CO TO ZA PRAWO?
Polskie Normy
Polskie Normy są normami krajowymi, przyjętymi w drodze konsensu i zatwierdzonymi przez krajową jednostkę normalizacyjną - Polski Komitet Normalizacyjny (PKN). Są one powszechnie dostępne i oznaczone symbolem PN. Polskie Normy, nazywane także normami technicznymi, wydawane są na podstawie ustawy z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji (Dz. U. Nr 169, poz. 1386 z późn. zm.) – dalej u.n., która w art. 5 ust. 3 stanowi, że stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne. Jednak już w następnym ustępie stwierdzono, że Polskie Normy mogą być powoływane w przepisach prawnych po ich opublikowaniu w języku polskim. A więc – kiedy ich stosowanie jest dobrowolne (tj. nieobowiązkowe), kiedy zaś obowiązkowe?
Prawie każda ustawa i rozporządzenie dotyczące ochrony pracy zawierają odesłania do Polskich Norm. Przepisy zawarte w ustawach i rozporządzeniach są prawem obowiązującym - tak więc, mimo że formalnie Polskie Normy nie mają mocy obowiązywania, to jednak z chwilą przywołania danej normy w ustawie lub rozporządzeniu stają się obowiązujące na równi z przywołującymi je przepisami.
Szczegółowość norm sprawia, że jedno rozporządzenie może po szczegóły odsyłać do kilkudziesięciu lub więcej Polskich Norm. Przykładem takiego odesłania jest rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 7 kwietnia 2004 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 109, poz. 1156), w załączniku którego podano wykaz ponad 200 (!) Polskich Norm.
Z drugiej strony warto podkreślić, że w załączniku podano konkretne numery i tytuły norm, do których odsyła rozporządzenie. Stanowi to pożyteczny i godny pochwały wyłom w dotychczasowej praktyce niepodawania tych danych i stosowania formułki “zgodnie z Polskimi Normami”, co często utrudniało ustalenie szczegółowych wymagań, jakie ustawodawca miał na myśli.
Według u.n. norma jest dokumentem ustalającym, do powszechnego i wielokrotnego stosowania, zasady, wytyczne lub charakterystyki odnoszące się do różnych rodzajów działalności lub ich wyników i mające na celu uzyskanie optymalnego stopnia uporządkowania w określonym zakresie. Normalizacja krajowa, tj. prowadzona na poziomie całego państwa nie obejmuje działań podejmowanych w poszczególnych branżach lub sektorach gospodarki, na szczeblu lokalnym, szczeblu stowarzyszeń oraz przedsiębiorstw lub urzędów. Normalizacja prowadzona jest w celu:
1)racjonalizacji produkcji i usług poprzez stosowanie uznanych reguł technicznych lub rozwiązań organizacyjnych;
2)usuwania barier technicznych w handlu i zapobiegania ich powstawaniu;
3)zapewnienia ochrony życia, zdrowia, środowiska i interesu konsumentów oraz bezpieczeństwa pracy;
4)poprawy funkcjonalności, kompatybilności i zamienności wyrobów, procesów i usług oraz regulowania ich różnorodności;
5)zapewnienia jakości i niezawodności wyrobów, procesów i usług;
6)działania na rzecz uwzględnienia interesów krajowych w normalizacji europejskiej i międzynarodowej;
7)ułatwiania porozumiewania się przez określanie terminów, definicji, oznaczeń i symboli do powszechnego stosowania.
W normalizacji polskiej stosuje się następujące zasady:
ujawności i powszechnej dostępności;
uuwzględniania interesu publicznego;
udobrowolności uczestnictwa w procesie opracowywania i stosowania norm;
uzapewnienia możliwości uczestnictwa wszystkich zainteresowanych w procesie opracowywania norm;
ukonsensu jako podstawy procesu uzgadniania treści norm;
ujednolitości i spójności postanowień norm;
uwykorzystywania sprawdzonych osiągnięć nauki i techniki;
uzgodności z zasadami normalizacji europejskiej i międzynarodowej.
