Jak powinien postąpić pracodawca w sytuacji, gdy pracownik twierdzi, że nie jest w stanie wykonywać czynności służbowych, ponieważ źle się czuje - jest mu słabo i nie wie, co się dzieje?
Pracownik domaga się skierowania na badania profilaktyczne (badania wstępne przeszedł kilka tygodni wcześniej, orzeczono brak przeciwwskazań do pracy). Według pracodawcy warunki pracy nie wpłynęły na pogorszenie stanu zdrowia - nie przekroczono normatywów higienicznych, brak czynników mutagennych, rakotwórczych itp.
Druga sytuacja - pracownica twierdzi, że musi podjadać nieustannie w czasie pracy, gdyż cierpi na cukrzycę.
Jak powinien zareagować pracodawca, biorąc pod uwagę, że regulamin zabrania spożywania posiłków w czasie pracy?
Pytania pochodzi z publikacji Serwisu BHP.
Odpowiedź na pierwszą część pytania jest uzależniona od rodzaju pracy wykonywanej przez pracownika. Jeżeli jest to praca należąca do grupy wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej, których wykaz zawiera rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej (Dz. U. Nr 62, poz. 287), w takim przypadku, zgodnie z art. 210 § 4 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) – dalej k.p. pracownik ma prawo, po uprzednim zawiadomieniu przełożonego, powstrzymać się od wykonywania pracy.
Jeżeli jednak praca, którą wykonuje pracownik nie figuruje w powyższym wykazie, wówczas pracodawca powinien po prostu zwolnić go do lekarza tzw. pierwszego kontaktu w celu zdiagnozowania dolegliwości i podjęcia ewentualnego leczenia. Żądanie pracownika, by skierować go do poradni medycyny pracy jest w tym wypadku bezzasadne, gdyż służba medycyny pracy, której zadania określa art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 125, poz. 1317 z późn. zm.), nie jest właściwa do leczenia pracowników, a jedynie do stwierdzenia, czy są oni zdolni do pracy na danym stanowisku. Skoro pracownik posiada ważne orzeczenie lekarskie, to tym bardziej nie ma podstaw, aby go tam kierować.
Jeżeli pracownik po wizycie u lekarza pierwszego kontaktu nie przedstawi zwolnienia lekarskiego potwierdzającego niezdolność do pracy, pracodawca nie ma podstaw sądzić, że występują jakiekolwiek przeciwwskazania zdrowotne do wykonywania pracy przez tego zatrudnionego, w związku z czym może od niego egzekwować przystąpienie do pracy pod rygorem art. 52 § 1 k.p.
Drugi przypadek jest bardziej skomplikowany, gdyż cukrzyca to poważna choroba, która wymaga regularnego spożywania posiłków. Nie znaczy to jednak, że chory na nią pracownik musi nieustannie "podjadać" w czasie pracy. Jest to nawet niewskazane, a sama choroba nie może być pretekstem do robienia zbyt częstych przerw w pracy. Przerwa wyjątkowa będzie natomiast być konieczna w przypadku wystąpienia hipoglikemii, czyli "niedocukrzenia" (bladość, mroczki przed oczami, zimne poty, drżenie rąk), kiedy to – pod groźbą śpiączki cukrzycowej, mogącej prowadzić nawet do śmierci – trzeba jak najszybciej zjeść coś słodkiego (kilka kostek lub łyżeczek cukru, batonik, owoc, wypić mocno posłodzony napój, sok owocowy itp.), a następnie posiłek zawierający węglowodany (pieczywo, kaszę, makaron itp.). W takim przypadku objawy hipoglikemii powinny ustąpić po około 20-30 minutach. Jeśli jednak wcześniej widać, że chory ma kłopoty z przytomnością, zapada w śpiączkę, trzeba natychmiast wezwać lekarza. Częste stany hipoglikemii świadczą o tym, że albo chory jest źle leczony, albo lekceważy zalecenia lekarskie, albo choroba osiągnęła stadium uniemożliwiające pracę, co jednak musiałby stwierdzić lekarz medycyny pracy, a nie pracodawca.
W każdym razie upominający się o dodatkowe "przywileje" w postaci częstszego niż inni pracownicy korzystania z przerw, powinien udowodnić, że faktycznie ma do tego prawo. W przypadku cukrzycy jako podstawy takiego żądania, pracownik powinien przedstawić zaświadczenie lekarskie, z którego jasno będzie wynikało, że ze względu na swoją chorobę powinien spożywać "X" posiłków w ciągu dnia, w określonych godzinach.
Warto zaznaczyć, że lekarze diabetolodzy twierdzą, że osoby chore na cukrzycę powinny spożywać pięć-sześć posiłków dziennie. Oznacza to, że pracownik, który w pracy spędza przeciętnie 8 godzin, powinien w tym czasie jeść nie więcej niż dwa-trzy posiłki. Ciągłe podjadanie jest wręcz niewskazane, gdyż może prowadzić do otyłości, która sama w sobie jest jedną z przyczyn rozwoju cukrzycy.
