Rozliczanie czasu pracy pracowników młodocianych

Komentarz jest prezentacją podstaw prawnych, zasad i trybu rozliczania czasu pracy pracownikw młodocianych. W tekście wskazano możliwe skutki, jakie niesie ze sobą zatrudnianie pracownika młodocianego. Komentarz uzupełniono licznymi przykładami.

1. Pojęcie pracownika młodocianego i ogólne warunki zatrudniania
Młodocianym jest osoba między 16 a 18 rokiem życia. Osoba taka może bez zgody przedstawiciela ustawowego nawiązać stosunek pracy oraz dokonywać czynności prawnych, które dotyczą tego stosunku.
Młodocianego można zatrudnić, jeśli ukończył co najmniej gimnazjum oraz przedstawił świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża jego zdrowiu.

Pracownik młodociany nie może wykonywać dowolnej pracy. Młodocianego można zatrudnić tylko:
a) w celu przygotowania zawodowego,
b) przy pracach lekkich.

Przygotowanie zawodowe może się odbywać w formie nauki zawodu lub przyuczenia do wykonywania określonej pracy. Nauka zawodu trwa od 24 do 36 miesięcy i obejmuje zarówno praktyczną naukę zawodu organizowaną u pracodawcy, jak i dokształcanie teoretyczne.
Przyuczenie do wykonywania określonej pracy trwa od 3 do 6 miesięcy. W przypadku młodocianych uczęszczających do OHP okres przyuczenia może być przedłużony do czasu ukończenia gimnazjum nie dłużej jednak niż do 22 miesięcy.

Lekka praca nie może powodować zagrożenia dla życia, zdrowia i rozwoju psychofizycznego młodocianego, a także utrudniać młodocianemu wypełniania obowiązku szkolnego. Pracodawca określa wykaz lekkich prac w regulaminie pracy, po uzyskaniu zgody lekarza wykonującego zadania służby medycyny pracy. Wykaz ten wymaga zatwierdzenia przez właściwego inspektora pracy. Młodociany powinien być zapoznany z wykazem przed rozpoczęciem pracy (art. 200ą ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, z późn. zm.) – dalej k.p.).
Zgodnie z art. 193 k.p. pracodawca jest obowiązany prowadzić ewidencję pracowników młodocianych. Prowadzenie ewidencji pracowników młodocianych składa się na obowiązek pracodawcy prowadzenia dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy (art. 94 pkt 9a k.p.). Szczegółowo zakres tej dokumentacji reguluje rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu prowadzenia akt osobowych pracownika (Dz. U. Nr 62, poz. 286 z późn. zm.).

2. Czas pracy młodocianego zatrudnionego w celu przygotowania zawodowego
Czas pracy młodocianego w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 godzin na dobę (art. 202 k.p.). Skrócenie normy dobowej oznacza jednoczesne skrócenie normy tygodniowej do przeciętnie 30 godzin (6 godzin x 5 dni w tygodniu). Przeciętność normy tygodniowej oznacza, że w niektóre tygodnie okresu rozliczeniowego czas pracy może być dłuższy niż 30 godzin, ale powinno to być zrekompensowane w innych tygodniach krótszym czasem pracy.
Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy (art. 202 § 3 k.p.).

Czas pracy młodocianego powyżej 16 lat nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 40 godzin na tydzień.
Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy młodocianego wynosi co najmniej 4,5 godziny pracodawca ma obowiązek wprowadzić mu przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 30 minut, wliczaną do czasu pracy (art. 202 § 3 k.p.).
Pracowników młodocianych obowiązuje przeciętnie pięciodniowy tydzień pracy. Norma pięciodniowego tygodnia pracy jest normą przeciętną dla danego okresu rozliczeniowego. Oznacza to, że niektóre tygodnie pracy mogą być sześciodniowe, a niektóre czterodniowe, tak, aby w przyjętym okresie rozliczeniowym pracownik pracował przeciętnie pięć dni w tygodniu. Drugim, poza niedzielą dniem wolnym od pracy w tygodniu może być dzień sąsiadujący z niedzielą, np. poniedziałek, czy sobota (młodocianemu przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku, który powinien obejmować niedzielę – art. 203 § 3 k.p.).

