Opiekunowie osób niepełnosprawnych mogą starać się o wsparcie

Jeśli w rodzinie jest osoba niezdolna do samodzielnej egzystencji, może ubiegać się o dodatkowe wsparcie finansowe z racji swojej choroby czy ułomności. Taką możliwość mają też opiekunowie niepełnosprawnych osób. Dotyczy to zarówno dzieci, jak i dorosłych. Różne przepisy pozwalają starać się o taką formę wsparcia finansowego i niekiedy można je łączyć.

W największym skrócie chodzi o świadczenia:

• opiekuńcze przyznawane na podstawie ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 111),
• uzupełniające dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji przyznawane na mocy ustawy z 31 lipca 2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1936),
• gminne na rzecz rodziny.

- Jakie dokumenty są potrzebne, aby uzyskać zasiłek opiekuńczy dla opiekunów osób niepełnosprawnych i gdzie się je składa – pyta czytelnik.

Na podstawie ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 111) osoby, które nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, aby opiekować się niepełnosprawnym członkiem rodziny, w szczególności dzieckiem, mogą ubiegać się pieniężne wsparcie.

Ustawa określa katalog świadczeń rodzinnych, do których zalicza te opiekuńcze: zasiłek pielęgnacyjny, specjalny zasiłek opiekuńczy oraz świadczenie pielęgnacyjne. Najczęściej opiekunowie będą starali się o świadczenie pielęgnacyjne z art. 17 tej ustawy.

Sprawdź również książkę: Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - Nr 5/2021 >>

Dla kogo takie wsparcie?

O takie świadczenie może wystąpić matka lub ojciec, osoba będąca faktycznym opiekunem dziecka, osoba stanowiąca rodzinę zastępczą, inne osoby, które zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym (dalej: krio) mają obowiązek alimentacyjny, ale nie mogą to być takie z wysoką niepełnosprawnością.

Warunek – taki rodzic lub opiekun nie podejmuje lub rezygnuje z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej po to, aby opiekować się osobą, która ma orzeczenie o niepełnosprawności. Chodzi tu o znaczny jej stopień lub taki ze wskazaniami do:

• stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz
• stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje również osobom innym niż spokrewnione w stopniu pierwszym z osobą wymagającą opieki, na których zgodnie z krio ciąży obowiązek alimentacyjny. Wyłącza to jednak z takiej pieczy osoby ze znacznym stopniem ułomności.

Gdy dotyczy to innych, świadczenie pielęgnacyjne należy się, gdy łącznie zajdą takie warunki:

• rodzice osoby, która wymaga opieki, nie żyją, sąd pozbawił ich praw rodzicielskich, są małoletni lub mają orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności,
• nie ma innych osób spokrewnionych w pierwszym stopniu, są to osoby małoletnie lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
• nie ma rodziców, opiekunów faktycznych dziecka lub mają orzeczenie o znacznej niepełnosprawności.

Zgodnie z 17 b ustawy o świadczeniach rodzinnych jeżeli o świadczenie pielęgnacyjne ubiegają się rolnicy, małżonkowie rolników bądź domownicy, przysługują ono odpowiednio:

• rolnikom, gdy przestaną prowadzić gospodarstwo rolne,
• małżonkom rolników lub domownikom, gdy przestaną prowadzić gospodarstwo rolne albo pracować w tym gospodarstwie.

To, że zainteresowany przestał prowadzić gospodarstwo lub już w nim nie pracuje, potwierdza jego oświadczenie. Składa je pod rygorem odpowiedzialności karnej. Dlatego musi ono zawierać klauzulę o treści: „Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia”.

Świadczenie pielęgnacyjne otrzyma także osoba zarejestrowana w urzędzie pracy jako poszukująca zatrudnienia lub bezrobotna. To, że ma taki status, nie wpływa na uprawnienie do wsparcia.

Czytaj również: Opiekunowie dorosłych osób niepełnosprawnych na wykonanie wyroku TK jeszcze poczekają>>
 

Nad kim opieka?

Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli ułomność członka rodziny powstała:

• nie później niż do ukończenia 18. roku życia lub
• w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, ale nie później niż do ukończenia 25. roku życia.

