Praca z udziałem czynnika chemicznego to praca, w której stosuje się lub zamierza stosować czynnik chemiczny, w jakimkolwiek procesie, łącznie z wytwarzaniem tego czynnika, wszelkimi manipulacjami, przechowywaniem, transportem oraz usuwaniem w postaci odpadów i procesami przeróbki odpadów. To także wszelka działalność, która wynika z takiej pracy.
Na podstawie upoważnienia przewidzianego w art. 23715 § 2 ustawy z dnia 26 zcerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) Minister Zdrowia wydał rozporządzenie z dnia 30 grudnia 2004 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 11, poz. 86 z późn. zm.) – dalej r.b.h.p.ch. Wiele miejsca poświęcono w nim obowiązkowi oceny ryzyka zawodowego na tych stanowiskach pracy, na których występują czynniki chemiczne. Zgodnie z r.b.h.p.ch. przez czynnik chemiczny należy rozumieć każdy pierwiastek lub związek chemiczny, w postaci własnej lub w mieszaninie, w stanie w jakim występuje w przyrodzie, lub w stanie w jakim jest wytwarzany, stosowany lub uwalniany w środowisku pracy, w tym podczas usuwania go w postaci odpadów, w trakcie każdej pracy, niezależnie od faktu, czy jest albo nie jest wytwarzany celowo, lub jest albo nie jest wprowadzany do obrotu.
Przed rozpoczęciem oceny ryzyka pracodawca ma obowiązek ustalić, przez wykonanie odpowiednich pomiarów, czy w środowisku pracy występuje i w jakim stężeniu, czynnik chemiczny stwarzający zagrożenie. Pomiary powinny być przeprowadzone przez akredytowane laboratorium zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 73, poz. 645 z późn. zm.). Dopiero na tej podstawie pracodawca powinien przeprowadzić ocenę ryzyka zawodowego stwarzanego przez czynnik chemiczny.
Również w przypadku rozpoczęcia przez pracodawcę nowej działalności z zastosowaniem czynnika chemicznego, prace można rozpocząć dopiero po ustaleniu, czy w środowisku pracy będzie występował czynnik lub czynniki chemiczne stwarzające zagrożenie. Tok postępowania również obejmuje przeprowadzenie pomiarów oraz dokonanie oceny ryzyka zawodowego wynikającego z obecności tego czynnika, a następnie podjęcie niezbędnych działań zapobiegawczych.
W każdym przypadku ocenę ryzyka zawodowego należy sporządzić w formie pisemnej. W ocenie należy w szczególności uwzględnić:

  1. niebezpieczne właściwości czynnika chemicznego;
  2. otrzymane od dostawcy informacje dotyczące zagrożenia czynnikiem chemicznym oraz zalecenia jego bezpiecznego stosowania, w szczególności zawarte w karcie charakterystyki, przy czym pracodawca jest obowiązany do uzyskania dodatkowej informacji od dostawcy czynnika chemicznego lub z innych dostępnych mu źródeł, jeżeli jest to konieczne do przeprowadzenia prawidłowej oceny ryzyka zawodowego;
  3. rodzaj, poziom i czas trwania narażenia;
  4. wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń w środowisku pracy, jeżeli zostały ustalone;
  5. efekty działań zapobiegawczych;
  6. wyniki oceny stanu zdrowia pracowników, jeżeli została przeprowadzona;
  7. warunki pracy przy użytkowaniu czynników chemicznych, z uwzględnieniem ilości tych czynników.

W przypadkach, w których występuje narażenie na kilka czynników chemicznych, należy ocenić także ryzyko stwarzane przez wszystkie czynniki chemiczne łącznie. Wyniki oceny ryzyka zawodowego pracodawca ma obowiązek udostępniać lekarzowi sprawującemu profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami oraz pracownikom zatrudnionym na ocenianych stanowiskach.
Ustalone w wyniku oceny ryzyko zawodowe należy eliminować lub ograniczać do minimum zgodnie z ogólnymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, w szczególności przez:

