Pytanie pochodzi z publikacji Serwisu BHP
Czy do przeprowadzania kontroli zawiesi potrzebne są uprawnienia?
Czy szkolenie "hakowego" i "ciężarowego" to uprawnienia wydawane przez UDT?
Odpowiedź:
Do przeprowadzenia kontroli zawiesi, jak i wykonywania obowiązków hakowego nie są potrzebne specjalne uprawnienia. Do kontroli okresowej zawiesi potrzebna jest wiedza techniczna i umiejętności zgodnie z normami. Badania okresowe i kontrolę zawiesi mogą przeprowadzać "kompetentne osoby", jeśli instrukcja użytkowania zawiesi nie stanowi inaczej. Do pracodawcy należy ocena, czy kompetentną osobą jest pracownik posiadający uprawnienia nadawane podczas szkoleń z tego zakresu, czy pracownik bez takiego szkolenia wyznaczony przez pracodawcę.
Odpowiedzialność w tym zakresie ponosi pracodawca, dlatego w cytowanych odpowiedziach są zalecenia, aby dość poważne i odpowiedzialne czynności wykonywali pracownicy, którzy mają na ten temat wystarczającą wiedzę i umiejętności, potwierdzone odpowiednimi, mimo że nieobowiązkowymi, szkoleniami.
Uzasadnienie:
Hakowy
W odniesieniu do pracownika odpowiedzialnego za zawieszanie ładunku na haku dźwigu, suwnicy, żurawia itp. nie jest co prawda wymagane posiadanie specjalnych uprawnień, wynikających z rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 18 lipca 2001 r. w sprawie trybu sprawdzania kwalifikacji wymaganych przy obsłudze i konserwacji urządzeń technicznych (Dz. U. Nr 79, poz. 849 z późn. zm.), jednak pracownik wykonujący te czynności powinien:
- znać zasady bezpiecznej pracy w zakresie transportu pionowego materiałów;
- znać zasady bezpiecznego stosowania zawiesi linowych i łańcuchowych oraz innych urządzeń pomocniczych (trawersy, drążki dystansowe, linki naprowadzające);
- opanować umiejętność porozumiewania się umownymi znakami z operatorem żurawia lub suwnicy określonymi w rozdziale 7 załącznika nr 1 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650 z późn. zm.).
Organizowane specjalistyczne szkolenia na hakowego adresowane są do:
- pracowników służb utrzymania ruchu w przedsiębiorstwach użytkujących urządzenia transportu bliskiego,
- pracowników zakładów świadczących usługi przewozu ładunków wymagających podwieszenia przy pracach przeładunkowych
- pozostałych osób uczestniczących w operacji przenoszenia ładunków.
Ramowy program takiego szkolenia zawiera:
- podstawowe definicje, podział, znakowanie, budowa zawiesi i ich elementów;
- instrukcje, kontrola, przechowywanie zawiesi;
- DOR zawiesi, układy pracy, sposoby podwieszania ładunku, podstawowe kryteria zużycia;
- podstawowe obowiązki hakowego, czynności zakazane, szacowanie masy ładunku, sygnały porozumiewawcze, praca w specyficznych warunkach;
- zasady postępowania w przypadku awarii lub wypadku.
UDT prowadzi certyfikację osób wykonujących czynności sygnalisty-hakowego. Jednostka Certyfikująca Osoby UDT-CERT (JCO UDT-CERT), oferuje, zgodnie z procesem certyfikacji, certyfikację osób wykonujących czynności sygnalisty-hakowego. Jest to certyfikacja osób odpowiedzialnych za:
- zawieszanie i odczepianie ładunku,
- użycie właściwego osprzętu dźwigowego i wyposażenia,
- zainicjowanie zamierzonego ruchu dźwignicy i ładunku (jeśli ma to zastosowanie),
- przekazywanie sygnału do operatora dźwignicy.
Program Certyfikacji Osób Wykonujących Czynności Sygnalisty-Hakowego został opracowany i wprowadzony w życie w marcu 2012 r. W programie określono m.in. warunki i wymagania dla osób ubiegających się o certyfikację, obowiązki osób obsługujących urządzenia techniczne, a także wskazano warunki prowadzenia egzaminu i jego zakresu dla osób ubiegających się o uzyskanie certyfikatu. W załącznikach do programu wskazano:
- wzór wniosku o certyfikację i ponowną certyfikację;
- zakres wiedzy teoretycznej i praktycznej - tematyka egzaminacyjna dla osób ubiegających się o uzyskanie certyfikatu;
- protokół egzaminacyjny;
- wzory certyfikatów dla osób obsługujących urządzenia techniczne.
