W dniu 2 października 2012 r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok sygn. akt K 27/11 (Dz. U. poz. 1110), w którym orzekł, iż art. 130 § 21 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p., jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz jest zgodny z art. 66 ust. 2 Konstytucji.

Przepis art. 130 § 21 został wprowadzony do k.p. z dniem 1 stycznia 2011 r. na mocy ustawy z dnia 24 września 2010 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 224, poz. 1459), która jednocześnie przywróciła Święto Trzech Króli jako dzień wolny od pracy.
Przedmiotowy przepis stanowił, że jeśli zgodnie z przyjętym rozkładem czasu pracy święto przypada w dniu wolnym od pracy, wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, to nie obniża ono wymiaru czasu pracy. W ten sposób ustawodawca wprowadził wyjątek od zasady wyrażonej w art. 130 § 2 k.p., zgodnie z którą każde święto występujące w okresie rozliczeniowym i przypadające w innym dniu niż niedziela obniża wymiar czasu pracy o 8 godzin. W konsekwencji pracowników obowiązywał różny wymiar czasu pracy w zależności od tego, kiedy pracodawca wyznaczył im terminy dni wolnych od pracy i czy pokrywały się one z terminami świąt. Jeżeli święto wypadało w dniu będącym dla pracownika dniem pracy, to powodowało to obniżenie obowiązującego pracownika wymiaru czasu pracy o 8 godzin. Natomiast w przypadku, gdy pracodawca zaplanował dni wolne w taki sposób, że dzień wolny z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy pokrywał się ze świętem, to nie musiał z tego tytułu udzielać pracownikom dodatkowego dnia wolnego, gdyż zgodnie z art. 130 § 21 k.p. w tym przypadku nie dochodziło do obniżenia wymiaru czasu pracy. W efekcie także liczba dni wolnych od pracy w danym okresie rozliczeniowym mogła być różna dla poszczególnych pracowników.
Z wnioskiem o zbadanie zgodności art. 130 § 21 k.p. z Konstytucją zwróciła się do Trybunału Konstytucyjnego Komisja Krajowa NSZZ Solidarność wskazując, że kwestionowany przepis w sposób nie uzasadniony różnicuje sytuację prawną pracowników zatrudnionych u tego samego pracodawcy, często na tym samym stanowisku pracy, w granicach tych samych ustawowych maksymalnych norm czasu pracy oraz w ramach tego samego systemu czasu pracy, ale objętych różnymi harmonogramami czasu pracy. Przewiduje on bowiem stosowanie dłuższego wymiaru czasu pracy w ramach poszczególnych okresów rozliczeniowych pracownikom, dla których święto będące dniem ustawowo wolnym od pracy przypada w dniu wolnym od pracy wynikającym z pięciodniowego tygodnia pracy. Ponadto przepis ten powoduje skrócenie nominału czasu pracy tym pracownikom, dla których to samo święto przypada w dniu pracy. Oznacza to naruszenie zasad równości wobec prawa i zakazu dyskryminacji w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym. Ponadto, w ocenie wnioskodawcy kwestionowany przepis naruszał również istotę prawa pracownika do określonych w ustawie dni wolnych od pracy.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego ustawodawca w art. 130 § 21 k.p. naruszył konstytucyjną zasadę równości, bezpodstawnie różnicując liczbę dni wolnych od pracy przysługujących pracownikom, w oparciu o nieznajdujące racjonalnego uzasadnienia kryterium zróżnicowania. Zgodnie z art. 14 k.p. oraz art. 66 ust. 2 Konstytucji wszyscy pracownicy mają prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy. W związku z tym ustawowe ograniczenie liczby dni wolnych od pracy w danym okresie rozliczeniowym powinno w równej mierze dotyczyć wszystkich pracowników i być oparte na racjonalnych i zobiektywizowanych, a także przewidywalnych kryteriach. Wprowadzenie różnic w liczbie dni wolnych od pracy przysługujących pracownikom tylko na podstawie przyjętego przez danego pracodawcę rozkładu czasu pracy nie znajduje racjonalnego uzasadnienia. Przyjęte przez ustawodawcę kryterium zróżnicowania nie wynika, ani z cech osobowych pracownika, ani z charakteru jego pracy. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego zróżnicowanie sytuacji prawnej pracowników w zakresie prawa do dnia wolnego od pracy w zamian za święto w zależności od tego czy święto przypada w dniu wolnym od pracy wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy czy w dniu będącym według tego rozkładu czasu pracy dniem pracy, nie znajduje usprawiedliwienia w potrzebach i interesach gospodarki narodowej. Rozważania natury budżetowej nie mogą uzasadniać dyskryminacji.
Ponadto Trybunał Konstytucyjny wskazał, że ustawodawca wprowadzając Święto Trzech Króli jako dodatkowy dzień ustawowo wolny od pracy, jednocześnie zniweczył skutki przywrócenia tego Święta poprzez pozbawienie - z naruszeniem zasady równego traktowania - pewnych grup pracowników przysługujących im dotychczas uprawnień do dodatkowego dnia wolnego od pracy, nawet gdy święto przypadało w dzień wolny od pracy według rozkładu czasu pracy.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego został opublikowany w Dzienniku Ustaw z dnia 8 października 2012 r. Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 190 Konstytucji, uznanie przez Trybunał Konstytucyjny zaskarżonego przepisu za niezgodny z Konstytucją powoduje utratę jego mocy obowiązującej z dniem ogłoszenia wyroku (chyba, że Trybunał odroczy termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego, co w tym przypadku nie miało miejsca). Tym samym od dnia 8 października 2012 r. przepis art. 130 § 21 k.p. nie może być stosowany.
Oznacza to powrót do zasad ustalania wymiaru czasu pracy obowiązujących przed 1 stycznia 2011 r. W konsekwencji do wszystkich pracowników, bez względu na rozkład czasu pracy, będzie miał zastosowanie art. 130 § 2 k.p., nakazujący obniżyć wymiar czasu pracy o 8 godzin z tytułu każdego święta występującego w okresie rozliczeniowym i przypadającego w innym dniu niż niedziela. Jeżeli zatem święto wypadnie w dniu wolnym wynikającym z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, pracodawca zobowiązany będzie udzielić pracownikom dodatkowego dnia wolnego od pracy do końca okresu rozliczeniowego. Okoliczność, czy święto przypadnie w dniu pracy, czy też w dniu wolnym od pracy wynikającym z zasady przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy nie będzie już prowadzić do różnicowania wymiaru czasu pracy poszczególnych pracowników.
W związku z wejściem w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego pracodawcy powinni dostosować rozkłady czasu pracy ustalone z uwzględnieniem przepisu art. 130 § 21 k.p. do nowego stanu prawnego. W tych przypadkach, w których terminy zaplanowanych dni wolnych pokrywałyby się ze świętami przypadającymi po 8 października 2012 r., pracownikom należy udzielić dodatkowych dni wolnych.
Ponieważ wyrok Trybunału Konstytucyjnego działa na przyszłość, a nie z mocą wsteczną, pracownicy nie mogą na jego podstawie domagać się udzielenia dni wolnych za święta, które wypadły w okresie od dnia wejścia w życie przepisu art. 130 § 21 k.p. aż do jego zakwestionowania przez Trybunał i które pokryły się z dniami wolnymi od pracy z tytułu przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie ma natomiast wpływu na przywrócenie Święta Trzech Króli, 6 stycznia pozostaje nadal dniem wolnym od pracy.
Katarzyna Pietruszyńska