Kontrola Państwowej Inspekcji Pracy w przedsiębiorstwie

Każdego dnia w teren wyrusza rzesza kontrolerów z ponad 40 różnych urzędów, inspekcji czy organów nadzoru działających na terenie naszego kraju, w celu przeprowadzenia kontroli przedsiębiorców. W 2010 r. sami tylko inspektorzy Państwowej Inspekcji Pracy przeprowadzili ponad 95 tys. kontroli, u ponad 70 tysięcy pracodawców (źródło: www.pip.gov.pl). Już sama zapowiedź kontroli budzi obawy, że zostaną wykryte jakieś nieprawidłowości, a urzędnik organu kontrolującego pozostawi po sobie mandat oraz nakazy usunięcia stwierdzonych uchybień. Pracodawców z pewnością najbardziej zaniepokoi zawiadomienie o wszczęciu kontroli przez organ podatkowy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych lub organ czuwający nad bezpieczeństwem i higieną pracy (Państwową Inspekcję Pracy, Państwową Inspekcję Sanitarną). Czy jednak każda kontrola musi być aż tak bardzo stresująca? Niekoniecznie, o ile będziemy wiedzieli jak wygląda jej przebieg. Przeanalizujmy to zatem na przykładzie kontroli Państwowej Inspekcji Pracy.

Podstawowym aktem prawnym określającym zasady prowadzenia kontroli działalności gospodarczej przedsiębiorców jest ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 z późn. zm.) – dalej u.s.d.g. Choć ma ona zastosowanie do niemal wszystkich kontroli, jakie mogą być prowadzone u przedsiębiorców, to występuje jeden istotny wyjątek, który dotyczy kontroli, których zasady i tryb prowadzenia wynikają z bezpośrednio stosowanych przepisów powszechnie obowiązującego prawa wspólnotowego albo z ratyfikowanych umów międzynarodowych. Do takich umów niewątpliwie można zaliczyć, ratyfikowaną przez Polskę w 1997 r., konwencję nr 81 Międzynarodowej Organizacji Pracy o inspekcji pracy w przemyśle i handlu, która wprost zabrania ograniczania liczby i częstotliwości kontroli sprawowanych przez Państwową Inspekcję Pracy – dalej PIP. Zgodnie z art. 12 i 16 powyższej konwencji, inspektorzy pracy mogą kontrolować przedsiębiorców tak często i tak starannie, jak to jest konieczne dla zapewnienia skutecznego stosowania odpowiednich przepisów prawnych.
Szczegółowe zasady prowadzenia kontroli przez PIP zostały uregulowane w rozdziale 4 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz. U. Nr 89, poz. 589 z późn. zm.) – dalej u.p.i.p. Zgodnie z art. 22 u.p.i.p., kontrolę przeprowadzają inspektorzy pracy, działający w ramach właściwości terytorialnej okręgowych inspektoratów pracy, jednakże Główny Inspektor pracy może wyznaczyć inspektora pracy do wykonywania określonych czynności kontrolnych i stosowania środków prawnych na obszarze działania innego okręgowego inspektoratu pracy, a także poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, gdzie stosunek pracy podlega przepisom polskiego prawa pracy. W kontroli mogą brać również udział biegli i specjaliści na podstawie imiennego upoważnienia wydanego odpowiednio przez Głównego Inspektora Pracy lub okręgowego inspektora pracy.
Co do zasady, zgodnie z art. 79 ust. 4 u.s.d.g., przedsiębiorca powinien zostać poinformowany o zamiarze wszczęcia kontroli przez organ kontrolujący z co najmniej 7 dniowym wyprzedzeniem, a sama kontrola powinna być przeprowadzona nie później niż przed upływem 30 dni od dnia doręczenia zawiadomienia. Niestety na powyższy przepis nie można powołać się w przypadku kontroli PIP, gdyż zgodnie z art. 24 ust. 1 u.p.i.p., inspektorzy pracy są uprawnieni do przeprowadzania, bez uprzedzenia i o każdej porze dnia i nocy, kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy, w szczególności stanu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz kontroli przestrzegania przepisów dotyczących legalności zatrudnienia. Praktyka wskazuje jednak, że inspektorzy pracy planujący kontrolę zawiadamiają o tym fakcie z pewnym wyprzedzeniem, co daje pracodawcy możliwość przygotowania niezbędnej dokumentacji, będącej przedmiotem kontroli.