Przykład
Albert K. jest 18–letnim uczniem zatrudnionym w celu praktycznej nauki zawodu. Obecnie jest w drugiej klasie. Uczęszczał do szkoły 3 razy w tygodniu i miał zajęcia:
w I dniu - 8.00 - 15.10
w II dniu - 8.55 - 15.10
w III dniu - 8.00 - 15.10

Zdaniem pracodawcy pracownik powinien w tej sytuacji pracować 2 dni w tygodniu po 8 godz. Po 4,5 godz. pracy powinien mieć przerwę w pracy 0,5 h wliczaną do czasu pracy. W wakacje pracownik pracuje przez 5 dni w tygodniu po 8 godzin, co daje 40 godz. tygodniowo. Tymczasem dyrekcja szkoły, do której uczęszcza uczeń dopuszcza następującą ilość godzin zajęć praktycznych ucznia:
- klasa 1 - 12 godzin tygodniowo,
- klasa 2 - 10 godzin tygodniowo,
- klasa 3 - 17 godzin tygodniowo
Kto ma rację?
Rację ma pracodawca. W opisanym przypadku pracownik miał zajęcia przez 20 godzin i 15 minut. Jeśli taki wymiar nauki obowiązuje w każdym tygodniu, to pracodawca może zatrudniać takiego pracownika przez 16 godzin w dniach, w których pracownik nie uczy się (2 dni po 8 godzin). Do młodocianych zatrudnionych w celu przygotowania zawodowego powyżej 16 lat odnosi się przeciętna 40-godzinna norma tygodniowa i przeciętnie pięciodniowy tydzień pracy, określone w art. 129 k.p. W drugiej i trzeciej klasie, uczniowie, którzy ukończyli 18 lat mogą więc pracować dłużej.
Należy pamiętać, że w okresie wakacji młodocianemu uczęszczającemu do szkoły należy udzielić urlopu wypoczynkowego w okresie ferii szkolnych, zaś pozostałym młodocianym udziela się go na ogólnych zasadach przewidzianych w art. 163 § 1 k.p. Z upływem roku pracy przysługuje mu urlop wypoczynkowy w wymiarze łącznym 38 dni roboczych.

Prawdopodobnie szkoła ustalając odgórnie limit godzin pracy opiera się na nieobowiązujących już przepisach, zgodnie z którymi obowiązywał limit 18 godzin nauki wliczanych do czasu pracy - zniesiony ustawą z dnia 24 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy - Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 128, poz. 1405).

Przykład
Pracodawca zatrudnia pracowników młodocianych na podstawie umowy o praktyczną naukę zawodu. Uczniowie odbywają praktykę zawodową dwa razy w tygodniu. W pozostałe dni mają obowiązek uczęszczać do szkoły. Na praktykę do zakładu pracy przychodzą regularnie, natomiast często opuszczają zajęcia w szkole. Szkoła informuje pracodawcę o liczbie opuszczonych godzin. Czy na podstawie tego wykazu ze szkoły, pracodawca ma prawo potrącać z wynagrodzenia uczniom nieusprawiedliwione nieobecności? Wynagrodzenia uczniów są refundowane ze środków OHP.
Do czasu pracy młodocianego wlicza się czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, bez względu na to, czy odbywa się ona w godzinach pracy. Pracodawca rozlicza czas pracy młodocianego, z uwzględnieniem obowiązkowego czasu zajęć szkolnych, nawet, jeśli był on nieobecny na zajęciach. Art. 202 § 3 k.p. wyraźnie stanowi o wliczaniu do czasu pracy czasu nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, a nie czasu nauki faktycznie odbytej.

Nie ma podstaw prawnych dla dokonywania potrąceń z wynagrodzenia młodocianego z tytułu nieusprawiedliwionej nieobecności w szkole, zarówno w przepisach k.p., jak i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie przygotowania zawodowego młodocianych i ich wynagradzania (Dz. U. Nr 60, poz. 278 z późn. zm.).(...)