Szkolenie prowadzone na podstawie programu szkoleniowego dla hakowego powinno składać się z części teoretycznej i praktycznej. Zakres tematyczny szkolenia (teoretycznego i praktycznego) powinien obejmować m.in. zagadnienia bhp dotyczące bezpieczeństwa przenoszonych ładunków, charakterystykę urządzeń dźwigowych, ogólne wiadomości o dozorze technicznym, zasady posługiwania się umownymi znakami z dźwigowym oraz szczegółowe wymagania dotyczące zawiesi i sprzętu pomocniczego stosowanego do przenoszenia ładunków za pomocą dźwignic. Szkolenie powinno kończyć się egzaminem przed Komisją egzaminacyjną powołaną przez Dyrektora Oddziału terenowego UDT, po zdaniu którego, hakowy otrzymuje certyfikat Osoby Wykonującego Czynności Sygnalisty-Hakowego.
Do pracodawcy należy decyzja, czy wysłać pracownika na szkolenie specjalistyczne hakowego, organizowane przez UDT czy inną firmę szkoleniową, czy też zorganizować dla niego szkolenie stanowiskowe z tego zakresu.
Kontrola zawiesi
Poniższe normy wskazują konieczność przeprowadzania badań okresowych:
- PN-M-84702 : 1984 - Dźwignice - Zawiesia chwytne i zaczepowe specjalnego przeznaczenia - Ogólne wymagania i badania,
- PN-EN 818-6+A1:2008 - wersja angielska Łańcuch o ogniwach krótkich do podnoszenia ładunków - Bezpieczeństwo - Część 6: Zawiesia łańcuchowe -- Informacje dotyczące użytkowania i konserwacji podawane przez wytwórcę,
- PN-EN 1492-2+A1:2008 - wersja polska Zawiesia tekstylne - Bezpieczeństwo - Część 2: Zawiesia o obwodzie zamkniętym z włókien syntetycznych, ogólnego przeznaczenia,
- PN-EN 13414-1+A2:2009 - wersja polska Zawiesia z lin stalowych - Bezpieczeństwo - Część 1: Zawiesia do podnoszenia ogólnego zastosowania,
- PN-M-84720:1970 - wersja polska Zawiesia linowe zaplatane - Ogólne wymagania i badania techniczne.
Powyższe normy stanowią, że badania okresowe i kontrolę okresową mogą przeprowadzać "kompetentne osoby", a badania powinny być wykonywane w określonych okresach (zazwyczaj jeden raz w roku przy pracy jednozmianowej).
Przegląd bieżący
Przegląd jest wzrokową kontrolą stanu zawiesia, mającą na celu zidentyfikowanie uszkodzeń lub zużycia, które mogą wpływać na jego bezpieczną eksploatacje.
Sprawdzenie przed każdym użyciem
Przed każdym użyciem należy dokonać kontroli wzrokowej. Zawiesie nie nadaje się do dalszego użytkowania, jeśli:
- brak jest zawieszki identyfikacyjnej o jego nośności lub jeśli niezbędne informacje nie są umieszczone bezpośrednio na elemencie zawiesia;
- oznaczenia zawiesia są nieczytelne;
- elementy zawiesia są zdeformowane;
- łańcuch, lina uległ rozciągnięciu (wydłużenie trwałe);
- nastąpiło zużycie zawiesia w stopniu przekraczającym dopuszczalne wartości graniczne (dopuszcza się zmniejszenie grubości nominalnej do 90%, przy czym d jest wartością średnią dwóch pomiarów średnicy przeprowadzonych w płaszczyznach prostopadłych do siebie);
- wystąpiły mikropęknięcia, rowki, nadmierna korozja, skręcenia lub wygięcia ogniw itp.;
- nastąpiły rozgięcia haków świadczące o wystąpieniu przeciążenia.
Badania okresowe obejmują przegląd szczegółowy, próbę obciążeniową.