Jednak sądy dopuszczają także pobieranie tych świadczeń, gdy niepełnosprawność powstała w późniejszym wieku osoby wymagającej opieki. Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 21 października 2014 r. (K 38/13) nie można różnicować sytuacji opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych ze względu na czas powstania choroby podopiecznego. Jest to wbrew zasadzie równości wobec prawa i ten przepis TK uznał za niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP.

Prawo do świadczenia pielęgnacyjnego ustala się bezterminowo. Wyjątek dotyczy sytuacji, gdy orzeczenie o niepełnosprawności lub o jej stopniu wydano na czas określony. W takiej sytuacji prawo do tego świadczenia ustala się do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa termin ważności orzeczenia.

Podczas pandemii koronawirusa przedłużono ważność orzeczeń o niepełnosprawności albo o jej stopniu, które opiewały na czas określony. Na podstawie tarczy 1.0 jeśli ważność takiego orzeczenia upłynęła po 8 marca 2020 r., trwa ona do 60. dnia od odwołania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii. Nie dłużej jednak niż do dnia wydania nowego orzeczenia o niepełnosprawności albo o jej stopniu.

Jaka kwota?

Od 1 stycznia 2021 r. świadczenie pielęgnacyjne wynosi 1971 zł. Tak stanowi obwieszczenie ministra rodziny i polityki społecznej z 4 listopada 2020 r. w sprawie wysokości świadczenia pielęgnacyjnego w roku 2021 (M.P. z 2020 r., poz. 1031). W 2021 r. liczyło ono 1830 zł.

Kwotę świadczenia pielęgnacyjnego waloryzuje się corocznie od 1 stycznia. Waloryzacja polega na zwiększeniu kwoty świadczenia pielęgnacyjnego o wskaźnik waloryzacji. Jest nim procentowy wzrost minimalnego wynagrodzenia za pracę z ustawy z 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 2207), które obowiązuje 1 stycznia roku, w którym przeprowadza się waloryzację, w stosunku do minimalnego wynagrodzenia z 1 stycznia poprzedniego roku.

Przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego nie zależy od kryterium dochodowego rodziny.

Co do zasady świadczenie pielęgnacyjne wypłaca się w formie pieniężnej. Gdyby jednak do ośrodka pomocy społecznej dotarła informacja, że osoba uprawniona lub jej przedstawiciel marnotrawią wypłacane jej pieniądze lub wydają je wbrew przeznaczeniu, to art. 17a ustawy o świadczeniach rodzinnych dopuszcza inne rozwiązanie. Właściwy organ przekazuje wtedy osobie należne świadczenie w całości lub w części w formie rzeczowej lub opłaca usługi dla niej.

-25%

Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - Nr 5/2021

Sprawdź  

Cena promocyjna: 63.74 zł

|

Cena regularna: 85 zł

|

Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 0 zł

Kto nie dostanie?

Zgodnie z art. 17 ust. 5 ustawy o świadczeniach rodzinnych świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do: 

• specjalnego zasiłku opiekuńczego, świadczenia pielęgnacyjnego lub zasiłku dla opiekuna z ustawy z 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r., poz. 1297); w razie zbiegu prawa do tych świadczeń przysługuje jedno z nich wybrane przez osobę uprawnioną,
• emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w razie zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego lub rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego.

Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 26 czerwca 2019 r. (SK 2/17) uznał, że od 9 stycznia 2020 r. wcześniejszy przepis o tym, że świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy, traci moc. Uznał go za niezgodny z Konstytucją RP.

Świadczenia pielęgnacyjnego nie będzie też, gdy osoba wymagająca opieki:

• jest w związku małżeńskim, chyba że współmałżonek ma orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności (dotyczy to sytuacji, gdy o świadczenie pielęgnacyjne ubiega się inna osoba niż współmałżonek),
• została umieszczona w rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej spokrewnionej, rodzinnym domu dziecka albo w związku z koniecznością kształcenia, rewalidacji lub rehabilitacji, w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym i korzysta w niej z całodobowej opieki przez więcej niż 5 dni w tygodniu,
• ma ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, prawo do świadczenia pielęgnacyjnego lub prawo do zasiłku dla opiekuna z ustawy z 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów.

