Zakład Ubezpieczeń Społecznych zobowiązał wnioskodawcę Mateusza W. do zwrotu nienależnie pobranej renty socjalnej za okresy:
- od 1 lutego 2018 r. do 31 marca 2018 r.,
- od 1 kwietnia 2018 r. do 30 kwietnia 2018 r.,
- od 1 czerwca 2018 r. do 31 sierpnia 2018 r., i trzy inne okresy.
Następnie ZUS wydał kolejną decyzję, którą uchylił decyzję z 19 marca 2021 r. i zobowiązał ubezpieczonego do zwrotu nienależnie pobranej renty rodzinnej z pominięciem okresu od 1 lutego 2018 r. do 31 marca 2018 r. z uwagi, ze żądanie zwrotu za ten okres uległo przedawnieniu.
W uzasadnieniu ZUS wskazał, że w okresach wymienionych w decyzji ubezpieczony z tytułu umowy o pracę, prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej i stypendium sportowego Mateusz W. uzyskiwał przychód powodujący zawieszenie prawa do wypłaty renty socjalnej co uzasadnia decyzję.
Błąd ZUS w dwóch decyzjach
Od powyższej decyzji ubezpieczony wniósł odwołanie, zarzucając, że otrzymał dwie decyzje i z treści decyzji drugiej wynika, że organ rentowy popełnił błąd, co zrodziło u niego brak poczucia wiarygodności wobec Zakładu.
Nie otrzymał również zadowalającej odpowiedzi po przedłożeniu przez niego dochodów za okres od 1 stycznia 2018 r. do 31 grudnia 2020 r. W odwołaniu wniósł, aby organ rentowy dokonał sprostowania zaistniałej sytuacji i przedstawił pełną specyfikację przychodów i wyjaśnienie w jakich miesiącach przychód ten został przekroczony i o jaką wartość. Nie złożył przy tym żadnych wniosków.
W odpowiedzi na odwołania Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o oddalenie odwołania. Uzasadniając swoje stanowisko organ rentowy przytoczył treść przepisu art. 10 ust. 6 ustawy o rencie socjalnej, który stanowi, że prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym zostały osiągnięte przychody, (…) w łącznej kwocie wyższej niż 70 procent przeciętnego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS do celów emerytalnych
Dalej Zakład wskazał przychody osiągane przez ubezpieczonego z tytułu umowy o pracę, a także z tytułu umowy agencyjnej oraz stwierdził, że w okresach objętych decyzją wnioskodawca prowadził działalność gospodarczą. Wyjaśnił, że za przychód powodujący zawieszenie prawa do wypłaty renty socjalnej w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej uważa się przychód stanowiący zadeklarowaną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne.
Wyrokiem z 29 czerwca 2021 r. , Sąd Okręgowy w Krośnie oddalił odwołanie od decyzji ZUS z kwietnia 2021r. i umorzył postępowanie od decyzji z 19 marca 2021r.
Sąd Okręgowy ustalił, że decyzją z 26 stycznia 2012 roku Mateusz W. otrzymał prawo do renty socjalnej.
Czytaj w LEX: Okres, za który organ rentowy może żądać zwrotu nienależnie pobranego świadczenia - LINIA ORZECZNICZA >>
Wyliczenie ZUS jest prawidłowe
Ubezpieczony podjął działalność gospodarczą, którą prowadził do końca grudnia 2020 r. Nadto, w lutym 2018 r. podjął zatrudnienie w oparciu o umowę o pracę uzyskując z tego tytułu w roku 2018 przychody miesięczne od 2150 zł do 4300 zł.
Od października do grudnia 2018 roku uzyskał również przychód z tytułu stypendium sportowego - po 1370 zł w październiku i listopadzie, zaś w grudniu 685 zł. W roku 2019 ubezpieczony nadal prowadził działalność gospodarczą, a nadto z tytułu umowy o pracę uzyskiwał przychód w kwocie 2250 zł od lutego do czerwca, w listopadzie i grudniu, a w miesiącach maj, sierpień, październik uzyskał dochód po 4500 zł miesięcznie.
Od czerwca do grudnia 2019 r. Mateusz W. otrzymywał stypendium sportowe w kwocie: 642 zł w czerwcu, po 321 zł w lipcu, sierpniu i wrześniu oraz po 324 zł w październiku, listopadzie i grudniu.
W tej sytuacji Sąd Okręgowy uznał, że otrzymując decyzję o przyznaniu prawa do renty socjalnej Mateusz W. otrzymał pełne pouczenie odnoszące się co do postępowania ubezpieczonego uprawnionego do renty socjalnej.
Zdaniem sądu I instancji wyliczenia dokonane przez organ rentowy zmierzające do ustalenia, że w tych okresach prawo do renty socjalnej ubezpieczonego podlegało zawieszeniu są prawidłowe, stąd istnieje podstawa żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia.
Czytaj w LEX: Skutki dorabiania do renty socjalnej >>
Dobra i zła wiara
Sąd Apelacyjny uznał, że apelacja była w pełni uzasadniona. W tej sprawie istotne znaczenie miało ustalenie, czy zastosowanie znajduje przepis art. 138 ust. 2 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS zawierający definicję nienależnie pobranego świadczenia. Uznanie bowiem, że świadczenie rentowe wypłacone przez ZUS wnioskodawcy było świadczeniem nienależnie pobranym, rodziłoby obowiązek zwrotu tego świadczenia.
