Praca w święto dopuszczalna jest jedynie w enumeratywnie wymienionych przypadkach

Czy pracodawca ma prawo poprosić księgową o pracę w święto?

Odpowiedź:

Praca w święto dopuszczalna jest jedynie w enumeratywnie wymienionych w przepisach ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.)– dalej k.p., przypadkach.

Uzasadnienie:

Praca święta jest generalnie niedozwolona. Święta są bowiem dniami ustawowo wolnymi od pracy. Jedynie w wyjątkowych, enumeratywnie wymienionych w przepisach okolicznościach pracodawca może polecać pracownikom pracę w tych dniach. Pozytywny katalog takich okoliczności określa art. 151¹⁰ k.p. Zgodnie z nim praca w święta jest dopuszczalna m.in.:

1) w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,

2) w ruchu ciągłym,

3) przy pracy zmianowej,

4) przy niezbędnych remontach,

5) w transporcie i w komunikacji,

6) w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych,

7) przy pilnowaniu mienia lub ochronie osób,

8) w rolnictwie i hodowli,

9) przy wykonywaniu prac koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, w szczególności w:

a) zakładach świadczących usługi dla ludności,

b) gastronomii,

c) zakładach hotelarskich,

d) jednostkach gospodarki komunalnej,

e) zakładach opieki zdrowotnej i innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych,

f) jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz placówkach opiekuńczo-wychowawczych, zapewniających całodobową opiekę,

g) zakładach prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku,

10) w stosunku do pracowników zatrudnionych w systemie czasu pracy, w którym praca jest świadczona wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta.

Jeżeli nie występuje żadna z wymienionych w tym przepisie przesłanek uzasadniających pracę w święto pracodawca nie może nakazać pracownikom pracy w takim dniu, nawet gdy w zamian udzieli im inny dzień wolny od pracy lub wypłaci dodatkowe wynagrodzenie z tego tytułu.

Podstawą polecania pracownikom pracy w święto nie może być zatem np. "zamknięcie roku", bliżej nieokreślona specyfika zakładu pracy, czy szczególne potrzeby pracodawcy. Ponadto, zgodnie z art. 151^9a k.p. praca w święta jest kategorycznie niedozwolona w placówkach handlowych.

Jeżeli jednak pracodawca spełnia choć jeden z wymienionych powyżej warunków może polecić swoim pracownikom pracę w święto, a pracownik ma obowiązek takie polecenie wykonać. Pracownik jest bowiem obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Pracodawca może zatem, w przypadkach wskazanych w przepisach, zlecać pracownikom pracę w święta a odmowa jej świadczenia może być uznana za naruszenie podstawowych obowiązków pracownika.

Z tytułu wykonywanej pracy w święto, zgodnie art. 151¹¹ k.p., pracodawca w pierwszej kolejności powinien zapewnić pracownikowi inny dzień wolny od pracy (powinien to uczynić do końca okresu rozliczeniowego), a w przypadku, gdy nie może tego zrobić powinien wypłacić pracownikom wynagrodzenie powiększone o 100% dodatek za każdą godzinę pracy w tym dniu. Wypłacenie pracownikowi wynagrodzenia powiększonego o wskazany dodatek w całości rekompensuje wykonywaną przez niego pracę w święto.

Warto jednakże wskazać, że opisane powyżej zasady rekompensaty nie dotyczą pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy. Zgodnie z art. 128 § 2 pkt 2 k.p., są nimi pracownicy kierujący jednoosobowo zakładem pracy i ich zastępcy lub pracownicy wchodzący w skład kolegialnego organu zarządzającego zakładem pracy oraz główni księgowi. Pracownicy ci wykonują pracę w niedziele i święta bez prawa do dnia wolnego od pracy lub dodatkowego wynagrodzenia z tego tytułu (a contrario art. 151⁴ § 2 k.p.).

Joanna Kaleta