Do części biur poselskich napływają skargi przedsiębiorców w sprawie nierównego traktowania osób ubiegających się o emerytury. Chodzi o ustawę z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn: Dz. U. z 2004 r., Nr 39, poz. 353 z późn. zm., dalej jako: ustawa). Przepisy wskazanej ustawy przewidują, że prawo do tzw. wcześniejszej emerytury przysługuje wyłącznie pracownikom, którzy przez okres ostatnich 24 miesięcy podlegali ubezpieczeniu społecznemu lub emerytalnemu i rentownemu oraz pozostawali w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy. Zgodnie z ustawą wcześniejsza emerytura nie przysługuje osobom prowadzącym samodzielnie działalność gospodarczą, a więc ubezpieczonym z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej, a nie z tytułu umowy o pracę.

W opinii interweniujących u posłów przedsiębiorców regulacja powyższa jest przejawem nierównego traktowania przy jednoczesnym pobieraniu składek od obu grup. Sprawa ta stała się przedmiotem interpelacji poselskiej (nr 4011) skierowanej do ministra pracy i polityki społecznej. W odpowiedzi na nią Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej wskazało, że ograniczenie kręgu osób uprawnionych do wcześniejszego przechodzenia na emeryturę tylko do pracowników wynika z założeń i celów reformy systemu świadczeń emerytalnych. W nowym systemie emerytalnym, określonym w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych generalnie nie przewiduje się wcześniejszych emerytur. Z tego powodu prawo do emerytury dla wszystkich ubezpieczonych powstaje po osiągnięciu co najmniej 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn. Jednak uwzględniając zasadę praw nabytych, odrębnie uregulowano warunki przyznawania emerytury ubezpieczonym, których nie objął nowy system emerytalny.

Według stanu prawnego obowiązującego przed 1 stycznia 1999 r., z możliwości przechodzenia na wcześniejszą emeryturę mogli korzystać pracownicy, a nie wszyscy ubezpieczeni. Dlatego tę samą zasadę przeniesiono do ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Prawo do wcześniejszej emerytury mają więc pracownicy urodzeni przed 1949 r. oraz pracownicy urodzeni po 1948 r., jeżeli spełniają dodatkowe warunki określone w ustawie (art. 29 i art. 46 ustawy). Jak wskazał resort pracy rozszerzenie zakresu stosowania tych przepisów na grupę ubezpieczonych, którzy dotychczas nie korzystali z przywileju wcześniejszej emerytury, nie jest uzasadnione ani możliwe z wielu powodów. Przede wszystkim prowadziłoby to do złamania reguły nietworzenia nowych preferencyjnych uprawnień emerytalnych, nieznajdujących pokrycia w składce na ubezpieczenie emerytalne – podkreślił resort pracy.
Ubezpieczenie społeczne osób prowadzących działalność na własny rachunek zostało wprowadzone od 1 lipca 1965 r. ustawą z dnia 29 marca 1965 r. o ubezpieczeniu społecznym rzemieślników (Dz. U. Nr 13, poz. 90). Ubezpieczeni płacili składkę wynoszącą 11% lub 13% w zależności od rodzaju rzemiosła. W późniejszych latach ubezpieczenie społeczne rzemieślników rozciągano na osoby prowadzące inną działalność gospodarczą (np. taksówkarze, kupcy). Rozszerzano też katalog świadczeń, który jednak nigdy nie obejmował prawa do wcześniejszej emerytury. Z uwagi na to oraz na wzrost kosztów ubezpieczenia wzrastała także sukcesywnie składka na ubezpieczenie tej kategorii ubezpieczonych. Na dzień 31 grudnia 1998 r. wynosiła 40%, ale o 5% mniej niż w systemie pracowniczym. Zróżnicowane zasady wymiaru składek na ubezpieczenie przestały obowiązywać od wejścia w życie reformy systemu ubezpieczeń społecznych. Dopiero od 1 stycznia 1999 r. składka na ubezpieczenie emerytalne jest jednakowa dla wszystkich ubezpieczonych i wynosi 19,52% podstawy wymiaru.

Ujednolicenie warunków nabywania prawa do emerytury dla wszystkich ubezpieczonych może zatem dotyczyć wyłącznie osób, które staż ubezpieczeniowy warunkujący te uprawnienia osiągną w warunkach opłacania składek wg ujednoliconej stopy procentowej. Równe traktowanie zapewnia nowy system emerytalny, w którym ujednolicono warunki wymagane do nabycia prawa do emerytury dla wszystkich ubezpieczonych, którzy zostali objęci nowym systemem emerytalnym.

Zrównanie praw w dostępie do wcześniejszej emerytury, świadczenia przysługującego przed 1 stycznia 1999 r. tylko w systemie pracowniczym, oznaczałoby w istocie rozszerzenie zakresu uprawnień pozapracowniczych grup ubezpieczonych i byłoby zaprzeczeniem zasady, że zakres świadczeń powinien korelować z wysokością składki na ubezpieczenie – stwierdził resort pracy. I dodał, że prawidłowość przepisów określających warunki wymagane do wcześniejszej emerytury, potwierdził Trybunał Konstytucyjny, który orzekł w dniu 12 września 2000 r. (sygn. akt K 1/2000), że przepisy te w części, w jakiej nie przewidują prawa do wcześniejszej emerytury dla ubezpieczonych, którzy objęci byli ubezpieczeniami społecznymi z innego tytułu niż stosunek pracy są zgodne z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. Co do zarzutu, że nieuwzględnienie w ustawie o emeryturach i rentach z FUS prawa do wcześniejszej emerytury osób objętych ubezpieczeniami społecznymi z innego tytułu niż stosunek pracy narusza konstytucyjne zasady równości i sprawiedliwości społecznej Trybunał Konstytucyjny wskazał, że uprawnienie do wcześniejszego przejścia na emeryturę przysługiwało wyłącznie pracownikom, którzy legitymowali się określonym stażem zatrudnienia w ramach stosunku pracy, a zatem uprawnienie to zawsze miało pracowniczy, a nie powszechny charakter. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że skoro według stanu prawnego sprzed 1 stycznia 1999 r. z możliwości przechodzenia na wcześniejszą emeryturę mogli korzystać wyłącznie pracownicy, a nie wszyscy ubezpieczeni, to poszerzenie zakresu stosowania tych przepisów na nową grupę ubezpieczonych prowadziłoby do złamania legislacyjnego założenia nietworzenia nowych preferencyjnych uprawnień emerytalnych, które nie znajdują pokrycia w składkach na ubezpieczenia emerytalne.
Z uwagi na powyższe Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej poinformowało, że brak jest uzasadnienia do zmiany przepisów dotyczących poszerzenia kręgu osób uprawnionych do wcześniejszej emerytury.