Czytaj w LEX: Instytucje i pojęcia prawa cywilnego a prawo ubezpieczeń społecznych >>
Sąd zauważył, że należy rozróżnić „świadczenie nienależne” od „świadczenia nienależnie pobranego” a więc pobranego przez osobę , której przypisać można określone cechy dotyczące stanu jej świadomości co do zasadności pobierania świadczenia, w tym w szczególności działanie w złej wierze, z premedytacją. Wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu wina świadczeniobiorcy nie uzasadnia powstania po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Przy czym w orzecznictwie podkreśla się, iż ochrona ubezpieczonego w tym zakresie nie ma miejsca w przypadku świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego.
Wadliwe pouczenie
Według sądu II instancji apelujący Mateusz W. słusznie zarzuca, że nie doszło do prawidłowego go pouczenia jakie okoliczności powodują zawieszenie prawa do renty socjalnej. Sąd Okręgowy przyjął, że stosowne pouczenie („jasne i precyzyjne”) oparte na art. 10 ustawy o rencie socjalnej zostało zamieszczone na odwrocie decyzji z 12 stycznia 2012 r.
Czytaj też: Od 1 czerwca wzrosną limity dorabiania do emerytury i renty>>
Tymczasem lektura pism organu rentowego kierowanych do Mateusza W. skłoniła Sąd Apelacyjny do zupełnie innego wniosku. Uznał, że z całą pewnością pouczenia o treści odnoszącej się do wprost przychodu stanowiącego zadeklarowaną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne w rozumieniu ustawy o FUS nie znajdzie się w kolejnych decyzjach.
Czytaj też: Dostajesz rentę socjalną - ZUS rozliczy cię korzystniej>>
Począwszy od 2010 roku wnioskodawca w związku z podjęciem pracy informuje cyklicznie i terminowo organ rentowy zgodnie z kierowanymi do niego informacjami i żądaniami pozwanego o wysokości uzyskiwanego przychodu. Jednocześnie pozwany informuje wnioskodawcę że wskazywany przez niego przychód nie powoduje zmniejszenia renty socjalnej. Zapada więc kolejna decyzja ZUS o wysokości renty socjalnej. W decyzji tej brak jest pouczeń z których by wynikało, że winien on postrzegać swój przychód jako przychód stanowiący zadeklarowaną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej.
Sąd Apelacyjny nie mógł zatem zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Okręgowego i organem rentowym, że ubezpieczony Mateusz W. został prawidłowo pouczony o skutkach przekroczenia w danym miesiącu granicznej kwoty przychodu. I przytoczył orzeczenie Sądu Najwyższego z 14 marca 2006 r., I UK 161/05. Wyrok ten stanowił, że pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie spowoduje brak prawa do świadczeń nie może odnosić się indywidualnie do pobierającego świadczenie, gdyż nie da się przewidzieć, które z okoliczności przewidzianych w licznych przepisach wystąpią u konkretnego świadczeniobiorcy. Pouczenie to musi być jednak na tyle zrozumiałe, aby pobierający świadczenie mógł je odnieść do własnej sytuacji.
Z pewnością w tej sprawie pouczenia ZUS skierowane do Mateusza W. nie mogą być uznane za zrozumiałe. W tej sprawie nie ulega wątpliwości, że inne rozumienie właściwego pouczenia oznaczałoby, że Państwo zastawiło pułapkę na obywatela – jednocześnie nie informując go i nie uprzedzając o bardzo dotkliwych konsekwencjach, co w szczególności w odniesieniu do osoby pobierającej rentę socjalna jest w państwie demokratycznym nie do zaakceptowania.
Wnioskodawca nigdy nie został poinformowany, że za przychód, w przypadku prowadzenia działalności pozarolniczej uważa się przychód stanowiący zadeklarowaną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne.
Zmiana przepisów
- Organ rentowy nie może przerzucać na ubezpieczonego obowiązku aktualizowania swojego stanu wiedzy – dodał sąd
Przy tym Sąd Apelacyjny w Rzeszowie zauważył, że problem błędnego pouczania i wręcz instytucjonalnego pokrzywdzenia osób pobierających renty socjalne został po długim czasie dostrzeżony i ustawą z dnia 24 czerwca 2021 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw wprowadzono następujące zmiany w art. 10 i ust. 1 : „ Prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu lub świadczenie to ulega zmniejszeniu w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, na zasadach określonych w art. 104 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.", uchylono ust. 2-6, a ust. 7 zdanie pierwsze otrzymał brzmienie: "Osoba pobierająca rentę socjalną lub jej przedstawiciel ustawowy są obowiązani niezwłocznie powiadomić organ wypłacający rentę socjalną o okolicznościach powodujących zawieszenie prawa do tego świadczenia albo zmniejszenie jego wysokości.". Ustawa weszła w życie niestety dopiero z dniem 1 stycznia 2022 roku.
Sąd Apelacyjny uznaje, że nie do pominięcia przy rozstrzygnięciu sprawy jest także to, że rzeczywisty przychód pozwanego z prowadzonej działalności gospodarczej w roku 2020 wyniósł 4tys. 250 zł. Zaś do zwrotu wnioskodawca został wezwany na kwotę 32 273,63 złotych.
Sygnatura akt III AUa 709/21 - wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z 9 marca 2023 r.
Cena promocyjna: 84.15 zł
Cena regularna: 99 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 84.15 zł
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