Opierając się na art. 8 k.p. uważam, że pracodawca powinien postąpić zgodnie z zasadami współżycia społecznego i w uzasadnionym przypadku odstąpić od stosowania regulaminu pracy, umożliwiając pracownikowi spożycie dodatkowego (dodatkowych) posiłków w godzinach pracy. Sądzę, że pozostali pracownicy powinni zrozumieć, że ten przywilej nie jest przejawem dyskryminacji wobec pozostałej części załogi, a jedynie wyrozumiałością i dobrą wolą pracodawcy. Podkreślam, że powinno to nastąpić wyłącznie po okazaniu przez pracownika stosownego zaświadczenia od lekarza specjalisty (diabetologa).
Wątpliwości budzi przepis dotyczący zakazu spożywania posiłków w czasie pracy. Przyjmuję jednak, że chodzi o zakaz spożywania posiłków "na stanowisku pracy", gdyż zgodnie z art. 134 k.p. jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej 6 godzin, pracownik ma prawo do przerwy w pracy trwającej co najmniej 15 minut, wliczanej do czasu pracy. W związku z powyższym wprowadzenie całkowitego zakazu spożywania posiłków przez pracowników w czasie pracy, byłoby niezgodne z prawem.
Przykłady
Wykaz rodzajów prac wymagających szczególnej sprawności psychofizycznej:
1) Prace przy obsłudze suwnic sterowanych z kabiny i zdalnie sterowanych.
2) Prace przy obsłudze podnośników i platform hydraulicznych.
3) Prace przy obsłudze układnic magazynowych.
4) Prace przy obsłudze żurawi wieżowych i samojezdnych.
5) Prace operatorów samojezdnych ciężkich maszyn budowlanych i maszyn drogowych.
6) Prace przy obsłudze urządzeń mechanicznych, związanych z czynnościami wyburzeniowymi.
7) Prace operatorów pulpitów sterowniczych urządzeń technologicznych wielofunkcyjnych i wielozadaniowych.
8) Prace przy obsłudze urządzeń walcowniczych przy wprowadzaniu pasm do wykrojów walcowniczych przy użyciu narzędzi ręcznych.
9) Prace drużyn trakcyjnych oraz maszynistów-operatorów samojezdnych ciężkich maszyn torowych i kierowców drezyn motorowych.
10) Prace nastawniczego, ustawiacza i manewrowego na kolei i na zakładowych bocznicach kolejowych oraz prace dyżurnego ruchu na kolei.
11) Prace kierowców: autobusów, pojazdów przewożących materiały niebezpieczne oraz pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 16 ton i długości powyżej 12 m, trolejbusów i motorniczych tramwajów.
12) Prace przy montażu i remoncie sieci trakcyjnych.
13) Prace przy liniach napowietrznych niskich, średnich i wysokich napięć.
14) Prace przy obsłudze urządzeń ciśnieniowych podlegających pełnemu dozorowi technicznemu.
15) Prace przy obsłudze instalacji chemicznych do produkcji gazów toksycznych lub tworzących mieszaniny wybuchowe z powietrzem.
16) Prace przy materiałach łatwo palnych, środkach toksycznych i materiałach biologicznie zakaźnych.
17) Prace przy wytwarzaniu, transportowaniu, wydawaniu i stosowaniu materiałów wybuchowych i samozapalnych.
18) Prace badawcze, doświadczalne i technologiczne, związane bezpośrednio z eksploatacją oraz obsługą ruchu reaktorów jądrowych, akceleratorów, generatorów neutronów, komór do produkcji źródeł promieniotwórczych.
19) Prace z otwartymi źródłami promieniotwórczymi w pracowniach klasy I i II.
20) Prace związane ze stosowaniem promieniowania jonizującego do celów diagnostycznych i terapeutycznych w zakładach opieki zdrowotnej, z wyjątkiem przypadków dotyczących ratowania życia ludzkiego.
21) Prace doświadczalne z nowymi rodzajami uzbrojenia i amunicji.
22) Prace remontowo-konserwacyjne przy amunicji i jej konfekcjonowaniu.
23) Prace związane z oczyszczaniem terenu z przedmiotów wybuchowych i niebezpiecznych.
24) Prace maszynisty maszyn wyciągowych, sygnalisty szybowego, operatora samojezdnych maszyn przodkowych, operatora pojazdów pozaprzodkowych i samojezdnych maszyn pomocniczych, maszynisty lokomotyw pod ziemią, rewidenta urządzeń wyciągowych – w podziemnych zakładach górniczych.
25) Prace maszynisty wiertniczego i operatora maszyn podstawowych – w odkrywkowych zakładach górniczych.
26) Prace mechanika i maszynisty wiertni, operatora i kierowcy agregatów cementacyjnych zasobników oraz urządzeń do intensyfikacji wydobycia ropy i gazu – w zakładach górniczych wydobywających kopaliny metodą otworów wiertniczych i w zakładach wykonujących prace geologiczne.
27) Prace pilota morskiego.
28) Prace przy obsłudze znaków nawigacyjnych na wodzie.
29) Prace przy technicznej obsłudze wodowania statków.
30)Prace na wysokości na masztach i wieżach antenowych.
31) Prace na wiaduktach i mostach.
32) Prace pilota samolotowego, śmigłowcowego i szybowcowego, balonu wolnego i skoczka spadochronowego zawodowego.
33) Prace nawigatora lotniczego i mechanika pokładowego w lotnictwie.
34) Prace kontrolera ruchu lotniczego.
35) Prace kaskadera filmowego.
36) Prace treserów dzikich zwierząt i akrobatów cyrkowych.
Więcej na ten temat w Serwisie BHP.