O taką pomoc na osobę wymagającą opieki nie wystąpi też inna osoba, gdy ma:

• ustalone prawo do wcześniejszej emerytury,
• prawo za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że inaczej stanowią przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym.

Sprawdź również książkę: Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - Nr 5/2021 >>

Inne formy pomocy

Poza świadczeniem pielęgnacyjnym na osobę wymagającą opieki można uzyskać jeszcze inne świadczenia opiekuńcze. Są to:

• zasiłek pielęgnacyjny (art. 16 ustawy o świadczeniach rodzinnych),
• specjalny zasiłek opiekuńczy (art. 16a tej ustawy).

Gdyby doszło do zbiegu uprawnień do świadczenia pielęgnacyjnego, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub zasiłku dla opiekuna przysługującego więcej niż jednej osobie sprawującej opiekę nad osobą lub osobami wymagającymi opieki, przyznaje się tylko jedno świadczenie pielęgnacyjne, specjalny zasiłek opiekuńczy albo zasiłek dla opiekuna. Otrzyma go ta osoba, która pierwsza złożyła wniosek.

Czytaj również: RPO: Wzrastają koszty usług opiekuńczych. Trzeba ochronić przed tym uboższych
 

Zasiłek pielęgnacyjny

Przyznaje się go na częściowe pokrycie wydatków, które wynikają z tego, aby zapewnić opiekę i pomoc innej osoby w związku z niezdolnością podopiecznego do samodzielnej egzystencji. Od 1 marca 2021 r. takie wsparcie – w wysokości 239,66 zł miesięcznie – przysługuje:

• niepełnosprawnemu dziecku,
• osobie niepełnosprawnej powyżej 16. roku życia, jeżeli ma orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności,
• osobie niepełnosprawnej powyżej 16. roku życia z orzeczeniem o umiarkowanej niepełnosprawności, jeżeli niepełnosprawność powstała do ukończenia 21. roku życia,
• osobie, która ukończyła 75 lat.

Nie dostanie go jednak ten, kto został umieszczony w instytucji z całodobowym utrzymaniem, np. zakładzie opiekuńczo-leczniczym. Zasiłek pielęgnacyjny nie przysługuje także temu, kto ma prawo do dodatku pielęgnacyjnego (239,66 zł) z art. 75 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r., poz. 291). Nie mogą na niego też liczyć te osoby, których rodzinom przysługują za granicą świadczenia na pokrycie wydatków związanych z pielęgnacją podopiecznych. Wyjątek dotyczy sytuacji, gdy przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy w tej sprawie stanowią inaczej.

Prawo do tego świadczenia ustala się na czas nieokreślony, chyba że orzeczenie o niepełnosprawności lub orzeczenie o stopniu niepełnosprawności ma określoną datę. Wtedy prawo do zasiłku pielęgnacyjnego ustala się do ostatniego dnia miesiąca, w którym upływa termin ważności orzeczenia. Tu także obowiązują przepisy pandemiczne o przedłużeniu ważności orzeczeń o niepełnosprawności albo o jej stopniu, które opiewały na czas określony.

-25%

Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - Nr 5/2021

Sprawdź  

Cena promocyjna: 63.74 zł

|

Cena regularna: 85 zł

|

Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 0 zł

Specjalny zasiłek opiekuńczy

Dostaną go osoby, na których zgodnie z krio ciąży obowiązek alimentacyjny, a także małżonkowie, jeżeli:

• nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub
• rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.

Robią to po to, aby stale opiekować się osobą z orzeczeniem o znacznej niepełnosprawności albo z takim orzeczeniem, gdzie trzeba zapewnić stałą lub długotrwałą opiekę lub pomoc innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz stały współudział na co dzień opiekuna dziecka przy jego leczeniu, rehabilitacji i edukacji.

Zgodnie z art. 16a ust. 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych ten zasiłek zależy od łącznego dochodu rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny podopiecznego w przeliczeniu na osobę. Przysługuje, jeżeli ten dochód na osobę nie przekracza 764 zł, a zasiłek wynosi 620 zł miesięcznie (kwota ta nie zmieniła się od 1 listopada 2018 r., a weryfikuje się ją co 3 lata).