Do zadań PKN należy organizowanie i prowadzenie normalizacji krajowej zgodnie z potrzebami kraju, w tym:
1)określanie stanu i kierunków rozwoju normalizacji;
2)organizowanie i nadzorowanie działań związanych z opracowywaniem i rozpowszechnianiem Polskich Norm i innych dokumentów normalizacyjnych, w szczególności przez ankietę powszechną projektów norm (ankieta jest realizowana przez podawanie do publicznej wiadomości tytułów i terminów zakończenia ankiety oraz miejsca i sposobu udostępniania zainteresowanym treści projektów norm);
3)zatwierdzanie i wycofywanie Polskich Norm oraz innych dokumentów normalizacyjnych;
4)reprezentowanie Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych i regionalnych organizacjach normalizacyjnych, uczestnictwo w ich pracach oraz występowanie za granicą w sprawach dotyczących normalizacji;
5)inicjowanie i organizowanie pracy komitetów technicznych do realizacji zadań związanych z opracowywaniem dokumentów normalizacyjnych;
6)organizowanie i prowadzenie działalności szkoleniowej, wydawniczej, promocyjnej i informacyjnej dotyczącej normalizacji i dziedzin pokrewnych;
7)opiniowanie projektów aktów prawnych związanych z normalizacją.
Polskie Normy oraz inne dokumenty normalizacyjne są opracowywane przez komitety techniczne, powoływane przez Polski Komitet Normalizacyjny. Komitety techniczne realizują powyższe cele przez opracowywanie Polskich Norm i innych dokumentów normalizacyjnych w określonych zakresach tematycznych, a także poprzez udział przedstawicieli komitetów w pracach regionalnych i międzynarodowych organizacji normalizacyjnych.
W skład komitetu technicznego wchodzą specjaliści delegowani przez organy administracji rządowej, organizacje: gospodarcze, pracodawców, konsumenckie, zawodowe i naukowo-techniczne, szkół wyższych i nauki oraz pracownicy PKN, z zachowaniem zasady reprezentatywności wszystkich zainteresowanych określonym zakresem tematycznym, z uwzględnieniem potrzeb gospodarki krajowej. Komitety techniczne powołuje i odwołuje Prezes PKN po zasięgnięciu opinii Rady. Szczegółowe zasady działania komitetów technicznych określają przepisy wewnętrzne PKN.
Nadzór nad Polskim Komitetem Normalizacyjnym sprawuje Prezes Rady Ministrów w zakresie spraw dotyczących:
1)obronności i bezpieczeństwa państwa;
2)realizacji zadań wynikających z podjętej współpracy z organami administracji rządowej;
3)realizacji zadań wynikających z zawartych przez Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych.
Polskie Normy są dokumentami opracowanymi i zaakceptowanymi przez jednostkę normalizacyjną, stosowanymi na zasadzie dobrowolności, powszechnie dostępnymi. Każda norma jest zaakceptowana przez wszystkie zainteresowane strony oraz przeznaczona do powszechnego stosowania. Norma ustala parametry lub charakterystyki, określa zasady i wytyczne dotyczące różnej działalności. W praktyce normy są więc swoistym kodeksem dobrej praktyki i zasad racjonalnego postępowania przy aktualnym poziomie techniki.
Przy wydawaniu rozporządzeń przez właściwych ministrów, podstawowym kryterium przywoływania norm jest bezpieczeństwo pracy i użytkowania oraz ochrona życia, zdrowia, mienia i środowiska. Postanowienia normy powinny:
–być oparte na podstawach naukowych oraz danych sprawdzonych pod względem słuszności technicznej, ekonomicznej i użytkowej;
–uwzględniać aktualny stan wiedzy oraz poziom techniki osiągnięty lub możliwy do osiągnięcia w najbliższym czasie;
–być możliwe do realizacji oraz sprawdzalne.
PN określają wymagania i normatywy techniczne, metody badań i sposoby wykonywania innych czynności na etapach projektowania, wytwarzania, odbioru technicznego i eksploatacji oraz certyfikacji wyrobów i usług, a także systemów jakości (np. wg PN-EN 9001) i zarządzania (np. zarządzanie bhp wg PN-EN 18001).