  1. właściwe zaprojektowanie i organizację robót w miejscu pracy;
  2. dostarczenie odpowiedniego wyposażenia dla prac z czynnikami chemicznymi oraz stosowanie procedur utrzymania ruchu, które zapewniają ochronę zdrowia i bezpieczeństwo pracowników w miejscu pracy;
  3. zmniejszanie do minimum liczby pracowników narażonych (lub którzy mogą być narażeni) na czynniki chemiczne w miejscu pracy;
  4. zmniejszanie do minimum czasu i poziomu narażenia na czynnik chemiczny;
  5. odpowiednią higienę miejsca pracy;
  6. zmniejszanie do minimum ilości czynnika chemicznego wymaganego w procesie pracy;
  7. stosowanie właściwych procedur pracy, w tym procedur lub instrukcji bezpiecznego obchodzenia się z czynnikiem chemicznym stwarzającym zagrożenie i odpadami zawierającymi taki czynnik oraz procedur ich przechowywania i transportu w miejscu pracy;
  8. właściwe stosowanie urządzeń i sprzętu w pracach z czynnikiem chemicznym, zapewniające bezpieczeństwo i ochronę zdrowia pracowników.

Powyższe działania i środki powinny uwzględniać zmieniające się warunki pracy, a ich celem powinna być ciągła poprawa tych warunków. W przypadku, gdy rodzaj prowadzonej przez pracodawcę działalności na to pozwala, preferowanym działaniem, podejmowanym w celu wyeliminowania lub ograniczenia ryzyka powinno być unikanie stosowania czynnika chemicznego stwarzającego zagrożenie, poprzez zastąpienie go czynnikiem chemicznym lub procesem, który w warunkach jego stosowania nie stwarza zagrożenia lub stwarza zagrożenie mniejsze dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników.
W przypadku gdy pomiary stężeń czynnika chemicznego wykażą przekroczenie wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń, pracodawca ma obowiazek niezwłocznie podjąć działania i środki majace na celu zlikwidowanie przekroczeń zgodnie z ogólnymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisami r.b.h.p.ch.
Pracodawca powinien zapewnić ochronę pracowników przed zagrożeniami wynikającymi z fizykochemicznych właściwości czynnika chemicznego, podejmując, na podstawie wyników oceny ryzyka zawodowego, techniczne lub organizacyjne działania i środki zmierzające do bezpiecznego stosowania czynnika chemicznego stwarzającego zagrożenie np. wybuchem lub pożarem. W przypadku obecności w miejscu pracy czynnika chemicznego stwarzającego zagrożenie wypadkiem lub awarią, pracodawca ma obowiązek określić i wdrożyć procedury działania celem zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. Procedury te obejmą także ćwiczenia ratownicze powtarzane okresowo, zapewnienie odpowiednich środków i urządzeń ratowniczych oraz zasady udzielania pierwszej pomocy poszkodowanym.
W razie gdy dojdzie do wypadku lub awarii, pracodawca powinien natychmiast poinformować o tym pracowników i podjąć działania w celu ograniczenia skutków tych zdarzeń. W obszarze, w którym nastąpił wypadek lub awaria, pracodawca powinien niezwłocznie wdrożyć procedury, o których była wyżej mowa, a praca będzie dozwolona tylko pracownikom niezbędnym i upoważnionym.
Pracownikom wykonującym prace w obszarze, w którym doszło do wypadku lub awarii, pracodawca ma obowiązek zapewnić odpowiednie do zagrożenia środki ochrony indywidualnej (np. odzież ochronną, sprzęt ochrony dróg oddechowych) oraz inny niezbędny sprzęt i wyposażenie ochronne, które powinno być używane aż do momentu usunięcia zagrożenia. W wymienionym obszarze zabronione jest przebywanie osobom bez odpowiednich środków ochrony indywidualnej oraz innego niezbędnego sprzętu.
Przepisy r.b.h.p.ch. wdrażają postanowienia dyrektywy Rady nr 98/24/WE z dnia 7 kwietnia 1998 r. w sprawie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników przed ryzykiem związanym ze środkami chemicznymi w miejscu pracy, (Dz. Urz. WE L 131 z 05.05.1998, s. 11 z późn. zm).

Więcej na ten temat w Serwisie BHP.