Przegląd szczegółowy
Przegląd szczegółowy obejmuje oględziny – wzrokową kontrolę oraz pomiary wydłużeń i odkształceń elementów zawiesia. Przed przeglądem należy zawiesie oczyścić i zapewnić odpowiednie oświetlenie stanowiska pracy. Jeśli przegląd szczegółowy wykaże zużycie zawiesia w postaci:
- przecięcia, nacięcia, żłobienia, pęknięcia, nadmierna korozja, cieplne/ chemiczne odbarwienia, zgięcia, odkształcenia i inne uszkodzenia;
- rozwarcie haków – widoczne zwiększenie gardzieli lub inna postać odkształcenia, (zwiększenie gardzieli nie może być większe niż 10% nominalnej wartości lub było takie na jakie pozwala zatrzask bezpieczeństwa);
- przewężenie liny w dowolnym miejscu o ponad 10%;
- brak swobodnego przegubu między ogniwami;
- wydłużenie elementów zawiesia;
- wewnętrzne zużycie ogniwa – jest dopuszczalne gdy średnia wartością dwóch prostopadłych do siebie wymiarów (d1i d2), jest większa niż 90% nominalnej średnic (dn);
- nieczytelna etykieta,
należy zawiesie wycofać z użytkowania.
Próba obciążeniowa
Zawiesia pomocnicze niepołączone na stałe z maszyną lub innymi urządzeniami technicznymi powinny być poddawane próbie obciążenia co najmniej raz w roku. Próbę przeprowadza się po dokonaniu przeglądu szczegółowego, który nie wykazał nadmiernego zużycia zawiesia. Próba obciążeniowa obejmuje próbę statyczną. Próba ta polega na obciążeniu zawiesia utrzymywanym w czasie nie krótszym niż 60 minut. Wielkość obciążenia podczas próby statycznej odpowiada udźwigowi powodującemu największe dopuszczalne obciążenie konstrukcji nośnej pomnożone przez współczynnik 1 – dla zawiesi linowych, łańcuchowych, pasowych i wężowych, o ile zastosowane normy lub specyfikacje techniczne nie określają inaczej.
Zapewnienie bezpieczeństwa
Próbę obciążenia statycznego wykonują tylko osoby do tego uprawnione przez pracodawcę - najlepiej jeśli mają stosowne uprawnienia. Miejsce prób musi być wygrodzone, oznakowane tabliczkami ostrzegawczymi i zabezpieczone przed wejściem w strefę prób osób nieuprawnionych. Na czas próby nie wolno nikomu przebywać w strefie prób. Próby i strefa prób przez cały czas prowadzenia prób obciążeniowych muszą być nadzorowane minimum przez jedną z osób uprawnionych.
Po zakończeniu próby należy potwierdzić, czy nie nastąpiły żadne uszkodzenia ani trwałe odkształcenia konstrukcji nośnej zawiesia. Gdy nastąpią uszkodzenia i trwałe odkształcenia zawiesia, należy zawiesie wycofać z użytkowania. W celu zapewnienia właściwego i skutecznego wycofania z użytkowania, zawiesie należy przeciąć i składować do momentu likwidacji fizycznej w odrębnym miejscu oznakowanym "Zawiesia uszkodzone i wycofane z użytkowania!".
Wyniki kontroli rejestrujemy w karcie kontroli zawiesia.
Przy próbach obciążeniowych zawiesi nie wolno przeciążać konstrukcji nośnej dźwignic. Przy kontroli zawiesi wymagana jest obecność trzech pracowników: osoby prowadzącej posiadającej stosowną wiedzę techniczną i praktyczną, hakowego oraz operatora urządzenia (suwnicy dźwigu).
Porada praktyczna
Jeśli pracodawca dysponuje normami opisującymi sprawdzenie zawiesi lub zatrudnia pracownika, który ma stosowną wiedzę techniczną i umiejętności do oceny zawiesi i pracodawca potwierdzi własnym podpisem protokół stwierdzający sprawność zawiesi, nie musi korzystać z usług UDT lub kierować pracownika na szkolenie. W większości znanych mi firm kontrola zawiesi odbywa się przez pracowników UDT podczas okresowej kontroli urządzenia podlegającego dozorowi (suwnica, żuraw wózek widłowy).
Roman Majer, autor współpracuje z publikacją Serwis BHP.
Odpowiedzi udzielono: 17 września 2015 r.