W trakcie naszych przygotowań do wstąpienia do Unii Europejskiej pojawiło się pojęcie norm zharmonizowanych. Należy przez to rozumieć normy krajowe wprowadzające normy europejskie, opracowane i zatwierdzone przez europejskie organizacje normalizacyjne na podstawie mandatu udzielonego przez Komisję Europejską, których numery i tytuły zostały opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.
Polska Norma może być kopią normy europejskiej lub międzynarodowej. UE jest jednak bardzo płodna, jeśli chodzi o normy, dlatego w polskiej u.n. znalazł się krótki przepis, zgodnie z którym „wprowadzenie może nastąpić w języku oryginału”. Wskutek tego mamy część norm, tzw. uznaniowych, oznaczonych skrótem “oryg.”, w których tylko tytuł przetłumaczono na język polski, zawartość zaś pozostała w języku angielskim. Jest to niewątpliwe utrudnienie w korzystaniu z takich norm. Na szczęście polski ustawodawca zastrzegł, że w przepisach prawnych normy mogą być powoływane dopiero po ich opublikowaniu w języku polskim.
Prezes Polskiego Komitetu Normalizacyjnego jest zobowiązany do ogłaszania, co najmniej raz na kwartał, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", numerów i tytułów nowo ustanowionych norm zharmonizowanych wraz z tytułami aktów prawnych wdrażających dyrektywy nowego podejścia. W identyczny sposób prezes PKN ogłasza raz na 12 miesięcy, w drodze obwieszczenia, w "Monitorze Polskim" numery i tytuły ustanowionych w danym roku norm zharmonizowanych.
Przypomnijmy, że w M.P. Nr 67, poz. 852 ukazał się wykaz norm zharmonizowanych. Obejmuje on, według stanu na 30 czerwca 2010 r., 4.055 Polskich Norm pogrupowanych w 28 załącznikach przypisanych do odnośnych dyrektyw “nowego podejścia”.
Wyroby spełniające wymagania Polskich Norm mogą być oznaczane, na zasadzie dobrowolności, znakiem zgodności z Polską Normą, ale pod warunkiem uzyskania certyfikatu zgodności. Wyłączne prawo do wyrażenia zgody na oznaczenie wyrobu znakiem zgodności z Polską Normą przysługuje krajowej jednostce normalizacyjnej, czyli Polskiemu Komitetowi Normalizacyjnemu. Prezes PKN może upoważnić inne jednostki certyfikujące, powołane na mocy odrębnych przepisów, do wydawania certyfikatu zgodności z Polską Normą. Uzyskanie certyfikatu jest równoznaczne z uzyskaniem prawa do oznaczenia wyrobu znakiem zgodności z Polską Normą.
Producent lub osoba wprowadzająca wyroby do obrotu może zadeklarować ich zgodność z Polskimi Normami deklaracją zgodności wydaną na własną odpowiedzialność. Wymagania stawiane takiej deklaracji są określone w PN-EN ISO/IEC 17050-1:2005 Ocena zgodności. Deklaracja zgodności składana przez dostawcę. Część 1 i 2: Wymagania ogólne. Jednak deklaracja zgodności nie upoważnia do oznaczenia wyrobu znakiem zgodności z PN.
System stosowania znaku zgodności z Polską Normą ma na celu promowanie wyrobów o jakości wyznaczonej poziomem wymagań PN. Znakiem zgodności z Polską Normą oznacza się bowiem wyrób spełniający wszystkie wymagania PN lub więcej niż jednej PN. Jeżeli Polska Norma przewiduje podział na klasy i gatunki, znakiem zgodności z Polską Normą oznacza się wyrób wytworzony w najwyższej klasie i gatunku.
Prezes PKN, z własnej inicjatywy lub na wniosek jednostki certyfikującej, po uzgodnieniu z właściwym komitetem technicznym, uznaje, które z PN są właściwe do stosowania w systemie certyfikacji na zgodność z Polską Normą.
W katalogu PKN norm dotyczących bezpośrednio ochrony pracy i bezpieczeństwa jest kilkaset, ponadto wiele norm pośrednio, szczegółowo określa wymagania mające wpływ na bezpieczeństwo człowieka w procesie pracy. Wiele norm dotyczy górnictwa oraz innych dziedzin gospodarki.