Kontrola może być przeprowadzana w siedzibie pracodawcy oraz w innych miejscach wykonywania jego zadań lub przechowywania dokumentów finansowych i kadrowych, natomiast inspektor pracy jest upoważniony do swobodnego poruszania się po terenie podmiotu kontrolowanego bez obowiązku uzyskiwania przepustki, jak również jest zwolniony od rewizji osobistej, także w przypadku, jeżeli przewiduje ją wewnętrzny regulamin podmiotu kontrolowanego.
Przed podjęciem czynności kontrolnych inspektor pracy zgłasza swoją obecność podmiotowi kontrolowanemu okazując legitymację służbową (wzór określa Zarządzenie nr 18 Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 3 grudnia 2007 r. w sprawie ustalenia wzoru legitymacji służbowej pracowników Państwowej Inspekcji Pracy wykonujących lub nadzorujących czynności kontrolne (M.P. z 2007 r. nr 92, poz. 1007) oraz upoważnienia do jej przeprowadzenia, wydane przez Głównego Inspektora Pracy, okręgowego inspektora pracy lub ich zastępców.
Wyjątkiem mogą być sytuacje, w których zgłoszenie obecności mogłoby mieć wpływ na wynik kontroli lub jeżeli okoliczności faktyczne uzasadniają niezwłoczne podjęcie kontroli u przedsiębiorcy. W takich przypadkach inspektor pracy może przystąpić do kontroli bez zgłaszania swojej obecności, jak również bez upoważnienia, jednakże kontrolowany powinien niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 7 dni od dnia podjęcia kontroli, otrzymać upoważnienie do przeprowadzenia kontroli.
Podmiot kontrolowany ma obowiązek zapewnić inspektorowi pracy warunki i środki niezbędne do sprawnego przeprowadzenia kontroli, a w szczególności niezwłocznie przedstawić żądane dokumenty i materiały, zapewnić terminowe udzielanie informacji przez wszystkich pracowników lub osoby, które są lub były zatrudnione, albo które wykonują lub wykonywały pracę na jego rzecz na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą, udostępnić urządzenia techniczne oraz, w miarę możliwości, oddzielne pomieszczenie z odpowiednim wyposażeniem.
Przepisy art. 23 u.p.i.p. nadają inspektorom pracy szerokie uprawnienia, z który mogą oni korzystać w toku postępowania kontrolnego..
Należy przy tym jednak zaznaczyć, że zgodnie z art. 30 u.p.i.p., podczas wykonywania czynności kontrolnych inspektor pracy obowiązany jest do przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, przepisów przeciwpożarowych oraz przepisów o ochronie informacji niejawnych.
Ustalenia kontroli dokumentowane są w formie protokołu lub notatki urzędowej (notatka ma zastosowanie jedynie w przypadku niestwierdzenia uchybień). Notatka urzędowa powinna zawierać zwięzły opis stanu faktycznego stwierdzonego w czasie kontroli
Protokół powinien zostać podpisany przez inspektora pracy prowadzącego kontrolę oraz osobę lub organ reprezentujący podmiot kontrolowany. Przed podpisaniem protokołu podmiotowi kontrolowanemu przysługuje prawo zgłoszenia umotywowanych zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole. Trzeba jednak pamiętać, że zastrzeżenia te należy zgłosić na piśmie w terminie 7 dni od dnia przedstawienia protokołu. W takim przypadku inspektor pracy przeprowadzający kontrolę zobowiązany jest je zbadać, a jeżeli stwierdzi zasadność zastrzeżeń - zmienić lub uzupełnić odpowiednią część protokołu.
W protokole nie można dokonywać poprawek, skreśleń ani uzupełnień bez omówienia ich na końcu protokołu, z wyjątkiem sprostowania oczywistych omyłek pisarskich i rachunkowych, które parafuje inspektor pracy, oznaczając parafy datą ich dokonania.
@page_break@

Istotnym jest fakt, że odmowa podpisania protokołu przez osobę lub organ reprezentujący podmiot kontrolowany nie stanowi przeszkody do zastosowania przez inspektora pracy stosownych środków prawnych przewidzianych ustawą.
Kopię protokołu kontroli inspektor pracy pozostawia podmiotowi kontrolowanemu.
