Ustawa z dnia 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców (Dz. U. Nr 125, poz. 1035 z późn. zm.) – dalej u.ł.s.k., która weszła w życie 22 sierpnia 2009 r., powszechnie nazywana ustawą antykryzysową, wprowadziła regulacje odmienne od dotychczas obowiązujących w zakresie zawierania umów o pracę na czas określony. Trzeba zaznaczyć, że przepisy u.ł.s.k. w zakresie zawierania umów o pracę na czas określony stosuje się do wszystkich kategorii przedsiębiorców prowadzących we własnym imieniu działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 z późn. zm.) – dalej u.s.d.g, a nie tylko tych podmiotów, które znajdują się w tzw. przejściowych trudnościach finansowych.

 

Ograniczenie czasowe umów zawieranych na czas określony

Ustawa antykryzysowa zawiesiła obowiązywanie art. 25¹ ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. –Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p., zgodnie z którym zawarcie kolejnej umowy o pracę na czas określony jest równoznaczne w skutkach prawnych z zawarciem umowy o pracę na czas nieokreślony, jeżeli poprzednio strony dwukrotnie zawarły umowę o pracę na czas określony na następujące po sobie okresy, o ile przerwa pomiędzy tymi umowami nie przekroczyła miesiąca. W zamian u.ł.s.k. wprowadziła regulację (art. 13 u.ł.s.k.), według której okres zatrudnienia na podstawie umowy o pracę na czas określony, a także łączny okres zatrudnienia na podstawie kolejnych umów o pracę na czas określony między tymi samymi stronami stosunku pracy nie może przekraczać 24 miesięcy. Jako kolejna umowa w rozumieniu tej ustawy traktowana jest umowa zawarta przed upływem trzech miesięcy od daty rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniej umowy zawartej na czas określony. Jeżeli kolejna umowa zostanie zawarta po upływie trzech miesięcy od daty wygaśnięcia poprzedniej umowy, okres zatrudnienia 24 miesięcy jest liczony od początku.

 

Czas obowiązywania i zakres stosowania

Ustawa antykryzysowa ma charakter tymczasowy i obowiązuje od 22 sierpnia 2009 r. do 31 grudnia 2011 r. Od 1 stycznia 2012 r. będzie obowiązywał ponownie art. 25¹ k.p. W związku z tym pracodawcy mają liczne wątpliwości w zakresie wpływu ustania obowiązywania u.ł.s.k. na już zawarte umowy o pracę na czas określony, w tym na sposób liczenia tych umów, jak też ich kwalifikację prawną. W szczególności niepewność wzbudza ryzyko przekształcenia umów zawartych na czas określony dłuższy niż 24 miesiące w umowy bezterminowe.

Z u.ł.s.k. wynika wprost, że jej przepisy stosuje się do umów na czas określony zawieranych pomiędzy 22 sierpnia 2009 r. a 31 grudnia 2011 r. Ustawa zawiera również przepisy intertemporalne, które określają zakres jej stosowania do umów o pracę zawartych na czas określony, których czas trwania wykracza poza ramy czasowe obowiązywania u.ł.s.k. Jest jednak wiele przypadków (stanów faktycznych) nieobjętych regulacją tych przepisów, co może prowadzić do niejednolitej ich oceny prawnej.

 

Sposób liczenia limitu zatrudnienia 24 miesięcy

Liczne zapytania wywoływał i wywołuje sposób liczenia 24-miesięcznego okresu zatrudnienia. Spór budzi kwestia, czy do okresu 24 miesięcy należy wliczać wszystkie okresy zatrudnienia na czas określony sprzed wejścia ustawy w życie, czy ten limit liczyć od daty wejścia w życie ustawy, czyli od 22 sierpnia 2009 r., czy też od daty zawarcia przed wejściem ustawy w życie ostatniej umowy o pracę na czas określony. Prawidłowe jest uznanie, aby okres 24 miesięcy liczony był od daty wejścia u.ł.s.k. w życie, a nie od daty podpisania umowy. Oznacza to, że czas trwania umowy zawartej np. 25 lipca 2008 r. na okres do 21 grudnia 2010 r. liczony jest od 22 sierpnia 2009 r., a nie od daty jej zawarcia i wynosi 16 miesięcy. W takim stanie faktycznym strony mogły zawrzeć jeszcze jedną bądź kilka umów na czas określony na łączny okres ośmiu miesięcy, czyli do 21 sierpnia 2011 r. Po tym terminie strony muszą zawrzeć umowę na czas nieokreślony lub odczekać trzy miesiące i dopiero wtedy zawrzeć umowę na czas określony. Nieuzasadnione prawnie byłoby stanowisko nakazujące zaliczenie czasu trwania umowy przed wejściem w życie ustawy do limitu 24 miesięcy, albowiem stanowiłoby to naruszenie zasady lex retro non agit, zgodnie z którą prawo nie ma mocy wstecznej. Retroaktywna interpretacja możliwa jest tylko wtedy, gdy to wynika z przepisu ustawy lub jej celu. Ustawa antykryzysowa zaś nie przewiduje retroaktywnego działania, a brak jest podstaw, by przyjąć, że jej przedmiotem jest regulacja zdarzeń, które miały miejsce przed jej wejściem w życie.

