Stres jako element oceny ryzyka zawodowego

Od dziesięciu lat polscy pracodawcy mają obowiązek oceniać ryzyko zawodowe i zaznajamiać pracownikw z wynikami tej oceny. Z zasady ocena ryzyka ma być oceną kompleksową, obejmującą wszystkie elementy ryzyka związanego z pracą na danym stanowisku. Praktyka wskazuje jednak, że choć w kartach oceny ryzyka zawodowego sygnalizuje się istnienie zagrożeń psychofizycznych w postaci zdarzeń stresowych, to jednak prawidłowa ocena ryzyka wynikającego z tych zagrożeń nastręcza specjalistom bhp znacznych trudności. Dotyczy to niestety także wzorcowych kart oceny ryzyka zawodowego, publikowanych przez wybitnych specjalistw z dziedziny bhp.

Tymczasem stres jest jednym z najpowszechniejszych zagrożeń w dzisiejszym środowisku pracy. ONZ określiło stres zawodowy mało zaszczytnym mianem „światowej epidemii XX wieku”. Obecna wiedza naukowa dotycząca skutków zdrowotnych stresu wskazuje, że jest on nie tylko zagrożeniem powszechnym, ale bywa nawet śmiertelny.

Wydaje się zatem, że rzetelna ocena źródeł przeciążenia psychofizycznego w pracy jest konieczna, aby można było mówić o właściwie sporządzonej, kompleksowej ocenie ryzyka zawodowego.

Uchwycić nieuchwytne

Kłopoty z właściwą oceną zagrożeń związanych ze stresem mogą – jak się wydaje – mieć źródło w fakcie, że stresu nie da się zmierzyć tak łatwo, jak mierzy się poziomy innych czynników szkodliwych w środowisku pracy. Co więcej, ogólna wiedza o zjawisku stresu okazuje się również dalece niewystarczająca, by poradzić sobie z zadaniem szacowania ryzyka zawodowego w tym obszarze.

Stres jest powszechnie rozumiany jako „stan wzmożonego napięcia nerwowego, będącego reakcją na działanie negatywnych bodźców fizycznych lub psychicznych”, czyli zgodnie z definicją zawartą w Słowniku języka polskiego. Definicja ta nie może jednak być dobrym punktem wyjścia do analizy stresu na potrzeby szacowania ryzyka zawodowego, przede wszystkim dlatego, że nie pozwala w żaden sposób uchwycić stresu jako zagrożenia w rozumieniu bhp.
Pojęcie „zagrożenia” stosowane w bhp obejmuje ogół czynników i zjawisk towarzyszących oddziaływaniu energii niszczącej na ludzi, mienie lub środowisko.

Aby w pełni określić jakiekolwiek zagrożenie (w tym stres), należy rozpoznać:
• czynniki zagrażające, czyli wszelkie nośniki (przedmioty, ludzie, procesy, zjawiska) posiadające potencjalnie tzw. energię niszczącą, tzn. energię przewyższającą próg odporności ofiary (człowiek, mienie, środowisko),
• sytuacje zagrożenia (możliwość oddziaływania energii niszczącej), czyli okoliczności, w których ludzie, mienie lub środowisko są eksponowani na czynniki zagrażające,
• zdarzenia szkodliwe (formę oddziaływania energii niszczącej), tzn. wydarzenia, w których sytuacje zagrożenia przeradzają się w szkodę.

Wynika stąd, że analiza stresu na potrzeby oceny ryzyka zawodowego wymaga zrozumienia: jak działa stres, w jakich warunkach się pojawia, jakie czynniki w środowisku pracy sprzyjają wystąpieniu stresu oraz jakie mogą być jego skutki. (…)

Katarzyna Orlak - menadżer i psycholog, Stowarzyszenie Zdrowa Praca.

Więcej o stresie przeczytasz w artykule „Przestań się denerwować!” psychologa pracy Cezarego Wernera.

Rozmowę z autorką artykułu przeczytasz tutaj.