Nowe zasadnicze wymagania dla maszyn

Od początku 2010 r. obowiązują nowe wymagania zasadnicze dla maszyn wprowadzające w życie postanowienia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 maja 2006 r. nr 2006/42/WE w sprawie maszyn (Dz. Urz. UE L 157 z 9.06.2006, str. 24 z późn. zm.). Nowe wymagania zostały ujęte w rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz. U. Nr 199, poz. 1228), które m.in. na nowo określiło definicję maszyny - jest to zespół części lub podzespołów, wyposażony w mechanizm napędowy inny niż bezpośrednio wykorzystujący siłę mięśni ludzkich lub zwierzęcych, którego przynajmniej jedna część jest ruchoma, połączonych w całość mającą konkretne zastosowanie albo zespół, o którym wyżej mowa, gotowy do zainstalowania i zdolny do funkcjonowania jedynie po zamontowaniu na środkach transportu (np. żuraw samochodowy) lub zainstalowaniu w budynku lub na konstrukcji (np. winda osobowa lub towarowa). Maszyną jest także zespół sprzężonych części lub elementów, z których przynajmniej jeden jest ruchomy, połączonych w całość, przeznaczony do podnoszenia ładunków, którego jedynym źródłem mocy jest bezpośrednie wykorzystanie siły mięśni ludzkich.

