W jaki sposób analizować prawdopodobieństwo następstw zagrożeń według PN-N-18002?

Pytanie pochodzi z publikacji Serwis BHP Dokonując oceny ryzyka zawodowego według PN-N-18002, w jaki sposób powinno się analizować prawdopodobieństwo następstw zagrożeń? Przykładowo - pracownik budowlany wykonujący prace na wysokościach - czy upadek z wysokości powinien być przedstawiony jako mało prawdopodobny, ponieważ należy założyć, że pracownik podczas całego okresu aktywności zawodowej nie powinien upaść z wysokości? Hałas - jako prawdopodobne, ponieważ można założyć, że w czasie całej aktywności zawodowej pracownika może mieć on do czynienia z dolegliwościami zdrowotnymi spowodowanymi hałasem (pracownicy będą bardziej starali się nie upaść z wysokości niż dbać o swój słuch). Czy może przedstawiać prawdopodobieństwo w przypadku upadku z wysokości, że jeśli pracownik wykonuje prace budowlane stricte na wysokościach, prawdopodobieństwo następstw upadku z wysokości będzie bardzo duże, ponieważ ma on częsty kontakt z tym zagrożeniem. Który sposób rozumowania jest prawidłowy w świetle metody PN-N-18002? Spotkaliśmy się z różnymi interpretacjami.

Odpowiedź

Wybierając metodę oceny ryzyka zawodowego, należy zawsze kierować się rodzajem oraz charakterem zagrożeń. Prawdopodobieństwo wystąpienia określonych skutków  zdarzenia powinno być skorelowane z wartością ekspozycji na zagrożenie.

Uzasadnienie

W polskim prawie pracy definicja ryzyka zawodowego pojmowana jako prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy zawarta jest w § 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) – dalej r.b.h.p. W najprostszy sposób ujęcie to można zobrazować równaniem R = P x S, które pokazuje ryzyko jako funkcję prawdopodobieństwa oraz skutków. Takie ujęcie ryzyka w naturalny powoduje chęć zastosowania dla wszelkich zagrożeń metod matrycowych, które zawsze stanowią kombinacje prawdopodobieństwa oraz skutku. Głębsza analiza normy PN-N 18002 pokazuje, że najwłaściwszym sposobem nie jest stosowanie jednej metody do wszystkich ocenianych zagrożeń, ale korzystanie z wielu metod i kryteriów oceny adekwatnych do charakteru i natury występujących zagrożeń.

Wadą tak prowadzonej oceny ryzyka zawodowego, w której konieczne jest określenie prawdopodobieństwa zdarzeń (np. upadku z wysokości) w sytuacji, gdy w firmie nigdy nie doszło do takiego zdarzenia lub było ich mało tak, że próbka statystyczna prowadzi do wniosków oderwanych od rzeczywistości – przecież przy niewystępowaniu do tej pory upadków nie można powiedzieć, że prawdopodobieństwo wynosi zero, a tym samym ryzyko upadku nie istnieje. Lepiej zastosować np. metodę PHA (Preliminary Hazard Analysis), która przypisuje prawdopodobieństwu wartości od 1 (zdarzenie bardzo nieprawdopodobne) do 6 (duże prawdopodobieństwo zdarzenia), przez co nigdy nie występuje zerowa wartość prawdopodobieństwa. Podobny efekt uzyskamy, stosując np. metodę RISC SCORE, która poza prawdopodobieństwem wystąpienia zdarzenia wprowadza dodatkowy parametr „E” – ekspozycja na zagrożenie, który może przyjmować wartości od 0,5 (ekspozycja znikoma – raz w roku) do 10 (ekspozycja stała). W przypadku zastosowania metody matrycowej według PN-N-18002 należy określić prawdopodobieństwo jako wysoce prawdopodobne, gdy pracownik przez większość czasu pracuje na wysokości oraz jako mało prawdopodobny gdy na wysokości pracuje jedynie sporadycznie. Do pełnego opisu ryzyka należałoby jednak uwzględnić również np. doświadczenie zawodowe pracownika, sprawność fizyczną czy też jego wiek.

W analogiczny sposób należałoby podejść do opisanego przykładu dotyczącego hałasu, pamiętając jednak, że jest to czynnik mierzalny i w wynikach pomiarów na stanowisku pracy została podana jego wartość. Ryzyko związane z występowaniem hałasu wylicza się jednak nie przez określenie prawdopodobieństwa i skutków, ale poprzez przyrównanie do normatywu higienicznego. Przykładowo, jeśli na stanowisku pracy zmierzono równoważny poziom hałasu na poziomie 87 dB, a normatyw higieniczny dla hałasu wynosi 85 dB, to wartość ryzyka dla tego zagrożenia jest duża.

W przypadku hałasu należy pamiętać, że zgodnie § 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 5 sierpnia 2005 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z narażeniem na hałas lub drgania mechaniczne (Dz. U. Nr 157, poz. 1318) nie można poprzestać jedynie na porównaniu parametrów opisujących hałas z normatywami higienicznymi, ale pracodawca oceny tej powinien dokonać ze szczególnym uwzględnieniem:

1) poziomu i rodzaju narażenia, włącznie z narażeniem na hałas impulsowy lub drgania mechaniczne przerywane i powtarzające się wstrząsy;

2) czasu trwania narażenia, w tym czasu pracy w godzinach nadliczbowych oraz obowiązujących u pracodawcy systemów i rozkładów czasu pracy;

3) wartości NDN oraz wartości progów działania dla hałasu lub drgań mechanicznych;

4) skutków dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników, w tym należących do grup szczególnego ryzyka;

5) skutków dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników wynikających z interakcji pomiędzy hałasem i drganiami mechanicznymi;

6) informacji dotyczących poziomu emisji hałasu lub drgań mechanicznych, dostarczanych przez producenta środków pracy;

7) istnienia alternatywnych środków pracy, zaprojektowanych do ograniczenia emisji hałasu lub drgań mechanicznych;

8) informacji uzyskanych w wyniku profilaktycznych badań lekarskich pracowników;

9) pośrednich skutków dla zdrowia i bezpieczeństwa pracownika, wynikających z interakcji pomiędzy hałasem i sygnałami bezpieczeństwa lub innymi dźwiękami, które pracownik powinien obserwować w celu ograniczenia ryzyka wypadku przy pracy;

10) skutków dla zdrowia i bezpieczeństwa pracownika, wynikających z interakcji pomiędzy hałasem i substancjami chemicznymi o działaniu szkodliwym na narząd słuchu (substancjami ototoksycznymi), jeżeli umożliwia to stan wiedzy technicznej i medycznej;

11) dostępności środków ochrony indywidualnej przed hałasem lub drganiami mechanicznymi o odpowiedniej charakterystyce tłumienia.

Anna Sokołowska, autorka współpracuje z publikacją Serwis BHP.

Odpowiedzi udzielono: 29 stycznia 2016 r.