 

Umowy zawarte przed wejściem u.ł.s.k. w życie

Do umów, które wprawdzie zostały zawarte przed 22 sierpnia 2009 r., czyli przed wejściem w życie u.ł.s.k., ale ich termin obowiązywania upływa po 31 grudnia 2011 r., czyli w czasie, w którym ustawa już nie będzie obowiązywała, u.ł.s.k. nie ma zastosowania, co wynika wprost z art. 35 ust. 3 u.ł.s.k., który mówi, że taka umowa rozwiązuje się w terminie w niej przewidzianym, niezależnie od okresu, na który została zawarta. Z uwagi na fakt, że po 1 stycznia 2012 r. przepis art. 25¹ k.p. będzie ponownie obowiązywał, to jeśli taka umowa będzie kolejną umową zawartą na czas określony pomiędzy tymi samymi stronami, następna umowa musi zostać zawarta na czas nieokreślony. Do sekwencji umów w rozumieniu art. 25¹ k.p. wliczana jest bowiem umowa zawarta i zakończona przed datą wejścia w życie u.ł.s.k., następnie umowa zawarta przed 21 sierpnia 2009 r., ale podlegająca rozwiązaniu po ustaniu obowiązywania ustawy. W tym stanie faktycznym kolejna umowa zawarta po 1 stycznia 2012 r. na czas nieokreślony będzie trzecią umową w rozumieniu art. 25¹ k.p. i automatycznie przekształci się w umowę zawartą na czas nieokreślony. Należy podkreślić, że rozwiązania zawarte w u.ł.s.k. mają charakter tymczasowy, a brak jest przepisu, który wyłączałby stosowanie art. 25¹ k.p. do umów, które uległy rozwiązaniu przed wejściem w życie u.ł.s.k., co potwierdza również Departament Prawny Głównego Inspektoratu Pracy w swoim stanowisku (znak GPP-364-4560-25-1/11/PE/RP).

Zgodnie z art. 35 ust. 2 u.ł.s.k. do umów zawartych na czas określony przed wejściem ustawy w życie i podlegających rozwiązaniu w trakcie jej obowiązywania stosuje się art. 13 u.ł.s.k., a nie art. 25¹ k.p. Regulacja ta jest dosyć jasna i jej stosowanie nie budzi większych wątpliwości. Co dzieje się jednak z umową zawartą na czas określony przed 22 sierpnia 2009 r., czyli przed wejściem w życie ustawy, na okres dłuższy niż 24 miesiące, której termin rozwiązania przypada jednak w czasie obowiązywania u.ł.s.k.? Do takich umów bez wątpienia znajdują zastosowanie przepisy u.ł.s.k., a nie art. 25¹ k.p. W związku z tym takie umowy powinny trwać nie dłużej niż do 21 sierpnia 2011 r., albowiem w tym terminie upłynie 24-miesięczny okres zatrudnienia określony w ustawie. W związku z tym strony powinny dostosować umowę do obowiązującego stanu prawnego. Oznacza to, że umowa taka może zostać rozwiązana za dwutygodniowym wypowiedzeniem, jeśli strony przewidziały taką możliwość, przy czym należy mieć na względzie, aby okres wypowiedzenia zakończył się przed upływem 24 miesięcznego limitu zatrudnienia. Następnie pracodawca, jeśli chce nadal zatrudniać pracownika, powinien zawrzeć z nim umowę na czas nieokreślony lub odczekać trzy miesiące i ponownie zawrzeć umowę na czas określony.