Polskie Normy
Polskie Normy są normami krajowymi, przyjętymi w drodze konsensu i zatwierdzonymi przez krajową jednostkę normalizacyjną - Polski Komitet Normalizacyjny (PKN). Są one powszechnie dostępne i oznaczone symbolem PN. Polskie Normy, nazywane także normami technicznymi, wydawane są na podstawie ustawy z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji (Dz. U. Nr 169, poz. 1386 z późn. zm.) – dalej u.n., która w art. 5 ust. 3 stanowi, że stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne. Jednak już w następnym ustępie stwierdzono, że Polskie Normy mogą być powoływane w przepisach prawnych po ich opublikowaniu w języku polskim. A więc – kiedy ich stosowanie jest dobrowolne (tj. nieobowiązkowe), kiedy zaś obowiązkowe?
Prawie każda ustawa i rozporządzenie dotyczące ochrony pracy zawierają odesłania do Polskich Norm. Przepisy zawarte w ustawach i rozporządzeniach są prawem obowiązującym - tak więc, mimo że formalnie Polskie Normy nie mają mocy obowiązywania, to jednak z chwilą przywołania danej normy w ustawie lub rozporządzeniu stają się obowiązujące na równi z przywołującymi je przepisami.
Szczegółowość norm sprawia, że jedno rozporządzenie może po szczegóły odsyłać do kilkudziesięciu lub więcej Polskich Norm. Przykładem takiego odesłania jest rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 7 kwietnia 2004 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 109, poz. 1156), w załączniku którego podano wykaz ponad 200 (!) Polskich Norm.
Z drugiej strony warto podkreślić, że w załączniku podano konkretne numery i tytuły norm, do których odsyła rozporządzenie. Stanowi to pożyteczny i godny pochwały wyłom w dotychczasowej praktyce niepodawania tych danych i stosowania formułki “zgodnie z Polskimi Normami”, co często utrudniało ustalenie szczegółowych wymagań, jakie ustawodawca miał na myśli.
Według u.n. norma jest dokumentem ustalającym, do powszechnego i wielokrotnego stosowania, zasady, wytyczne lub charakterystyki odnoszące się do różnych rodzajów działalności lub ich wyników i mające na celu uzyskanie optymalnego stopnia uporządkowania w określonym zakresie. Normalizacja krajowa, tj. prowadzona na poziomie całego państwa nie obejmuje działań podejmowanych w poszczególnych branżach lub sektorach gospodarki, na szczeblu lokalnym, szczeblu stowarzyszeń oraz przedsiębiorstw lub urzędów. Normalizacja prowadzona jest w celu:
1)racjonalizacji produkcji i usług poprzez stosowanie uznanych reguł technicznych lub rozwiązań organizacyjnych;
2)usuwania barier technicznych w handlu i zapobiegania ich powstawaniu;
3)zapewnienia ochrony życia, zdrowia, środowiska i interesu konsumentów oraz bezpieczeństwa pracy;
4)poprawy funkcjonalności, kompatybilności i zamienności wyrobów, procesów i usług oraz regulowania ich różnorodności;
5)zapewnienia jakości i niezawodności wyrobów, procesów i usług;
6)działania na rzecz uwzględnienia interesów krajowych w normalizacji europejskiej i międzynarodowej;
7)ułatwiania porozumiewania się przez określanie terminów, definicji, oznaczeń i symboli do powszechnego stosowania.
W normalizacji polskiej stosuje się następujące zasady:
ujawności i powszechnej dostępności;
uuwzględniania interesu publicznego;
udobrowolności uczestnictwa w procesie opracowywania i stosowania norm;
uzapewnienia możliwości uczestnictwa wszystkich zainteresowanych w procesie opracowywania norm;
ukonsensu jako podstawy procesu uzgadniania treści norm;
ujednolitości i spójności postanowień norm;
uwykorzystywania sprawdzonych osiągnięć nauki i techniki;
uzgodności z zasadami normalizacji europejskiej i międzynarodowej.
