Pod jakim kątem ZUS przeprowadza kontrole regulaminu świadczeń socjalnych?
Firma zatrudnia 500 pracowników. Pracownicy, chcąc skorzystać ze świadczeń socjalnych, muszą złożyć wniosek, w którym uzupełniają przychód, jaki osiągają członkowie wspólnego gospodarstwa domowego. Następnie komisja decyduje (uznaniowo) o tym, czy zostanie przyznane świadczenie socjalne i w jakiej wysokości. Podstawę gospodarowania środkami funduszu stanowi roczny plan rzeczowo-finansowy sporządzony przez pracodawcę, który określa podział środków na poszczególne cele, rodzaje i formy działalności socjalnej.
Uzasadnienie: wolne od składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne pracownika są świadczenia finansowane ze środków przeznaczonych na cele socjalne w ramach zakładowego funduszu świadczeń socjalnych - § 2 ust. 1 pkt 19 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (Dz. U. Nr 161, poz. 1106 z późn. zm.), art. 20 ust. 1 i art. 21 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r., poz. 121 z późn. zm.), oraz art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2015 r., poz. 581 z późn. zm.). W orzecznictwie sądowym wyrażany jest pogląd, że z przywileju wyłączenia z podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne nie mogą korzystać świadczenia sfinansowane ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, które nie mają charakter socjalnego, a więc takie świadczenia, które pracodawca przyznaje bez uwzględnienia sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej pracownika np. bony towarowe o jednakowej wartości pieniężnej (wyrok SN z dnia 16 września 2009 r., I UK 121/09, wyrok SA w Łodzi z dnia 29 marca 2011 r., III AUa 541/10). Swoje stanowisko w tym zakresie sądy uzasadniają tym, że zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jedn.: Dz. U. 2015 r., poz. 111) podstawową zasadą przyznawanie ulgowych świadczeń i wysokość dopłat z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych jest zasada, zgodnie z którą omawiane świadczenia powinny być uzależnione od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby korzystającej z funduszu.
Jednocześnie sądy podkreślają, że nie ma w tym zakresie wyjątków i nawet regulamin zakładowego funduszu świadczeń socjalnych nie może zmienić tej zasady. Opierając się na ww. orzecznictwie sądowym ZUS kontroluje, czy świadczenia sfinansowane ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, od których nie zostały opłacone składki, zostały przyznane przez pracodawcę przy uwzględnieniu sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby korzystającej z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Jeżeli ZUS stwierdzi, że świadczenie sfinansowane ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych zostało przyznane pracownikowi z pominięciem tych kryteriów, tj. nie ma charakteru socjalnego, domaga się uwzględnienia tego świadczenia w podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne. W praktyce pracodawcy na ogół uzależniają wysokość świadczeń finansowanych ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych od wysokości przychodu na jednego członka rodziny. Należy przyjąć, że stosowanie przez pracodawcę tego rodzaju kryterium przychodowego pozwala uwzględnić sytuację życiową, rodzinną i materialną pracownika na etapie przyznawania świadczenia z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. W konsekwencji takie świadczenie ma charakter socjalny i jest wolne od składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.
