponadto ma obowiązek udzielić pomocy w każdym przypadku niebezpieczeństwa utraty życia, poważnego uszczerbku na zdrowiu pacjenta, zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami zawodowymi.

Pielęgniarka zobowiązana jest do wykonywania zleceń lekarskich odnotowanych w dokumentacji medycznej z wyjątkiem zleceń wykonywanych podczas zabiegów ratujących życie pacjenta i w sytuacjach grożących bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia lub poważnym uszczerbkiem na zdrowiu pacjenta. W związku z tym ma prawo uzyskania od lekarza informacji o stanie zdrowia pacjenta, rozpoznaniu, proponowanych metodach diagnostycznych, leczniczych, rehabilitacyjnych i dających się przewidzieć następstwach podejmowanych działań, w zakresie niezbędnym do udzielanych przez siebie świadczeń zdrowotnych. W przypadku uzasadnionych wątpliwości pielęgniarka ma prawo domagać się od lekarza, który wydał zlecenie, by uzasadnił potrzebę wykonania tego zlecenia, a w wyjątkowych przypadkach ma prawo odmówić wykonania zlecenia lekarskiego, podając niezwłocznie przyczynę odmowy na piśmie.

Najczęstszą przyczyną wypadków przy pracy oraz zakażeń pielęgniarek są przypadki zakłucia, skaleczenia lub zanieczyszczenia skóry i błon śluzowych krwią lub innym materiałem biologicznym pochodzącym od pacjenta. W związku z tym każdy materiał biologiczny należy traktować jako potencjalnie zakaźny.
W przypadku zakłucia lub skaleczenia sprzętem medycznym (igłą, skalpelem lub innym ostrzem) zanieczyszczonym krwią lub innym materiałem biologicznym - nie należy tamować krwawienia, a następnie zranione miejsce umyć ciepłą wodą z mydłem i obficie spłukać. Po spłukaniu ranę należy zdezynfekować preparatem do dezynfekcji o szerokim zakresie działania i założyć jałowy opatrunek. Jeżeli skaleczenie jest niewielkie i dotyczy dłoni, do kontynuowania pracy na opatrunek należy założyć lateksowe rękawiczki ochronne.
W przypadku zanieczyszczenia błon śluzowych (oczu, jamy ustnej itp.) materiałem biologicznym - miejsce zanieczyszczone należy przemyć obficie wodą lub solą fizjologiczną. W przypadku zakłucia lub zanieczyszczenia ciała materiałem, co do którego jest podejrzenie, iż mamy do czynienia z materiałem zakaźnym, należy, najszybciej jak to możliwe, zgłosić się do izby przyjęć szpitala.

Lekarz izby przyjęć powinien przeprowadzić z osobą poszkodowaną dokładny wywiad na temat zdarzenia, by ocenić prawdopodobieństwo zakażenia np. wirusem HIV lub WZW. Dane dotyczące zdarzenia, w tym data i godzina, powinny być odnotowane w “Księdze przyjęć i porad ambulatoryjnych”. W sytuacji potwierdzenia prawdopodobieństwa zakażenia lekarz powinien zlecić wykonanie badań poziomu transaminaz i bilirubiny, przeciwciał anty-HCV i anty-HIV, przeciwciał anty-Hbs u osoby zaszczepionej przeciwko WZW typu B oraz antygenu Hbs u osoby nieszczepionej przeciwko WZW typu B.
Jeżeli lekarz oceni, iż sytuacja tego wymaga powinien podać pierwszą dawkę leku antyretrowirusowego, a osobę, która przyjęła pierwszą dawkę takiego leku należy skierować na kontynuację terapii do Poradni Profilaktycznej lub do Izby Przyjęć najbliższego szpitala zakaźnego. Ponadto lekarz powinien wydać eksponowanemu pracownikowi pisemną informację o zaistniałym zdarzeniu oraz poinformować go o konieczności zgłoszenia się do pracodawcy (Działu Służby Pracowniczej) w celu wydania skierowania do lekarza medycyny pracy.

Jeżeli możliwa jest identyfikacja pacjenta, od którego pochodził zakaźny materiał biologiczny, należy pobrać od niego krew w celu oznaczenia poziomu przeciwciał anty-HCV i anty-HIW oraz antygenu Hbs (chyba, że pacjent posiada udokumentowane szczepienie przeciwko WZW typu B, wtedy nie ma potrzeby oznaczania antygenu Hbs). Badania zleca i wykonuje personel jednostki organizacyjnej, w której hospitalizowany jest pacjent.

Edward Kołodziejczyk