Do zadań PKN należy organizowanie i prowadzenie normalizacji krajowej zgodnie z potrzebami kraju, w tym:
1)określanie stanu i kierunków rozwoju normalizacji;
2)organizowanie i nadzorowanie działań związanych z opracowywaniem i rozpowszechnianiem Polskich Norm i innych dokumentów normalizacyjnych, w szczególności przez ankietę powszechną projektów norm (ankieta jest realizowana przez podawanie do publicznej wiadomości tytułów i terminów zakończenia ankiety oraz miejsca i sposobu udostępniania zainteresowanym treści projektów norm);
3)zatwierdzanie i wycofywanie Polskich Norm oraz innych dokumentów normalizacyjnych;
4)reprezentowanie Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych i regionalnych organizacjach normalizacyjnych, uczestnictwo w ich pracach oraz występowanie za granicą w sprawach dotyczących normalizacji;
5)inicjowanie i organizowanie pracy komitetów technicznych do realizacji zadań związanych z opracowywaniem dokumentów normalizacyjnych;
6)organizowanie i prowadzenie działalności szkoleniowej, wydawniczej, promocyjnej i informacyjnej dotyczącej normalizacji i dziedzin pokrewnych;
7)opiniowanie projektów aktów prawnych związanych z normalizacją.
Polskie Normy oraz inne dokumenty normalizacyjne są opracowywane przez komitety techniczne, powoływane przez Polski Komitet Normalizacyjny. Komitety techniczne realizują powyższe cele przez opracowywanie Polskich Norm i innych dokumentów normalizacyjnych w określonych zakresach tematycznych, a także poprzez udział przedstawicieli komitetów w pracach regionalnych i międzynarodowych organizacji normalizacyjnych.
W skład komitetu technicznego wchodzą specjaliści delegowani przez organy administracji rządowej, organizacje: gospodarcze, pracodawców, konsumenckie, zawodowe i naukowo-techniczne, szkół wyższych i nauki oraz pracownicy PKN, z zachowaniem zasady reprezentatywności wszystkich zainteresowanych określonym zakresem tematycznym, z uwzględnieniem potrzeb gospodarki krajowej. Komitety techniczne powołuje i odwołuje Prezes PKN po zasięgnięciu opinii Rady. Szczegółowe zasady działania komitetów technicznych określają przepisy wewnętrzne PKN.
Nadzór nad Polskim Komitetem Normalizacyjnym sprawuje Prezes Rady Ministrów w zakresie spraw dotyczących:
1)obronności i bezpieczeństwa państwa;
2)realizacji zadań wynikających z podjętej współpracy z organami administracji rządowej;
3)realizacji zadań wynikających z zawartych przez Rzeczpospolitą Polską umów międzynarodowych.
Polskie Normy są dokumentami opracowanymi i zaakceptowanymi przez jednostkę normalizacyjną, stosowanymi na zasadzie dobrowolności, powszechnie dostępnymi. Każda norma jest zaakceptowana przez wszystkie zainteresowane strony oraz przeznaczona do powszechnego stosowania. Norma ustala parametry lub charakterystyki, określa zasady i wytyczne dotyczące różnej działalności. W praktyce normy są więc swoistym kodeksem dobrej praktyki i zasad racjonalnego postępowania przy aktualnym poziomie techniki.
Przy wydawaniu rozporządzeń przez właściwych ministrów, podstawowym kryterium przywoływania norm jest bezpieczeństwo pracy i użytkowania oraz ochrona życia, zdrowia, mienia i środowiska. Postanowienia normy powinny:
–być oparte na podstawach naukowych oraz danych sprawdzonych pod względem słuszności technicznej, ekonomicznej i użytkowej;
–uwzględniać aktualny stan wiedzy oraz poziom techniki osiągnięty lub możliwy do osiągnięcia w najbliższym czasie;
–być możliwe do realizacji oraz sprawdzalne.
PN określają wymagania i normatywy techniczne, metody badań i sposoby wykonywania innych czynności na etapach projektowania, wytwarzania, odbioru technicznego i eksploatacji oraz certyfikacji wyrobów i usług, a także systemów jakości (np. wg PN-EN 9001) i zarządzania (np. zarządzanie bhp wg PN-EN 18001).