Chociaż ustawa nie przewiduje przekształcenia umowy terminowej zawartej na okres dłuższy niż 24-miesiące w umowę na czas nieokreślony, to nie jest wykluczone dokonanie takiego ustalenia przez sąd pracy w trybie art. 189 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) – dalej k.p.c, w przypadku wytoczenia odpowiedniego powództwa przez pracownika (M.T. Romer, Prawo pracy. Komentarz, Warszawa 2009). Również prof. dr hab. Krzysztof W. Baran wskazał, że zastrzeżenie terminu rozwiązania umowy zawartej na czas określony z przekroczeniem 24-miesięcznego limitu jest sprzeczne z prawem. Zatem zgodnie z art. 94 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) - dalej – k.c., w zw. z art. 116 § 2 k.c., termin taki powinien być uznany za niezastrzeżony, a tym samym umowa zawarta na czas przekraczający 24 miesiące jest umową na czas nieokreślony (Krzysztof W. Baran, Umowa o pracę na czas określony w ustawie o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców, „Monitor Prawa Pracy” 2009, nr 9).

Mając to na względzie należy przyjąć, że pomimo, iż u.ł.s.k. nie wprowadziła automatyzmu przekształcenia umowy zawartej na okres dłuższy niż 24 miesiące w umowę na czas nieokreślony, to jednak pracodawcy powinni mieć na uwadze, że w przypadku wytoczenia powództwa przez pracownika o ustalenie bezterminowego stosunku pracy sąd zgodnie z cytowaną wykładnią może uznać roszczenie pracownika za uzasadnione.

 

Umowy zawarte na czas określony w trakcie obowiązywania ustawy

Do umów zawartych na czas określony w czasie obowiązywania u.ł.s.k., których termin rozwiązania przypadnie po 1 stycznia 2012 r., będzie się stosować art. 25¹ k.p. zgodnie z art. 34 ust. 2 u.ł.s.k., co oznacza, że taka umowa będzie pierwszą umową na czas określony w sekwencji umów wyznaczonej przez art. 25¹ k.p.

 

Naruszenie przepisów u.ł.s.k. przez pracodawców

Przepisy u.ł.s.k. nie określają sankcji z tytułu przekroczenia przez pracodawców 24-miesięcznego okresu zatrudnienia przy zawieraniu umów na czas określony. Jest to luka prawna, powszechnie krytykowana przez specjalistów z zakresu prawa pracy. Z uwagi jednak na fakt, że zawarcie umowy o pracę na okres dłuższy niż 24 miesiące stanowi naruszenie art. 13 u.ł.s.k., nie można wykluczyć, że w przypadku kontroli przeprowadzanej przez inspektorów Państwowej Inspekcji Pracy zostaną zastosowane środki określone w ustawie z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. Nr 89, poz. 589 z późn. zm.). Państwowa Inspekcja Pracy może skierować wystąpienie o postępowanie zgodne z przepisami prawa. Ponadto nie można wykluczyć sytuacji, że pracownik, z którym została zawarta umowa o pracę na okres dłuższy niż 24 miesiące, wystąpi do sądu pracy z powództwem w trybie art. 189 k.p.c. o ustalenie istnienia umowy o pracę na czas nieokreślony.

 

22 sierpnia 2011 r. i limit zatrudnienia

Pracodawcy powinni zwrócić uwagę, że dla umów o pracę zawartych na czas określony przed 22 sierpnia 2009 r. lub 22 sierpnia 2009 r. wkrótce upływa 24-miesięczny limit zatrudnienia wynikający z u.ł.s.k.. Aby nie wpaść w ryzyko zatrudnienia na czas nieokreślony, pracodawcy powinni rozważyć rozwiązanie tych umów za porozumieniem stron lub za wypowiedzeniem przed 22 sierpnia 2011 r., o ile taka możliwość została w umowie przewidziana.

1 stycznia 2012 r. będzie ponownie obowiązywał art. 25¹ k.p., co skutkuje tym, że wraca zasada automatyzmu prawnego polegającego na przekształceniu trzeciej umowy zawartej na czas określony w umowę na czas nieokreślony. W związku z tym pracodawcy powinni zwrócić szczególną uwagę na to, że umowy o pracę zawarte na czas określony w trakcie obowiązywania u.ł.s.k., które będą trwały 1 stycznia 2012 r., podlegają już sekwencji umów w rozumieniu art. 25¹ k.p. i stanowią pierwszą umowę zawartą na czas określony.

Należy pamiętać również o tym, że przepisy ustawy antykryzysowej nie mają zastosowania do umów o pracę na czas określony zawartych przed 21 sierpnia 2009 r., których termin rozwiązania przypada po 31 grudnia 2011 r., a tym samym nie obowiązuje tu limit zatrudnienia 24 miesięcy, natomiast obowiązuje limit liczby umów zawieranych na czas określony.

 

Barbara Jóźwik, radca prawny, kancelaria Schoenherr.