Zgodnie z art. 33 ust 1 u.p.i.p., w wyniku ustaleń dokonanych w toku kontroli właściwy inspektor pracy może w szczególności:
1) wydać decyzję (w formie pisemnej lub ustnej) dotyczącą:
a) usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie w przypadku, gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;
b) wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących te prace lub prowadzących działalność; skierowania do innych prac pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach niebezpiecznych, jeżeli pracownicy ci lub osoby nie posiadają odpowiednich kwalifikacji; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;
c) wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sytuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;
d) zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;
e) ustalenia, w określonym terminie, okoliczności i przyczyn wypadku;
f) wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu;
g) umieszczenia pracownika w ewidencji pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, o której mowa w art. 41 ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2008 r. nr 237, poz. 1656 z późn. zm.) wykreślenia go z ewidencji oraz do sporządzenia korekty dokonanego wpisu w tej ewidencji.
2) skierować wystąpienia, w razie stwierdzenia innych naruszeń niż wymienione powyżej, o ich usunięcie, a także o wyciągnięcie konsekwencji w stosunku do osób winnych,
3) wnieść powództwa oraz wstępować do postępowania w sprawach o ustalenie istnienia stosunku pracy (tylko za zgodą osoby zainteresowanej);
4) podjąć inne działania, jeżeli prawo lub obowiązek ich podjęcia wynika z odrębnych przepisów.
W skrajnych przypadkach, w razie stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników lub osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą, inspektor pracy może nawet nakazać zaprzestania prowadzenia działalności bądź działalności określonego rodzaju (art. 11 pkt. 5 u.p.i.p.).
Od decyzji inspektora pracy wydanej w formie pisemnej lub stanowiącej wpis do dziennika budowy, podmiotowi kontrolowanemu przysługuje odwołanie do okręgowego inspektora pracy. Odwołanie powinno zostać wniesione w terminie 7 dni od daty otrzymania decyzji. Jeżeli jednak pracodawca, do którego została skierowana decyzja pokontrolna nie odwoła się od niej, to jest obowiązany poinformować odpowiedni organ Państwowej Inspekcji Pracy o jej realizacji z upływem terminów określonych w decyzji.
W przypadku wystąpienia, pracodawca, do którego zostało ono skierowane, jest obowiązany w terminie określonym w wystąpieniu, nie dłuższym jednak niż 30 dni, zawiadomić odpowiedni organ Państwowej Inspekcji Pracy o terminie i sposobie realizacji wniosków pokontrolnych.
Niestety nie zawsze kontrola PIP kończy się wydaniem wystąpienia lub decyzji. Zdarza się także, że inspektorzy pracy wręczają pracodawcy lub osobie kierującej pracownikami również mandat, którego wysokość może oscylować w granicach od 1000 zł do 5000 zł (art. 96 ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 133, poz. 848 z późn. zm.). W przypadku wykroczeń polegających na naruszeniu przepisów ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 z późn. zm.) w zakresie przestrzegania zasad i trybu wydatkowania środków Funduszu Pracy lub prawidłowości zlecania realizacji zadań i usług rynku pracy, właściwy inspektor pracy występuje z wnioskiem do właściwego sądu o ukaranie osób odpowiedzialnych za stwierdzone nieprawidłowości oraz zawiadamia właściwe organy (m.in. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, urząd kontroli skarbowej, Straż Graniczną itp.). W samym tylko 2010 roku inspektorzy pracy nałożyli mandaty o łącznej kwocie 25 mln zł, których średnia wysokość wynosiła 1211 zł (źródło: www.pip.gov.pl).
Kontrola Państwowej Inspekcji Pracy może być spowodowana zarówno skargą pokrzywdzonego pracownika, zawiadomieniem przez pracodawcę o zbiorowym, ciężkim lub śmiertelnym wypadku przy pracy, jak również może po prostu wynikać z przyjętego przez Inspekcję planu kontroli. Generalnie ciężko ocenić jaki wpływ na to czy się odbędzie, czy też nie, ma postępowanie pracodawcy. Z pewnością spać spokojniej będą mogli ci pracodawcy, którzy nie mają konfliktów z pracownikami, jednak przede wszystkim ci, którzy realizują obowiązki wynikające z przepisów prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy.

Więcej na ten temat w Serwisie BHP.