Obowiązek przeprowadzania badań i pomiarów czynników niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy

Przez środowisko pracy rozumiemy warunki, w których odbywa się praca. W trakcie wykonywania prac do środowiska trafiają różne szkodliwości, które nie są obojętne dla zdrowia pracownika. Stopień tego zanieczyszczania środowiska pracy jest uzależniony od stosowanych procesów technologicznych, rodzaju używanych materiałów, a także od stanu higieny warunków pracy. Środowisko pracy mogą zanieczyszczać środki chemiczne, pyły przemysłowe, czynniki fizyczne i psychofizyczne, takie jak: hałas, promieniowanie, drgania i wibracje, skrajne temperatury, czynniki biologiczne oraz czynniki rakotwórcze i mutagenne.

Czynniki środowiska pracy dzieli się na dwie grupy: pierwsza - czynniki niebezpieczne (urazowe), które działając w procesie pracy mogą powodować uraz pracownika (wypadek przy pracy) i druga - czynniki szkodliwe i uciążliwe, które działając na pracownika przez dłuższy czas mogą powodować nie tylko np. obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej pracownika (np. czynniki uciążliwe), lecz także zmiany w stanie zdrowia (czynniki szkodliwe), prowadząc w konsekwencji do powstania choroby zawodowej. Czynniki te, dzielimy na cztery podstawowe grupy:
1. czynniki fizyczne,
2. czynniki chemiczne,
3. czynniki biologiczne,
4. czynniki psychofizyczne.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 73, poz. 645 z późn. zm.) pracodawca ma obowiązek przeprowadzać, na swój koszt, okresowe badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, a także pomiary skuteczności działania zabezpieczeń przeciwporażeniowych maszyn i urządzeń elektrycznych oraz kontrole instalacji piorunochronnej. Przed zleceniem przeprowadzenia pomiarów akredytowanemu laboratorium pracodawca powinien zebrać następujące informacje:
- jakie rodzaje szkodliwych czynników występują w środowisku pracy (stale lub okresowo);
- jakie są ich właściwości chemiczne, fizyczne, biologiczne lub inne;
- gdzie (na jakich stanowiskach) i z jakim nasileniem one występują.
Te dane pracodawca przekazuje do akredytowanego laboratorium mającego przeprowadzić u niego pomiary i badania tych czynników. Laboratorium określa czas i miejsce pobrania próbek i dokonania pomiarów, wyniki pomiarów porównuje z wartościami NDS i NDN, określonymi w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz. U. Nr 217, poz. 1833 z późn. zm.), określa (po analizie zebranych danych) odpowiednie działania profilaktyczne.
Niezależnie od tego wyniki tych pomiarów i badań pracodawca powinien rejestrować i przechowywać w celu udostępniania pracownikom i organom kontrolnym.
Warto podkreślić, że nie później niż w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności zakładu, pracodawca jest obowiązany do wykonania badań i pomiarów stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy. O wynikach przeprowadzonych badań i pomiarów jest obowiązany niezwłocznie, w sposób ustalony w danym zakładzie pracy, poinformować pracowników, a aktualne wyniki tych badań lub pomiarów umieścić na stanowisku pracy, którego dotyczą.
Wyniki badań i pomiarów należy przechowywać przez okres 3 lat, licząc od daty ostatniego wpisu. Natomiast obowiązek przechowywania rejestrów i kart wynosi 40 lat, licząc od daty ostatniego wpisu.
Instalacje elektryczne podlegają okresowej kontroli - co najmniej raz na 5 lat. Podczas kontroli powinien być sprawdzony stan techniczny połączeń, osprzętu, zabezpieczeń i środków ochrony od porażeń, oporności izolacji przewodów oraz uziemień instalacji i aparatów. Natomiast skuteczność działania instalacji przeciwporażeniowej w obrabiarkach powinna być sprawdzana, zgodnie z dokumentacją techniczno–ruchową lub instrukcją obsługi, ale nie rzadziej niż co 2 lata.
Częstotliwość kontroli instalacji odgromowej obiektów budowlanych zależy od ich zakwalifikowania. Przykładowo, budynki w których wyładowania piorunowe mogą spowodować ograniczone skutki (obiekty produkcyjne i magazynowe nie zagrożone wybuchem oraz budynki mieszkalne, użyteczności publicznej), podlegają ochronie podstawowej i stan ich instalacji odgromowej powinien być kontrolowany co 6 lat. Ochronie obostrzonej podlegają obiekty budowlane, w których skutki wyładowań piorunowych mogą się łatwo rozprzestrzeniać (obiekty zakwalifikowane jako zagrożone wybuchem lub pożarem). Obiekty podlegające ochronie obostrzonej powinny być kontrolowane raz w roku - w terminie do 30 kwietnia, lecz po stwierdzeniu pozytywnego wyniku rezystancji uziemienia – badanie można wykonywać co 5 lat. Natomiast ochroną specjalną są objęte inne obiekty, takie jak kolejki linowe, stacje przekaźnikowe, mosty, dźwigi i stadiony, które podlegają kontroli co 6 lat.
Okresowe badania instalacji piorunochronnej najlepiej jest wykonywać w porze wiosennej (do 30 kwietnia – przed okresem wiosenno-letnich burz)) oraz w przypadku, gdy zaszła możliwość uszkodzenia urządzenia piorunochronnego (np. podczas remontu, po uderzeniu pioruna bezpośrednio w obiekt, po silnej wichurze itp.).