Pierwowzorem kodeksu były wiązki tabliczek drewnianych zwanych przez Rzymian CAUDEX (klocek drewniany). Po utworzeniu Międzynarodowej Organizacji Pracy uchwalane przez jej zgromadzenia konwencje i zalecenia zostały zebrane w Międzynarodowym Kodeksie Pracy (MKP). Międzynarodowy Kodeks Pracy wprowadza do stosowania w państwach członkowskich wiele zasad wywodzących się m.in. z Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka uchwalonej przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 10 grudnia 1948 r. w Paryżu.
Stanowią one również wspólny zasób zgromadzonego doświadczenia, który jest udostępniany wszystkim krajom.
Międzynarodowy Kodeks Pracy ma znaczny wpływ na rozwój prawodawstwa socjalnego i ochrony pracy na całym świecie. Jego transpozycją do polskiego prawa krajowego była np. ustawa z dnia 30 marca 1965 r. o bezpieczeństwie i higienie pracy, która zastąpiła m.in. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 marca 1928 r. o umowie o pracę robotników, rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r., Kodeks zobowiązań oraz dekret z dnia 10 listopada 1954 r. o przejęciu przez związki zawodowe zadań w dziedzinie wykonywania ustaw o ochronie, bezpieczeństwie i higienie pracy oraz sprawowania inspekcji pracy. Ustawa z 1965 r. została zastąpiona w 1974 r. wielokrotnie nowelizowanym, współczesnym Kodeksem pracy.
Ilekroć w Kodeksie pracy jest mowa o prawie pracy, rozumie się przez to przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw, takich jak ustawy ustanawiające nadzór i kontrolę nad warunkami pracy oraz ustawy prawo budowlane, prawo górnicze i geologiczne czy też prawo atomowe, a także przepisy zawarte w aktach wykonawczych, określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, w tym postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy - są to przepisy powszechnie obowiązujące.
Obecny Kodeks pracy, w rozdziale “Podstawowe zasady prawa pracy” postanawia m.in. Każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy. Nikomu, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie, nie można zabronić wykonywania zawodu (art. 10), a pierwszym z kilkudziesięciu obowiązków adresowanych w k.p. bezpośrednio do pracodawcy (“Pracodawca jest obowiązany”) jest obowiązek zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (art. 15). Zasadniczym dla bezpieczeństwa i higieny pracy jest dział dziesiąty Kodeksu pracy, gdzie, w trzynastu rozdziałach ustawodawca określił podstawowe obowiązki pracodawców oraz prawa i obowiązki pracowników, wymagania dotyczące budynków i pomieszczeń, w których jest wykonywana praca, wymagania dotyczące maszyn i urządzeń technicznych, zakazy bądź zasady stosowania czynników i procesów pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia, nakazał prowadzenie oceny ryzyka zawodowego, zasady stosowania środków ochrony zbiorowej i indywidualnej zapobiegających chorobom zawodowym i innym związanym z pracą oraz zasady profilaktycznej ochrony zdrowia, zasady profilaktyki i postępowania w związku z wypadkami przy pracy. W kolejnych rozdziałach zostały ustalone zasady szkolenia w zakresie bhp, zapisano obowiązek tworzenia w zakładach pracy służby bhp oraz obowiązek konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami (związki zawodowe, rady pracowników) zagadnień bezpieczeństwa i higieny pracy. Warto zwrócić uwagę na rozdział XII i XIII. Rozdział XII określa obowiązki organów sprawujących nadzór nad przedsiębiorstwami lub innymi jednostkami organizacyjnymi, państwowymi albo samorządowymi. Organy te, są obowiązane podejmować działania na rzecz kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, w szczególności udzielać przedsiębiorstwom i jednostkom organizacyjnym pomocy przy wykonywaniu zadań z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, dokonywać, co najmniej raz w roku, oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w przedsiębiorstwach i jednostkach organizacyjnych oraz określać kierunki poprawy tego stanu, w miarę potrzeb i możliwości - inicjować i prowadzić badania naukowe dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.
Natomiast rozdział XIII jest delegacją dla ministrów, w szczególności ministra pracy, do określenia w drodze rozporządzeń zarówno ogólnie obowiązujących przepisów bhp, jak i wymagań bhp dotyczących poszczególnych gałęzi gospodarki lub wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych.