Wraz ze zmieniającymi się dyrektywami Unii Europejskiej nowelizowane są polskie przepisy dotyczące bezpieczeństwa i ochrony zdrowia – jak w ślad za unijnym nazewnictwem określa się obecnie zagadnienia bhp. Od dnia 29 grudnia 2009 r. obowiązuje rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 października 2008 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn (Dz. U. Nr 199, poz. 1228) – dalej r.z.w.m., które zastąpiło dotychczasowe rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla maszyn i elementów bezpieczeństwa (Dz. U. Nr 259, poz. 2170).
Przepisy r.z.w.m. określają zasadnicze wymagania w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia dotyczące projektowania i wykonywania wprowadzanych do obrotu lub oddawanych do użytku maszyn i ich wyposażenia wymiennego, elementów bezpieczeństwa, osprzętu do podnoszenia oraz łańcuchów, lin i pasów (zawiesi), odłączalnych urządzeń do mechanicznego przenoszenia napędu oraz maszyn nieukończonych. Ponadto w r.z.w.m. zostały określone procedury oceny zgodności, sposób oznakowania maszyn oraz wzór znaku CE.
W r.z.w.m. podano nową definicję "maszyny". Zgodnie z § 3 pkt 1 r.z.w.m. jest to:
a) zespół wyposażony, lub który można wyposażyć, w mechanizm napędowy inny niż bezpośrednio wykorzystujący siłę mięśni ludzkich lub zwierzęcych, składający się ze sprzężonych części lub elementów, z których przynajmniej jedna jest ruchoma, połączonych w całość mającą konkretne zastosowanie;
b) zespół, o którym mowa w lit. a, bez elementów przeznaczonych do jego podłączenia w miejscu pracy lub do podłączenia do źródeł energii i napędu;
c) zespół, o którym mowa w lit. a i b, gotowy do zainstalowania i zdolny do funkcjonowania jedynie po zamontowaniu na środkach transportu lub zainstalowaniu w budynku lub na konstrukcji,
d) zespoły maszyn, o których mowa w lit. a-c, lub maszyny tzw. nieukończone, które w celu osiągnięcia określonego efektu końcowego zostały zestawione i są sterowane w taki sposób, że działają jako zintegrowana całość,
e) zespół sprzężonych części lub elementów, z których przynajmniej jeden jest ruchomy, połączonych w całość, przeznaczony do podnoszenia ładunków, którego jedynym źródłem mocy jest bezpośrednie wykorzystanie siły mięśni ludzkich. Przepisy, w których jest mowa o maszynie, stosuje się odpowiednio do wyposażenia wymiennego, elementów bezpieczeństwa, osprzętu do podnoszenia, łańcuchów, lin i pasów oraz odłączalnych urządzeń do mechanicznego przenoszenia napędu.
Spod przepisów r.z.w.m. zostało wyłączonych kilkadziesiąt maszyn i urządzeń wymienionych w § 2 (np. maszyn rolniczych, górniczych, środków transportu lotniczego, wodnego i kolejowego, sprzetu elektrycznego i elektronicznego).
Maszyny mogą być wprowadzane do obrotu lub oddawane do użytku, jeżeli przy prawidłowym zainstalowaniu i konserwacji oraz zastosowaniu zgodnym z przeznaczeniem lub w warunkach, które można przewidzieć nie stwarzają zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia osób, zwierząt domowych lub mienia oraz spełniają wymagania przepisów r.z.w.m.
Przed wprowadzeniem maszyny do obrotu lub oddaniem jej do użytku producent lub jego upoważniony przedstawiciel ma obowiązek:
1) zapewnić spełnianie przez maszynę odpowiednich zasadniczych wymagań w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa określonych w rozporządzeniu;
2) zapewnić dostępność dokumentacji technicznej (sporządzonej przynajmniej w jednym z oficjalnych języków Unii Europejskiej), która powinna wykazać, że maszyna spełnia wymagania, o których mowa w rozporządzeniu i obejmować projektowanie, wytwarzanie i działanie maszyny w zakresie koniecznym do tej oceny;
3) dostarczyć niezbędne informacje, w szczególności instrukcje;
4) przeprowadzić właściwe procedury oceny zgodności;
5) sporządzić deklarację zgodności WE i zapewnić, że została dołączona do maszyny;
6) oznakować maszynę znakiem CE.
Jeżeli do maszyn mają zastosowanie także odrębne przepisy, które przewidują umieszczenie oznakowania CE, oznakowanie może być umieszczone pod warunkiem, że maszyny spełniają również wymagania określone w tych przepisach.
Producent maszyny lub jego upoważniony przedstawiciel powinien zapewnić przeprowadzenie oceny ryzyka w celu określenia, mających zastosowanie do tej maszyny, zasadniczych wymagań w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, a następnie maszyna powinna być zaprojektowana i wykonana z uwzględnieniem wyników tej oceny.
Zasadnicze wymagania w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia mają zastosowanie tylko wówczas, gdy w odniesieniu do danej maszyny występują zagrożenia odpowiadające określonemu zasadniczemu wymaganiu podczas użytkowania w warunkach przewidzianych przez producenta lub jego upoważnionego przedstawiciela, albo w możliwych do przewidzenia sytuacjach odbiegających od normalnych (z wyjątkami określonymi w § 10-12 i 56-60 r.z.w.m.).
Jeżeli przy uwzględnieniu aktualnego poziomu techniki spełnienie celów określonych w zasadniczych wymaganiach jest niemożliwe, maszyna powinna być zaprojektowana i wykonana w sposób zapewniający maksymalne zbliżenie się do tych celów. Maszyna powinna być zaprojektowana i wykonana tak, aby nadawała się do realizowania swojej funkcji oraz mogła być obsługiwana, regulowana i konserwowana, nie stwarzając zagrożeń dla osób wykonujących te czynności w przewidzianych warunkach, z uwzględnieniem możliwego do przewidzenia niewłaściwego użycia.
Podczas projektowania i wykonania maszyny oraz opracowywania instrukcji obsługi producent lub jego upoważniony przedstawiciel powinien wziąć pod uwagę nie tylko zastosowanie maszyny zgodne z przeznaczeniem, ale także możliwe do przewidzenia niewłaściwe jej użycie. Maszyna powinna być więc zaprojektowana i wykonana tak, aby zapobiec niewłaściwemu jej użyciu, jeżeli takie użycie wywołałoby ryzyko. W przypadku gdy maszyna jest zaprojektowana w sposób umożliwiający jej niewłaściwe użycie, w instrukcji należy poinformować użytkownika o niedozwolonych sposobach jej użytkowania.
Podczas projektowania i wykonania maszyny producent powinien uwzględnić ograniczenia ruchów operatora związane z koniecznym lub przewidywanym stosowaniem środków ochrony indywidualnej.

Więcej na ten temat w Serwisie BHP.