Specjalny zasiłek opiekuńczy przyznaje się na tzw. okres zasiłkowy, który trwa od 1 listopada do 31 października następnego roku kalendarzowego.

Sprawdź również książkę: Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - Nr 5/2021 >>

Gdzie złożyć dokumenty?

Ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych oraz ich wypłata następują na wniosek pełnoletniej osoby niepełnosprawnej lub innej osoby upoważnionej do reprezentowania dziecka lub pełnoletniej osoby niepełnosprawnej, a także osób, na których zgodnie krio ciąży obowiązek alimentacyjny. Składa się go w urzędzie gminy lub miasta właściwym dla miejsca zamieszkania zainteresowanego.

Wniosek powinien zawierać m.in. dane dotyczące:

• osoby występującej o przyznanie świadczeń, w tym: imię, nazwisko, datę urodzenia, adres miejsca zamieszkania, stan cywilny, obywatelstwo, płeć, numer PESEL, a gdy go nie nadano - numer i serię dokumentu potwierdzającego tożsamość oraz o ile je ma - adres poczty elektronicznej i numer telefonu,
• dzieci pozostających na utrzymaniu osoby występującej o świadczenia, w tym: imię, nazwisko, datę urodzenia, stan cywilny, numer PESEL lub numer i serię dokumentu potwierdzającego tożsamość,
• innych osób, które podała osoba ubiegająca się o przyznanie świadczeń rodzinnych.

Wniosek i załączniki do niego można składać drogą elektroniczną za pomocą systemu teleinformatycznego po opatrzeniu ich kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym.

Jeżeli ubiegający się o świadczenia rodzinne nie może złożyć elektronicznie zaświadczenia potwierdzającego fakty lub stan prawny lub inny dokument niezbędny w postępowaniu, składa elektroniczną kopię takiego dokumentu, gdy go uwierzytelni, np. kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym.

Do wniosku dołącza się odpowiednio:

• zaświadczenia lub oświadczenia o wysokości innych dochodów niż dochody podlegające opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych na zasadach określonych w ustawie z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, dotyczące każdego członka rodziny,
• zaświadczenie naczelnika urzędu skarbowego o członkach rodziny rozliczających się na podstawie przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne z informacjami odpowiednio o formie opłacanego podatku, wysokości przychodu, stawce podatku, wysokości opłaconego podatku - w roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy,
• zaświadczenia lub oświadczenia oraz dowody niezbędne do tego, aby ustalić prawo do świadczeń rodzinnych: - prawomocne orzeczenie sądu rodzinnego o przysposobieniu lub zaświadczenie sądu rodzinnego lub ośrodka adopcyjnego o prowadzonym postępowaniu sądowym w sprawie o przysposobienie dziecka, - prawomocne orzeczenie sądu orzekające rozwód lub separację, - orzeczenie sądu rodzinnego o ustaleniu opiekuna prawnego dziecka, - oświadczenie o tym, że dziecko lub osoba ucząca się uczęszcza do szkoły lub szkoły wyższej, - inne dokumenty, które potwierdzają, że zainteresowany spełnia warunki do przyznania lub ustalenia wysokości świadczenia rodzinnego.

Czytaj również: Rodzinny Kapitał Opiekuńczy - rząd przygotowuje pomoc dla rodzin z dziećmi>>
 

Pomoc z gminy

Dla osób zamieszkałych na swoim terenie rada gminy może ustanowić świadczenia inne niż te, które określa ustawa o świadczeniach rodzinnych. Będą to różne formy pomocy, np. nieoprocentowana pożyczka lub zasiłek przeznaczony na konkretny cel - zakup leków.

Zgodnie z art. 22b ust. 2 ustawy o świadczeniach rodzinnych szczegółowe zasady przyznawania takich świadczeń oraz ich wysokość określa uchwała rady gminy. Dlatego do urzędu gminy właściwego dla miejsca zamieszkania osoby zainteresowanej taką pomocą należy kierować wszelkie pytania i wnioski o to wsparcie, które gmina finansuje z własnych pieniędzy.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.