Ochrona pracy w Konstytucji RP

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z pźn. zm.) dalej Konstytucja, poprzez zawarte w niej postanowienia jest podstawowym źrdłem prawa pracy. W art. 24 Konstytucji parlament postanowił, że praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej. Państwo sprawuje nadzr nad warunkami wykonywania pracy. W tych dwch zdaniach została zapisana zasadnicza norma ochrony pracy. Norma ta nakłada na państwo obowiązek dbałości i zapewnienia (poprzez organy, takie jak rząd, inspekcja pracy oraz poprzez stanowione prawo), bezpiecznych i higienicznych warunkw pracy, godziwej płacy oraz ochrony prawnej w razie naruszenia przepisw prawa pracy.

Potwierdzeniem tego zobowiązania jest art. 66 Konstytucji stanowiący, że każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa. Ustawą, określającą prawa i obowiązki obywateli podczas pracy, jest ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p. Rozwinięcie i uszczegółowienie konstytucyjnych postanowień zawartych w przywołanych artykułach następuje w k.p. i przepisach wykonawczych do k.p., czyli rozporządzeniach określających szczegółowe prawa oraz obowiązki stron stosunku pracy - pracowników i pracodawców.
Z przywołanymi wyżej przepisami Konstytucji koresponduje jej art. 38 stanowiący, że Rzeczypospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia oraz art. 68 ust. 1 zgodnie z którym każdy ma prawo do ochrony zdrowia. Prawo do ochrony życia i zdrowia obywatela, także podczas pracy, a także a prawo do bezpiecznych warunków pracy zostały zapisane w akcie prawnym najwyższego rzędu oraz zagwarantowane każdemu, kto wykonuje pracę, bez względu na podstawę prawną jej świadczenia. W konsekwencji, ochroną konstytucyjną objęte są nie tylko osoby zatrudnione na podstawie umowy o pracę, lecz każdy obywatel świadczący pracę na każdej innej podstawie prawnej. Realizacją tej konstytucyjnej gwarancji są art. 304-3044 k.p., które przewidują stosowanie przepisów bhp także do osób wykonujących pracę np. na podstawie umowy zlecenia, czy umowy o dzieło.

Systemowe rozwiązania zawarte w innych artykułach Konstytucji potwierdzają szerokie rozumienie omawianej ochrony. W rozdziale 1 Konstytucji, kształtującym ustrój Rzeczypospolitej, państwo przypisało swoim organom sprawowanie nadzoru nad warunkami wykonywania pracy. W rozdziale tym stwierdzono, że każda praca znajduje się pod ochroną, co oznacza, że wszelka praca, bez względu na podstawę prawną jej wykonywania, musi być przez państwo chroniona, a obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy dotyczy każdego obywatela świadczącego pracę.

Trzeba podkreślić nowoczesność i pełną jednoznaczność obowiązującej Konstytucji RP w tym zakresie, bowiem np. Konstytucja PRL z dnia 22 lipca 1952 r., w art. 70 zapewniała jedynie prawo do ochrony zdrowia, m.in. poprzez stałe polepszanie warunków bezpieczeństwa, ochrony i higieny pracy. Przepis sprzed ponad pół wieku jedynie zaświadcza, że ustawodawca chciałby i zamierza dbać o poprawę warunków pracy, ale bez zobowiązywania się do ich pełnej realizacji. Na podstawie tak mglistego sformułowania, do celu można było zmierzać długo i mniej lub bardziej skutecznie, przy czym brak byłoby podstaw do postawienia państwu zarzutu naruszenia gwarancji konstytucyjnych. Ponadto, omawiany zapis nie był wyodrębniony w postaci oddzielnego przepisu, co miało także znaczenie dla jego wykładni.
Pod rządami obecnej Konstytucji prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy jest przejawem pozytywnego stosunku demokratycznego państwa do obywateli. Nie umniejsza tego stwierdzenia treść art. 81 Konstytucji, zgodnie z którym praw określonych m.in. w art. 66 można dochodzić tylko w granicach sprecyzowanych w ustawie. Jest to zrozumiałe, bowiem zagadnienia bhp stanowią materię szczególnie złożoną i trudną, co oznacza, że również dzisiaj nie możemy stwierdzić, iż przepisy konstytucyjne, jak i postanowienia innych aktów prawnych dają nam pełną gwarancję bezpieczeństwa w pracy. Gdyby tak było, nie dochodziłoby do wypadków przy pracy, których wskaźnik w ostatnich latach niestety rośnie. Trzeba jednak przyznać, że przyjęty przez polskiego ustawodawcę kierunek legislacyjny w zakresie problematyki ochrony pracy nie daje podstaw do twierdzeń o możliwości naruszania gwarancji konstytucyjnych. Przeciwnie, dotychczasowe dokonania legislacyjne wskazują, że konsekwentnie harmonizujemy polskie prawo ochrony pracy z wymaganiami prawa międzynarodowego i unijnego.