W trakcie naszych przygotowań do wstąpienia do Unii Europejskiej pojawiło się pojęcie norm zharmonizowanych. Należy przez to rozumieć normy krajowe wprowadzające normy europejskie, opracowane i zatwierdzone przez europejskie organizacje normalizacyjne na podstawie mandatu udzielonego przez Komisję Europejską, których numery i tytuły zostały opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.
Polska Norma może być kopią normy europejskiej lub międzynarodowej. UE jest jednak bardzo płodna, jeśli chodzi o normy, dlatego w polskiej u.n. znalazł się krótki przepis, zgodnie z którym „wprowadzenie może nastąpić w języku oryginału”. Wskutek tego mamy część norm, tzw. uznaniowych, oznaczonych skrótem “oryg.”, w których tylko tytuł przetłumaczono na język polski, zawartość zaś pozostała w języku angielskim. Jest to niewątpliwe utrudnienie w korzystaniu z takich norm. Na szczęście polski ustawodawca zastrzegł, że w przepisach prawnych normy mogą być powoływane dopiero po ich opublikowaniu w języku polskim.
Prezes Polskiego Komitetu Normalizacyjnego jest zobowiązany do ogłaszania, co najmniej raz na kwartał, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", numerów i tytułów nowo ustanowionych norm zharmonizowanych wraz z tytułami aktów prawnych wdrażających dyrektywy nowego podejścia. W identyczny sposób prezes PKN ogłasza raz na 12 miesięcy, w drodze obwieszczenia, w "Monitorze Polskim" numery i tytuły ustanowionych w danym roku norm zharmonizowanych.
Przypomnijmy, że w M.P. Nr 67, poz. 852 ukazał się wykaz norm zharmonizowanych. Obejmuje on, według stanu na 30 czerwca 2010 r., 4.055 Polskich Norm pogrupowanych w 28 załącznikach przypisanych do odnośnych dyrektyw “nowego podejścia”.
Wyroby spełniające wymagania Polskich Norm mogą być oznaczane, na zasadzie dobrowolności, znakiem zgodności z Polską Normą, ale pod warunkiem uzyskania certyfikatu zgodności. Wyłączne prawo do wyrażenia zgody na oznaczenie wyrobu znakiem zgodności z Polską Normą przysługuje krajowej jednostce normalizacyjnej, czyli Polskiemu Komitetowi Normalizacyjnemu. Prezes PKN może upoważnić inne jednostki certyfikujące, powołane na mocy odrębnych przepisów, do wydawania certyfikatu zgodności z Polską Normą. Uzyskanie certyfikatu jest równoznaczne z uzyskaniem prawa do oznaczenia wyrobu znakiem zgodności z Polską Normą.
Producent lub osoba wprowadzająca wyroby do obrotu może zadeklarować ich zgodność z Polskimi Normami deklaracją zgodności wydaną na własną odpowiedzialność. Wymagania stawiane takiej deklaracji są określone w PN-EN ISO/IEC 17050-1:2005 Ocena zgodności. Deklaracja zgodności składana przez dostawcę. Część 1 i 2: Wymagania ogólne. Jednak deklaracja zgodności nie upoważnia do oznaczenia wyrobu znakiem zgodności z PN.
System stosowania znaku zgodności z Polską Normą ma na celu promowanie wyrobów o jakości wyznaczonej poziomem wymagań PN. Znakiem zgodności z Polską Normą oznacza się bowiem wyrób spełniający wszystkie wymagania PN lub więcej niż jednej PN. Jeżeli Polska Norma przewiduje podział na klasy i gatunki, znakiem zgodności z Polską Normą oznacza się wyrób wytworzony w najwyższej klasie i gatunku.
Prezes PKN, z własnej inicjatywy lub na wniosek jednostki certyfikującej, po uzgodnieniu z właściwym komitetem technicznym, uznaje, które z PN są właściwe do stosowania w systemie certyfikacji na zgodność z Polską Normą.
W katalogu PKN norm dotyczących bezpośrednio ochrony pracy i bezpieczeństwa jest kilkaset, ponadto wiele norm pośrednio, szczegółowo określa wymagania mające wpływ na bezpieczeństwo człowieka w procesie pracy. Wiele norm dotyczy górnictwa oraz innych dziedzin gospodarki.