Według ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn.: z 2009 r. Dz. U. Nr 167, poz. 1322 z późn. zm.) – dalej u.u.s.w.p. świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego nie przysługują ubezpieczonemu, który będąc w stanie nietrzeźwości, przyczynił się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku.
W u.u.s.w.p. rozszerzono listę środków, których spożycie wywołuje negatywne skutki, zarówno w organizmie ubezpieczonego, jak i zdolności postrzegania przezeń zdarzeń i ich oceny oraz wyklucza czy utrudnia podejmowanie racjonalnego działania. W myśl art. 21 u.u.s.w.p. ubezpieczonym, którzy w znacznym stopniu przyczynili się do wypadku, a znajdowali się pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych świadczenia nie przysługują.
Warunkiem wyłączenia prawa do świadczeń jest przyczynienie się ubezpieczonego pracownika, w stopniu znacznym, do powstania wypadku. Sam stan nietrzeźwości pracownika lub stan wynikający z zażycia środków psychotropowych bądź odurzających nie jest wystarczającą przesłanką pozbawienia prawa do świadczeń przewidzianych w u.u.s.w.p., chyba że płatnik (pracodawca) na podstawie okoliczności zdarzenia ustali, że nastąpiło przerwanie związku z pracą. Innymi słowy, zachowanie ubezpieczonego, który był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub psychotropowych, musi stanowić współprzyczynę wypadku, aby odmówić mu wypłaty świadczeń z u.u.s.w.p.
W świetle art. 46 ust. 3 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 1356 z późn. zm.) stan nietrzeźwości zachodzi, gdy zawartość alkoholu we krwi wynosi powyżej 0,5‰ alkoholu albo w wydychanym powietrzu - powyżej 0,25 mg alkoholu w 1 dm3.
Przebywanie pod wpływem alkoholu w czasie spowodowania wypadku przy pracy nie jest równoznaczne ze stanem nietrzeźwości. Przepis art. 21 ust. 2 u.u.s.w.p. uzależnia możliwość pozbawienia pracownika prawa do świadczeń określonych w u.u.s.w.p. od tego, czy pracownik w chwili wypadku był w stanie nietrzeźwości, a więc czy zawartość alkoholu we krwi przekraczała 0,5‰ (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 13 stycznia 1994 r. III AUr 1070/93, PS - wkł. 1995/3/23).
Według ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 124 z późn. zm.) – dalej u.p.n. środkiem odurzającym jest każda substancja w każdym stanie fizycznym, która jest trucizną lub środkiem szkodliwym, używaną zamiast lub w takich samych celach, innych niż medyczne, jak środek odurzający lub substancja psychotropowa. Wykaz środków odurzających zawiera załącznik nr 1 do u.p.n. Substancją psychotropową jest każda substancja pochodzenia naturalnego (np. grzyby halucynogenne) lub syntetycznego działającą na ośrodkowy układ nerwowy, określona w wykazie substancji psychotropowych, stanowiącym załącznik nr 2 do u.p.n.
W u.u.s.w.p. określono tryb postępowania w przypadku, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie, że ubezpieczony znajdował się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych. W takiej sytuacji pracodawca powinien skierować pracownika na badania niezbędne do ustalenia zawartości alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych w organizmie. Pracownik jest obowiązany poddać się takiemu badaniu. Odmowa poddania się badaniu, czy też inne zachowanie uniemożliwiające przeprowadzenie badania powoduje pozbawienie prawa do świadczeń.
Tak drastyczne skutki nie zachodzą wówczas, jeżeli ubezpieczony udowodni, że miały miejsce przyczyny, które uniemożliwiły poddanie się temu badaniu. Koszty przeprowadzenia badań są zwracane przez ZUS płatnikowi. Jeżeli przeprowadzone badania wykażą, iż ubezpieczony znajdował się w stanie nietrzeźwości bądź pod wpływem środków odurzających czy psychotropowych, a on sam przyczynił się w znacznym stopniu do wypadku - wówczas koszty badań obciążają ubezpieczonego.
Wyłączenie prawa do świadczeń z powyższych przyczyn nie dotyczy uprawnionych członków rodziny. W sytuacji, gdy w wyniku wypadku przy pracy ubezpieczony pracownik zmarł, nawet gdy wypadek powstał na skutek przyczynienia się ubezpieczonego, będącego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających (psychotropowych), uprawnieni członkowie rodziny nie zostają pozbawieni prawa do przysługujących im świadczeń określonych w u.u.s.w.p.
Edward Kołodziejczyk