Kodeks pracy jest więc głównym upoważnieniem do wydawania przepisów wykonawczych (rozporządzeń) odnoszących się do bezpieczeństwa pracy. Najczęściej przywoływanym aktem prawnym z tego zakresu jest rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.), ale także np. rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej (Dz. U. Nr 62, poz. 287) rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby (Dz. U. Nr 62, poz. 288), rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz. U. Nr 47, poz. 401), czy rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz. U. z 2003 r. Nr 6, poz. 69).
Stanowią one również wspólny zasób zgromadzonego doświadczenia, który jest udostępniany wszystkim krajom.
Międzynarodowy Kodeks Pracy ma znaczny wpływ na rozwój prawodawstwa socjalnego i ochrony pracy na całym świecie. Jego transpozycją do polskiego prawa krajowego była np. ustawa z dnia 30 marca 1965 r. o bezpieczeństwie i higienie pracy, która zastąpiła m.in. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 marca 1928 r. o umowie o pracę robotników, rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r., Kodeks zobowiązań oraz dekret z dnia 10 listopada 1954 r. o przejęciu przez związki zawodowe zadań w dziedzinie wykonywania ustaw o ochronie, bezpieczeństwie i higienie pracy oraz sprawowania inspekcji pracy. Ustawa z 1965 r. została zastąpiona w 1974 r. wielokrotnie nowelizowanym, współczesnym Kodeksem pracy.
Ilekroć w Kodeksie pracy jest mowa o prawie pracy, rozumie się przez to przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw, takich jak ustawy ustanawiające nadzór i kontrolę nad warunkami pracy oraz ustawy prawo budowlane, prawo górnicze i geologiczne czy też prawo atomowe, a także przepisy zawarte w aktach wykonawczych, określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, w tym postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy - są to przepisy powszechnie obowiązujące.
Obecny Kodeks pracy, w rozdziale “Podstawowe zasady prawa pracy” postanawia m.in. Każdy ma prawo do swobodnie wybranej pracy. Nikomu, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie, nie można zabronić wykonywania zawodu (art. 10), a pierwszym z kilkudziesięciu obowiązków adresowanych w k.p. bezpośrednio do pracodawcy (“Pracodawca jest obowiązany”) jest obowiązek zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (art. 15). Zasadniczym dla bezpieczeństwa i higieny pracy jest dział dziesiąty Kodeksu pracy, gdzie, w trzynastu rozdziałach ustawodawca określił podstawowe obowiązki pracodawców oraz prawa i obowiązki pracowników, wymagania dotyczące budynków i pomieszczeń, w których jest wykonywana praca, wymagania dotyczące maszyn i urządzeń technicznych, zakazy bądź zasady stosowania czynników i procesów pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia, nakazał prowadzenie oceny ryzyka zawodowego, zasady stosowania środków ochrony zbiorowej i indywidualnej zapobiegających chorobom zawodowym i innym związanym z pracą oraz zasady profilaktycznej ochrony zdrowia, zasady profilaktyki i postępowania w związku z wypadkami przy pracy. W kolejnych rozdziałach zostały ustalone zasady szkolenia w zakresie bhp, zapisano obowiązek tworzenia w zakładach pracy służby bhp oraz obowiązek konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami (związki zawodowe, rady pracowników) zagadnień bezpieczeństwa i higieny pracy. Warto zwrócić uwagę na rozdział XII i XIII. Rozdział XII określa obowiązki organów sprawujących nadzór nad przedsiębiorstwami lub innymi jednostkami organizacyjnymi, państwowymi albo samorządowymi. Organy te, są obowiązane podejmować działania na rzecz kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, w szczególności udzielać przedsiębiorstwom i jednostkom organizacyjnym pomocy przy wykonywaniu zadań z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy, dokonywać, co najmniej raz w roku, oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w przedsiębiorstwach i jednostkach organizacyjnych oraz określać kierunki poprawy tego stanu, w miarę potrzeb i możliwości - inicjować i prowadzić badania naukowe dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy.
Natomiast rozdział XIII jest delegacją dla ministrów, w szczególności ministra pracy, do określenia w drodze rozporządzeń zarówno ogólnie obowiązujących przepisów bhp, jak i wymagań bhp dotyczących poszczególnych gałęzi gospodarki lub wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych.
Kodeks pracy jest więc głównym upoważnieniem do wydawania przepisów wykonawczych (rozporządzeń) odnoszących się do bezpieczeństwa pracy. Najczęściej przywoływanym aktem prawnym z tego zakresu jest rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.), ale także np. rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej (Dz. U. Nr 62, poz. 287) rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby (Dz. U. Nr 62, poz. 288), rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz. U. Nr 47, poz. 401), czy rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz. U. z 2003 r. Nr 6, poz. 69).