Jakie przepisy i wymagania bhp dotyczą osoby samozatrudnionej, prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą?

Pytanie pochodzi z publikacji Serwis BHPJakie przepisy i wymagania w zakresie bhp dotyczą osoby samozatrudnionej, prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą? Jeśli nie ma obowiązku odbycia szkolenia wstępnego i okresowego bhp, posiadania orzeczenia o zdolności do wykonywania pracy, skąd wiedzieć, czy osoba ta właściwie i bezpiecznie wykonuje pracę? W firmie często korzystamy z takich podwykonawców, np. do prac remontowych, kładzenia kabli telekomunikacyjnych. Osoby te pracują na wysokości, często w jednoosobowej obsadzie. Jak i na jakiej podstawie wysnuć wniosek, że nie występują u nich przeciwwskazania zdrowotne? Czy i na jakiej podstawie wymagać od nich wiedzy ze szkoleń z bhp? Jak powinni ją posiąść?

Odpowiedź

Osoba fizyczna prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą, która nie zatrudnia pracowników, nie jest pracodawcą w rozumieniu prawa pracy, a tym samym nie podlega przepisom bhp (nie musi przejść szkoleń z zakresu bhp, badań profilaktycznych itp.). Podmiot, który zatrudnia taką osobę do wykonania określonych prac powinien zawrzeć w umowie stosowne postanowienia, z których będzie wynikać np. oświadczenie zleceniobiorcy o znajomości przepisów i zasad bhp związanych z realizowanymi przez niego pracami, posiadaniu wymaganych kwalifikacji (np. uprawnień energetycznych), a także zobowiązanie zleceniobiorcy do wykonania zlecenia zgodnie z przepisami i zasadami bhp.

Uzasadnienie

W myśl art. 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 1502 z późn. zm.) – dalej k.p. przepisy k.p. mają zastosowanie jedynie do pracowników (osób zatrudnionych m.in. na podstawie umowy o pracę) oraz pracodawców (podmiotów zatrudniających pracowników). Podmiot zatrudniający na podstawie umów cywilnoprawnych uregulowanych w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz. U. z 2014 r. poz. 121 z późn. zm.) – dalej k.c., np. umowy zlecenia z osobami prowadzącymi jednoosobową działalność gospodarczą nie ma obowiązku realizowania szeregu norm prawnych wynikających z k.p.

Nie oznacza to jednak, że wszystkie kwestie związane z bhp mogą mu być całkowicie obojętne. Należy pamiętać, że zgodnie z art. 304 § 1 k.p. pracodawca ma obowiązek zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy – o jakich mowa w art. 207 § 2 k.p. – osobom fizycznym wykonującym pracę na podstawie innej niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, jak również osobom prowadzącym działalność gospodarczą na własny rachunek w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Ponadto, zgodnie z art. 304 § 3 k.p., obowiązki określone w art. 207 § 2 k.p. stosuje się odpowiednio do przedsiębiorców niebędących pracodawcami, organizujących pracę wykonywaną przez osoby fizyczne:

- na innej podstawie niż stosunek pracy,

- prowadzące na własny rachunek działalność gospodarczą.

Powyższy przepis jest bardzo ogólny i nie można z niego wprost wywodzić obowiązku zleceniodawcy polegającego na konieczności realizacji przepisów art. 229 k.p., czyli zapewnieniu badań profilaktycznych, czy też art. 237(3) k.p., a więc zapewnieniu szkoleń z dziedziny bhp na zasadach określonych w rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. Nr 180, poz. 1860 z późn. zm.). Należałoby ten przepis odnieść raczej do kwestii związanych z zabezpieczeniem przed wypadkami przy pracy i/lub chorobami zawodowymi, a w szczególności niestwarzanie dodatkowych zagrożeń np. za pośrednictwem pracowników, którzy na tym samym terenie wykonują określone prace, a także zapewnienie im wymaganych pomieszczeń higieniczno-sanitarnych.

Oczywiście nie oznacza to, że podmiot zatrudniający zleceniobiorcę nie może wymagać od niego np. aktualnego orzeczenia lekarskiego potwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na wysokości, aktualnego szkolenia okresowego bhp dla osób zatrudnionych na stanowiskach robotniczych, czy też środków ochrony indywidualnej. Co ważne, w odróżnieniu od pracowników, których żadne działania związane z bhp nie mogą obciążać finansowo, w przypadku zleceniobiorców, będzie to uzależnione od woli stron. Należy przypomnieć, że zgodnie z art. 353(1) k.c. strony takiej umowy mogą dowolnie kształtować stosunek prawny (według swego uznania), pod warunkiem, że jego treść lub cel nie sprzeciwiają się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Z uwagi na to, że do tej umowy nie mają zastosowania przepisy k.p., osobie wykonującej zlecenie przysługują tylko takie prawa, jakie bezpośrednio wynikają z treści umowy.

Trzeba wyraźnie podkreślić, że podmiot zlecający podwykonawcy – profesjonaliście prowadzącemu działalność gospodarczą – wykonanie określonych czynności na podstawie umowy cywilnoprawnej nie ponosi za niego takiej odpowiedzialności, jak za swojego pracownika.

Maciej Ambroziewicz

Odpowiedzi udzielono: 14 listopada 2015 r.